«Ja byŭ žančynaj, hiejem, indziejcam i starym». Pryznańni kramloŭskaha trola
Raspoviad adnaho z byłych supracoŭnikaŭ zamiežnaha adździeła rasiejskaj «fabryki trolaŭ» pra toje, jak jon pisaŭ kamentary na amerykanskich partałach ad imia fejkavych asobaŭ. Jaho drukuje «Radyjo Svaboda».
23 lutaha 2021 hodu administracyja tvitera ŭ čarhovy raz vydaliła akaŭnty supracoŭnikaŭ «fabryki trolaŭ» — rasiejskaj internet-struktury, źviazanaj z «povaram Pucina» biznesoŭcam Jaŭhienam Pryhožynym. Akaŭnty byli vydaleny z-za raspaŭsiud dezynfarmacyi, nakiravanaj suprać ZŠA i EZ.
Pa źviestkach amerykanskich uładaŭ i niekalkich žurnalisckich raśśledavańniaŭ, sietki fejkavych akaŭntaŭ, źviazanyja z «fabrykaj trolaŭ» u Olhina ŭ Sankt-Pieciarburhu, z 2015 hoda raźmiaščali palityčnuju reklamu i tysiačy fejkavych prakramloŭskich pastoŭ i kamentaroŭ u internecie, u tym liku ŭ jaho amerykanskim i rasiejskamoŭnym sehmentach. Hetuju dziejnaść «fabryka trolaŭ» pad inšaj nazvaj praciahvaje da hetaha času.
U 2018 hodzie Oksfardzki ŭniversytet i analityčnaja kampanija Graphika pradstavili daśledavańnie ab tym, jak supracoŭniki «fabryki» sprabavali ŭpłyvać na palityčnyja pracesy ŭ ZŠA i palaryzavanaje amerykanskaje hramadztva. Troli, u pryvatnaści, stvarali pravakacyjnyja pasty na vostryja temy: pravy ŁHBT, parušeńnie pravoŭ afraamerykancaŭ i palicejskaje svavolstva, mihranty, abarot zbroi i tak dalej.
Byłyja supracoŭniki «fabryki trolaŭ» u interviju raspaviadali, što supracoŭniki «zamiežnaha adździełu» pavinnyja byli ŭdzielničać u onłajn-dyskusijach na dobraj anhielskaj, vydajučy siabie za amerykancaŭ.
Adzin z byłych rabotnikaŭ zamiežnaha adździeła «fabryki» pahavaryŭ z «Radyjo Svaboda» pra toje, jak pisaŭ kamentary na amerykanskich partałach ad imia fejkavych asob. Pavodle jaho słoŭ, jon šukaŭ pracu kopirajtera i ŭ 2016 hodzie ŭładkavaŭsia na «fabryku». «Była zadača: schilać čytačoŭ da dumki, što ŭłada ŭ Amerycy — adstoj», — koratka patłumačyŭ jon sens svajoj pracy.
— Jak prajšoŭ vaš pieršy dzień na «fabrycy»?
— U kožnaha adździeła jość niekalki kurataraŭ, jakija ŭvodziać u kurs, navučajuć, dapamahajuć napačatku, karektujuć pracu. Moj kuratar skazaŭ: «Tvajo tvorčaje zadańnie — pračytać artykuł na zamiežnym navinavym sajcie, zrazumieć prablematyku, pierakazać jaje ścisła i prapanavać čatyry-piać kamentaroŭ na balučyja kropki hetaha artykułu».
Kožnamu supracoŭniku vydajecca vialikaja kolkaść sim-kartaŭ, na ich zavodziacca akaŭnty. Pryčym akaŭnty zavodziacca z roznymi proksi pa pryncypie: miascovy žychar, dziaržsłužboviec, stary, małady, žančyna, ciemnaskuraja žančyna… Pabolš persanažaŭ. Praca niemudrahielistaja, 12 hadzin u dzień siadzieć, čytać artykuły, pisać kamentary, ich pavinna być nie mienš za sto, a lepš 120 u dzień.
Ja zajmaŭsia navinavymi sajtami, inšyja — bolš surjoznymi: The New York Times, The Washington Post. Niechta zajmaŭsia fejsbukam, chtości jutubam. I tak kruhłasutačna, dniom i nočču. Treba było pisać kamentary, jakija vyklikajuć reakcyju, pavinna była raźvivacca dyskusija.
— Patrabujecca idealnaje viedańnie anhielskaj movy, kab u vas nie zapadozryli zamiežnika?
