Pišam doŭhija teksty z 1906 hoda
© 2018 | Naša Niva

BRASŁAŬ

Hety malaŭničy kraj štoleta stanovicca dla biełarusaŭ svajoj Nicaj – aziory z malaŭničymi astraŭkami vabiać amataraŭ vodnaha adpačynku. Adšukać svabodny damok na šarahovyja vychadnyja ŭ lipieni ci žniŭni – zadača zusim nie z prostych, nie kažučy pra čas adnaho z najbujniejšych i najhučniejšych letnich fiestyvalaŭ krainy – Viva Braslav.

Hety horad siońnia – naš turystyčny dyjamient. A šmat stahodździaŭ tamu tut było nievialikaje miastečka, jakoje za svaju doŭhuju historyju pieražyło proćmu histaryčnych kanfliktaŭ. Brasłaŭ – u čarhovym vypusku prajekta «Harady Mahdeburhskaha prava».

MIASTEČKA, JAKOJE STAŁA BIEŁARUSKAJ NICAJ

Horad jak brend. Horad jak kulturny zdabytak.

Kantent dla materyjałaŭ my stvarajem z dapamohaj supiermahutnaha Samsung Galaxy Note9.

Brasłaŭ viadomy z 1065 hoda i ŭzhadvajecca ŭ «Chronicy» polskaha historyka Macieja Stryjkoŭskaha. Treba skazać, što navukoŭcy staviacca z peŭnym niedavieram da jaho rabot, bolš aŭtarytetnaj krynicaj ličycca «Chronika Bychaŭca» – letapisny zvod časoŭ VKŁ. Mienavita ŭ joj ad XVI stahodździa sustrakajecca adna ź pieršych nazvaŭ horada – «Brasłavl».

ZAMKAVAJA HARA

Pachodžańnie nazvy źviazvajuć ź imiem Bračysłava Iziasłavaviča – połackaha kniazia, unuka lehiendarnaj Rahniedy i baćki Usiasłava Čaradzieja. U časy jaho supraćstajańnia z kijeŭskim kniaziem Jarasłavam Mudrym i byŭ zasnavany Brasłaŭ. (Hetaja viersija padmacoŭvajecca i tym, što ŭ Biełarusi jość jašče dźvie vioski z takoj nazvaj: adna na biełaruska-łatyšskim pamiežžy na voziery Sivier, a druhaja – na poŭnač ad Oršy. Hetyja ziemli akurat i ŭvachodzili ŭ skład Połackaha kniastva ŭ časy Bračysłava Iziasłaviča.) Isnuje taksama i inšaja viersija pachodžańnia nazvy: ad bałckaj asnovy «brasła» ci «brod», što mahło być paśla pieraasensavana słavianami.

BRAČYSŁAŬ

Pry Bračysłavie na ŭzvyššy Brasłava źjaviŭsia ŭmacavany draŭlany zamak, a pobač pasad – pasielišča i handlova-ramiesny centr asnoŭnaj častki žycharoŭ. Mienavita najaŭnaść pasadu dazvalaje navukoŭcam adroźnivać siaredniaviečnyja harady ad viosak.

Dziadziniec staražytnaha Brasłava raźmiaščaŭsia na pierasmyku azioraŭ Dryviaty i Naviata na Zamkavaj hary. U časy Bračysłava (1030-ja hady) Połackaja dziaržava nie viedała varožych našeściaŭ – redki pieryjad spakoju ŭ vajaŭničaj historyi Biełarusi rańniaha Siaredniaviečča.

Na zamkavaj hary ciapier zona adpačynku: stajać altanki, pamiatny kamień z vyjavaj hierba i draŭlanyja skulptury. Letam tut prachodzić fest siaredniaviečnaj kultury «Mieč Bračysłava».

