Valeryj Čarapica — prava na płahijat

Apošniaje intervju prafiesara HrDU Valeryja Čarapicy pad nazvaj «Moje piedahohičieskoje kriedo — biez dvojek», upeŭnieny, rasčuliła šmat kaho ź jahonych pastajannych čytačoŭ. Basanohaje junactva, znachodka staroha aŭstryjskaha štycha pad płotam, studenckija hady, KVK, archivy, Puškin, Krastoŭski…

Toje, što było adnojčy nadrukavana, stanovicca zdabytkam usiaho śvietu na viečnyja časy
Lesinh
(epihraf z knihi V. M. Čarapicy «Sa skarbnicy knižnych palic»)

Tak i chočacca pacisnuć ruku dy zahlanuć u zadumiennyja ščyryja vočy prafiesara dy litaratara z «prostoj sieḿji biez osoboho dostatka»!

Nie ździviła i prajava łajalnaści (nazaviem heta tak) da ŭładaŭ u pieršych ža radkach intervju: «…ibo v kriepkom rukopožatii Hłavy hosudarstva ja oŝutił nie tolko odobrienije moich skromnych trudov, no i naputstvije rabotať jeŝie łučšie…» — sam styl užo vyklikaje peŭnyja histaryčnyja paraleli.

Tam ža my daviedvajemsia, što poruč z partretam kiraŭnika dziaržavy ŭ kabiniecie prafiesara — partret A.Dubko: pakłon u bok miascovych uładaŭ. Ale heta nieabchodnaść, pradyktavanaja nie tolki šmathadovym vopytam, ale i zhortvańniem uładami ŭ 2010 h. prarasiejskaha Słavianskaha kamitetu, u jakim Valer Mikałajevič zajmaŭ nie apošniaje miesca.

Nievypadkovym źjaŭlajecca i abzac pra archivy KDB, materyjały ź jakoha «…lehli v osnovu riada moich rabot». Dla padobnaj supracy, biezumoŭna, patrabujecca mocnaje siabroŭstva…

Kali dalej čytaješ na adras prafiesara: «…kak mnoho imien vy otkryli v istorii Hrodnienŝiny, skolko sdiełali dla vosstanovlenija istoričieskoho naśledija strany…», ciažka ŭtrymacca ad taho, kab nie ŭstać dy nie adšukać u biblijatecy niekalki tamoŭ Valera Mikałajeviča — pačytać na nač pierad łampaj.

Biarem, naprykład, vydańnie 20-hadovaj daŭniny «Sa skarbnicy knižnych palic» (Minsk, 1994) — adzinaje, nakolki viadoma, biełaruskamoŭnaje vydańnie aŭtara. Čytajem: «…U kožnaj takoj knihi svaja historyja, u jakoj u roŭnaj stupieni cikava i toje, pry jakich umovach jana była padaravana, i toje, što papiaredničała hetamu. Pra jaje dakładnaviadoma, što sam aŭtar trymaŭ jaje ŭ rukach. Bolš taho, daroŭnyja nadpisy, aŭtohrafy — abaviazkovaje śviedčańnie adnosin dźviuch: siabroŭskich, rodnasnych, dziełavych. Usio heta stymuluje žadańnie ažyvić skrytaje ad nas časam» (arfahrafija aŭtara zachoŭvajecca).

Dziŭna, ale identyčnyja radki znachodzim u rasiejskaj daśledčycy Hołubievaj u pracy «Avtohrafy zahovorili» (Moskva, 1991): «U každoj takoj knihi svoja istorija, v kotoroj, v ravnoj stiepieni intieriesno i to, pri kakich usłovijach ona była podariena, i to, čto priedšievstvovało etomu. Pro nieje točno iźviestno, čto sam avtor dieržał jeje v rukach. Boleje toho, darstviennyje nadpisi, avtohrafy — obiazatielnoje śvidietielstvo otnošienij dvoich: družiestviennych, rodstviennych, diełovych… Vsie eto probuždajet nieprieodolimoje žiełanije oživiť skrytoje ot nas vriemieniem».

I možna było b navat hrešnaj spravaj padumać, što mienavita Hołubieva śpisała ŭ Čarapicy, kab nie hady vydańniaŭ: 1991 i 1994.

Charakterna, što ad budučaha siabra Sajuza piśmieńnikaŭ Biełarusi nie ŭciakli navat drobnyja litaraturnyja abaroty z knihi kalehi-daśledčycy: «Sapraŭdnaje ščaście, kali los „prybivaje“ knihu z aŭtohrafam da dziaržaŭnaha knihaschovišča» («Sa skarbnicy knižnych palic») // «Sčasťje, kohda sud́ba „pribivajet“ knihu s aftohrafom v hosudarstviennoje knihochraniliŝie»(«Avtohrafy zahovorili»).

