«Hasudaravy ludzi» i «bajavyja chałopy» isnavali ŭ Carstvie Maskoŭskim, u Biełarusi takich nie było
Vysokija čynoŭniki Biełarusi niekalki razoŭ užyvali vyraz «hasudaravy ludzi». Eks-ministr Sivakoŭ tak nazyvaŭ najvyšejšych dziaržaŭnych słužboŭcaŭ, a vice-premjerka Kačanava, zdajecca, — usich rabotnikaŭ ustanoŭ, što finansujucca ź dziaržaŭnaha biudžetu.
Chto ž takija «hasudaravy ludzi» i chto taki «hasudar»?
«Hasudarom» u rasijskaj tradycyi nazyvali kiraŭnika dziaržavy (ras. = «hosudarstvo»). Adpaviednik słova «hosudaŕ» na starabiełaruskaj movie — «haspadar». Adnak z časam u biełaruskaj movie luboha ŭłaśnika ziamli stali nazyvać «haspadarom», kožny sam na svajoj ziamli haspadar, tady jak u Maskovii, Rasii hasudar — heta car.
«Hasudaravymi ludźmi» ŭ Rasii, jak nam paviedamlajuć encykłapiedyi, ličylisia asoby, abaviazanyja nieści vajskovuju ci administratyŭnuju słužbu na karyść dziaržavy. Inšaja nazva ich — «słužyłyja ludzi». Jany naležali da roznych sasłoŭjaŭ, ich abjadnoŭvaŭ abaviazak dziaržaŭnaj słužby.
«Hasudaravy ludzi» ŭ Rasijskim carstvie dzialilisia na katehoryi:
— słužyłych «pa aciečastvie» (pa spadčynnym abaviazku),
— słužyłych «pa prybory» (vybary abo adbory),
— słužyłych «pa pryzyvie» — tak nazyvali sialan, što brali ŭ vojska ŭ vajenny čas,
— carkoŭnych słužyłych ludziej,
— bajavych chałopaŭ.
U Biełarusi termina «hasudaravy ludzi» nie isnavała, arhanizacyja dziaržavy była ŭ nas inšaja.
Asnoŭnymi sasłoŭjami — pa-biełarusku lepš kazać «stanami» — u Vialikim Kniastvie Litoŭskim byli šlachta (najbahaciejšuju jaje častku nazyvali mahnatami, ale de-jure ŭsia šlachta mieła adnolkavyja pravy), duchavienstva, miaščanie, sialanie i žydy. U susiedniaj Ukrainie isnavaŭ jašče asobny stan «kazaki».
Karol u časy Rečy Paspalitaj jurydyčna ličyŭsia asobnym stanam. U adroźnieńnie ad Rasii, hramadzianie jaho vybirali.
U adroźnieńnie ad Rasii, u nas nie było paniaćcia, što dziaržava, kraina i ŭvieś jaje lud jość ułasnaściu manarcha. U Rasii caru naležała i zakanadaŭčaja, i vykanaŭčaja, i sudovaja ŭłada. U nas karol ažyćciaŭlaŭ tolki vykanaŭčuju ŭładu.
Usie hramadzianie — šlachta — byli svabodnymi ludźmi, ale ŭzamien mieli abaviazak abarony ajčyny ŭ vajenny čas.
U toj ža čas na dziaržaŭnuju słužbu ŭ mirny čas jany išli tolki pa žadańni, abaviazku takoha nie było.
U tym adroźnieńnie rasijskaha ładu ad VKŁaŭskaha, biełaruskaha.