Na raźvićcio vyciahnutaj z uschodu na zachad płanirovačnaj struktury Brasłava paŭpłyvała jaho ŭnikalnaje miescaznachodžańnie: horad staić na vuzkim pierašyjku miž azioraŭ, jakija atulajuć horad, na vialikich adkrytych prastorach. «Aziornyja musony» abviavajuć jaho z usich bakoŭ. U vietranaje nadvorje tut adčuvajecca atmaśfiera marskich uźbiarežžaŭ

Vojski Bračysłava. Minijaciura z Radziviłaŭskaha letapisu, XV st.
Fota: Wikimedia

Atrymańnie Brasłavam mahdeburhskaha pryvileja raściahnułasia na try stahodździ. Mahčyma, hetaja histaryčnaja cikavostka – nahoda dla asobnych daśledavańniaŭ. Pryvilej na častkovaje samakiravańnie horad atrymaŭ u 1500 hodzie, a voś hierb – amal praz 300 hod! Tolki ŭ 1792 hodzie karol Stanisłaŭ Aŭhust Paniatoŭski nadaŭ Brasłavu paŭnavartasnaje Mahdeburhskaje prava. Škada, što miascovyja žychary nie zmahli napoŭnicu im skarystacca – praz dva hady pačałosia paŭstańnie Tadevuša Kaściuški, a paśla i likvidacyja Rečy Paspalitaj.

Hierb u Brasłava, badaj što, samy tajamničy i paznavalny siarod biełaruskich haradoŭ. Jaho źjaŭleńnie źviazvajuć z poźniaj chryścijanskaj ikanahrafijaj, jakuju pieraniali i jeŭrapiejskija hieraldyčnyja kanony.

Voka simvalizuje nazirańnie Boha za žyćciom i dziejańniami ludziej, trochkutnik – chryścijanskaje tryadzinstva: Ajca, Syna i Ducha Śviatoha. Sonca – bolš staražytny znak i nie ŭpisvajecca ŭ chryścijanskija tradycyi. Chutčej za ŭsio, jon simvalizuje pramiani Božaj łaski. Cikava, što nieadnojčy, malujučy voka Providu, mastaki adlustroŭvali Božaje vucha, jakoje čuje i malitvy čałavieka.

MAHDEBURH NA TRY VIAKI

PAŬNOČNAJA NICA

Nierehularnaja płaniroŭka z pakručastymi vulicami i malaŭniča raskidanymi na pahorkach kamianicami nadaje svojeasablivaje začaravańnie aziornaj stalicy.

U Brasłavie zachavalisia ŭzory narodnaha draŭlanaha dojlidstva, a taksama charakternaja ansamblevaja zabudova «zakapanskaha» stylu. Pačynalnikam hetaha stylu ličycca Stanisłaŭ Vitkievič. Mienavita jon u kancy XIX stahodździa pasprabavaŭ abjadnać polskuju narodnuju architekturu i styl madern. Pieršyja prajekty zaharadnych pansijanataŭ i asabniakoŭ źjavilisia ŭ kurortnych Zakapanach, što i dało nazvu stylu, jaki raspaŭsiudziŭsia pa terytoryi Zachodniaj Biełarusi – i Brasłaŭ tut nie vyklučeńnie.

Architektar Juliuš Kłos admysłova dla Brasłava sprajektavaŭ ceły architekturny ansambl u zakapanskim styli ŭ 1920-ja. Zabudova ŭklučała žyłyja i haspadarčyja damki dla polskich słužačych i ich siemjaŭ. Častka zabudovy zachavałasia da siońnia. Unikalny architekturny ansambl horada tak mocna ŭražvaŭ haściej, jakija pryjazdžali siudy adpačyvać, što jany žartam stali nazyvać Brasłaŭ paŭnočnaj Nicaj.

Pakručastyja vulicy Brasłava byli zabrukavanyja. Dzie-nidzie ŭ horadzie i siońnia bruk prabivajecca praz asfalt, i, mahčyma, u budučyni jon jašče pieražyvie renavacyju dla palapšeńnia turystyčnaj atmaśfiery. Na adnoj z takich vulic staić budynak krajaznaŭčaha muzieja, jaki sam źjaŭlajecca pomnikam. Jon byŭ uźviedzieny z 1933 hodzie pa inicyjatyvie dvuch bratoŭ ź jaŭrejskaj siamji Mahata, jakija raźmiaścili tut drukarniu, što praisnavała da kanca 1980-ch.