Časam składajecca ŭražańnie, što adroźnivajucca chiba nazvy biblijatek, u jakich pracavali aŭtary: «Bolš za dva dziesiatki knih z aŭtohrafami biełaruskich, ruskich, ukrainskich historykaŭ i krajaznaŭcaŭ XIX — pačatku XX stahodździaŭ vyjaŭlena ŭ navukovych biblijatekach Hrodzienskaha dziaržuniviersiteta imia Ja.Kupały…»(«Sa skarbnicy knižnych palic»), a voś pieršakrynica: «Boleje 10 tysiač knih s aftohrafami vyjavleno v Hosudarstviennoj publičnoj bibliotiekie imieni M.Sałtykova-Ŝiedrina…» («Avtohrafy zahovorili»).

Biarem bolš rańniaje vydańnie Valera Mikałajeviča — «Istoki. Očierki istorii biełorussko-polskich rievolucionnych śviaziej» (Hrodno, 1991). Nazirajem tuju ž karcinu: «Posłanije Mickieviča „Russkim druźjam“ široko rasprostraniałoś v rukopisnych śpiskach, v 1830–1850-ch ono było chorošo iźviestno jedva li nie vsiem učastnikam polskoho i russkoho osvoboditielnoho dvižienija…» // «Posłanije Mickieviča „Russkim druźjam“ široko rasprostraniałoś v rukopisnych śpiskach, v 1830–1850-ch ono było chorošo iźviestno jedva li nie vsiem učastnikam polskoho i russkoho osvoboditielnoho dvižienija…» — a heta ŭžo cytata sa zbornika «Očierki rievolucionnych śviaziej narodov Rośsii i Polši. 1815–1917» (Moskva, 1976).

I znoŭku — abzacami… Hetym razam paraŭnoŭvać jašče praściej: rasiejskaja mova i tam, i tam.

«Poražienije povstanciev 1863 h., v riadach kotorych sražałsia ćviet polskoj, biełorusskoj, litovskoj, russkoj i ukrainskoj diemokratičieskoj mołodieži, sieŕjezno zatrudniło, no nie priervało prociess raźvitija rievolucionnych miežnacionalnych śviaziej…» — znoŭku kavałak z «Istokov» Čarapicy. Taki samy znachodzim u adnaho z daśledčykaŭ-pieršaprachodcaŭ temy Paŭstańnia 1863–64 hh. Anatola Śmirnova «Śmirnov A. F. Rievolucionnyje śviazi narodov Rośsii i Polši» (Moskva, 1962).

Nie bačym sensu tut dasłoŭna pryvodzić usie prykłady — dastatkova zazirnuć u biblijateku. Padrabiaznaje vyčytvańnie pracaŭ Valera Mikałajeviča pakiniem bolš ruplivym daśledčykam. Adnak, fakt zastajecca faktam: navukoviec, prafiesar, dekan fakulteta (zaraz — kiraŭnik kafiedry) skatvaŭ u svaich kalehaŭ cełyja abzacy, nie vyłučajučy tekst cytataj, niby pieršakurśnik.

P. S.

«…Ja sam vyros v prostoj sieḿje biez osoboho dostatka i priekrasno ponimał, čiem hrozit dvojka studientu. I vsiehda davał, prinimaja začiet ili ekzamien, vtoroj šans, posyłaja parnia ili dievušku, nie doučivšich tiemu, pieriečitať učiebnik jeŝie raz. Eto było moje piedahohičieskoje kriedo — biez dvojek! Za dvadcať let raboty diekanom tolko odin raz prišłoś dať sohłasije na otčiślenije, no na to byli diejstvitielno vieskije pričiny…»

Idyličny abzac usio z taho ž intervju Čarapicy dla HP, jaki i daŭ nazvu artykułu, zachaciełasia pryvieści całkam — ažno ślozy nahartajucca. Paŭstaje, adnak pytańnie: a jak ža historyja jahonaj rodnaj, u navukovym płanie, aśpirantki Taćciany Kasataj?. Dastatkova było dziaŭčynie nieabačna pryniać udzieł u kampanii pa nadańni adnoj z vulic Hrodna imia Bykava, a taksama zaśviacicca pierad vybarami 2010 h., kab vylecieć spačatku z pracy (historyka-archieałahičny muziej), a paśla, vosieńniu 2011 h., i z aśpirantury, niahledziačy na stanoŭčyja vodhuki na jaje pracy dy zastupnictva jak biełaruskich, tak i zamiežnych historykaŭ…

Nie biez vašaha, Valer Mikałajevič, udziełu prajšła tady spačatku atestacyjnaja kamisija, a paśla jašče adna — pa razhladzie apielacyi.

Moža varta ŭsio ž taki źmianić kreda?..

Kamientary da artykuła