NARBUT

Z Brasłavam źviazana žyćcio doktara Stanisłava Narbuta. Treci syn u siamji, naščadak staražytnaha rodu hierba «Truby», Stanisłaŭ naradziŭsia ŭ 1853 hodzie na Haradzienščynie. Starejšy brat, Ludovik, braŭ udzieł u paŭstańni Kalinoŭskaha. Za heta siamja i paciarpieła: ułady kanfiskavali majontak, siamju pazbavili šlachiectva, a ŭsich darosłych vysłali ź Biełarusi. 11-hadovaha Stanisłava prytulili svajaki ŭ Vilni. Syn «dziaržaŭnych złačyncaŭ» nie mieŭ prava pastupać va ŭniviersitety Rasijskaj impieryi, tamu Stanisłaŭ atrymaŭ adukacyju ŭ Miunchienie ŭ Bavarskim univiersitecie.

U rodnyja miaściny Narbut viarnuŭsia doktaram miedycyny. Mieŭ pryvatnuju praktyku ŭ Drui i Brasłavie. Žadańnie dapamahać prostym ludziam było nastolki mocnym, što za dva hady kłapatlivy Narbut adbudavaŭ u Brasłavie ŭłasnuju cahlanuju lakarniu. (Siońnia ŭ hetym budynku – skit Śviata-Pancielajmonaŭskaha manastyra.)

Stanisłaŭ Narbut razam ź siamjoj. Fota: Wikimedia

Aktyŭnaść doktara miedycyny nie mieła miežaŭ. Narbut zasnavaŭ u Brasłavie pažarnuju družynu, vydavaŭ hazietu «Duch Brasłava», udzielničaŭ u pracy miascovaha teatra. Aŭtarytet i pavaha da doktara Narbuta siarod haradžan byli nieasprečnymi, tamu paśla jaho śmierci žychary Brasłava arhanizavalisia i sabrali srodki na dom dla jaho siamji. A praz hod, u 1927 hodzie, na Zamkavaj hary byŭ ustalavany za narodnyja hrošy dziesiacimietrovy abielisk. Ziamlu pad pomnik addaŭ miascovy žychar.

KURORT

Malaŭničyja miaściny i ŭnikalny pryrodny łandšaft nie mahli zastacca biez uvahi turystaŭ i navukoŭcaŭ. Hrupa azior Brasłaŭščyny, a ich tut nie mienš za 60, stała asnovaj nacyjanalnaha parku «Brasłaŭskija aziory». Park źjaviŭsia ŭžo ŭ najnoŭšaj historyi Biełarusi ŭ 1995 hodzie. Naturalna, što pik aktyŭnaści ŭ Brasłavie prypadaje na leta. Praŭda, turystyčny siezon na poŭnačy Biełarusi ciahniecca nie bolš za dva miesiacy – lipień i žnivień. Proćma zamiežnych i biełaruskich turystaŭ zajmajuć u hety čas usie hatelnyja miescy i arendnyja damki.

Letam adbyvajecca i hałoŭny fest Brasłava – Viva Braslav. Jaho prydumali braty Aleh i Jaŭhien Łabuci, jakija pachodziać z hetych miaścin. Fiestyval, što pačynaŭsia jak haradskaja dyskateka, sioleta naviedała bolš za 20 tysiač čałaviek.

U mižsiezońnie Brasłaŭ «zasynaje» i stanovicca typovym biełaruskim rajcentram – častka siadzib začyniena, a hateli pustujuć. Pravincyjnyja piejzažy raznastajvajuć tolki amatary zimovaj rybałki, jakija vychodziać na lod, kali jon jašče pužliva prazrysty. Dumajecca, turystaŭ u Brasłavie mahło b być i bolš, u luby čas, ale kurortny rehijon jašče tolki sprabuje damahčysia biaźvizavaha režymu i viadzie dyskusii pra raźvićcio svajoj infrastruktury.