— Uzrovień movy praviaraŭsia ŭ pieršy ž dzień. U mianie ŭsio ŭ paradku z anhielskaj. Kab nie raskusili, što ja trol, ja pavinien byŭ pastajanna zasvojvać słenh. My pisali kamentary ŭ styli karotkich ukidaŭ, adzin-dva skazy.
U The Washington Post i inšyja surjoznyja vydańni pisali chłopcy-mastadonty — i ŭ planie viedańnia movy, i pa hłybini razumieńnia prablemy. Byli i chłopcy, jakija pisali ese. Kožny dzień im treba było napisać ad dźviuch da piaci razhornutych historyj. Nibyta niejki amerykaniec vylivaje dušu na forumie. Treba było ŭvieś čas mianiać persanažaŭ, znachodzić novyja fatahrafii, lakacyi, kab čytač dumaŭ, što piša realny čałaviek adkul-niebudź z Kanzasu.
— Ci dakładna, što treba było vykazvać ekstremisckija, radykalnyja punkty hledžańnia, kab pravakavać šok, abureńnie? Adzin piša ad imia vielmi pravaha, druhi ad krajnie levaha, kab burleńnie ŭźnikała?
— Zadačy pryzyvu da teroru i hvałtu nie stajała. Była inšaja zadača: schilać čytačoŭ da dumki, što ŭłada ŭ Amerycy — adstoj. Hiej-šluby lehalizavali? Moj persanaž, pastar-baptyst, aburany: jakaja hańba, ja nie mahu hetych ludziej pažanić, tamu što heta supiarečyć chryścijanskaj tradycyi. Medyčnaja reforma? Jasna, što jana pravaliłasia. Palicejski zabiŭ čarnaskuraha? Heta tamu, što ŭrad nie abaraniaje narod.
Nas było prykładna 10 čałaviek, i my damaŭlalisia na latučcy: voźmiem hetyja 10 artykułaŭ, stvorym chvalavańnie. Pieršy kamentar pad lubym artykułam šmat što vyznačaje. Usie heta łajkać, pišuć pra heta. Hałoŭnaje było vyznačyć vektar palemiki.
— Dziesiać čałaviek pracavali tolki na navinavych sajtach. A kolki ŭvohule było supracoŭnikaŭ u zamiežnym adździele? Ci isnujuć redakcyi na ŭsich movach?
— Uvieś naš pavierch byŭ zamiežny. Ale ŭ inšyja kabinety nie puskali. U nas siadzieła čałaviek 25. Byli stały, dzie siadzieli chłopcy na fejsbuku, čałavieki try-čatyry pisali ese. Asnoŭnaja masa — heta my, navinščyki. Byli topavyja, kštałtu superekśpierty, čałaviek piać, jakija nadzvyčaj dobra viedali movu i mahli zrabić svaju pracu hadziny za čatyry.
Nasuprać nas byŭ adździeł, dzie pracavali z fatazdymkami. Chłopcy rabili ŭsialakija memy, tryźnieńnie, jakoje pryciahvaje ŭvahu. Ich zadača była kiravać trafikam, kab narod masava pierachodziŭ za košt mema ci pryvabnaj karcinki na jakuju-niebudź spasyłku. Vielizarny rasiejskamoŭny adździeł byŭ padzieleny pa rehijonach — Rasieja, Kazachstan, Ukraina: tam kazali, što Rasieja małajcy, a Krym naš.
— A dla anhłamoŭnaj publiki treba było pisać pra toje, što Rasieja lepš za ŭsich?
— Rasiejskaja tema ŭźnimałasia vielmi nieprostaliniejna. Naprykład, jość jakaja-niebudź historyja pra Pucina, možna było adkazać tak: chłopcy, pahladzicie, voś u Amerycy ničoha nie pracuje, a navat u Rasiei, niezrazumiełaj krainie, užo jość toje i toje. Ale nie naŭprost: «aha, Rasija — kruta». Z čaho b raptam čałaviek z Aryzony staŭ «tapić» za Rasieju?
— Dla taho, kab persanaž vyhladaŭ peŭna, vy pavinny byli stvaryć jamu akaŭnt z asabistaj infarmacyjaj?
— Ty rehistrujeśsia nie na sajcie, a na servisie, jaki daje prava kamentavać. Tam patrebna minimalnaja infarmacyja. A voś u fejsbuku ludzi napaŭniali akaŭnty całkam, jany ich doŭha viali, rabili vyhlad, što čałaviek pracuje ŭ realna isnujučaj arhanizacyi. Treba było fotkać, naprykład, ježu, kab žyćcio ŭ akaŭncie išło.
— Časta byvali vykryćci?
— Što takoje vykryćcio? Tabie niechta pradjaŭlaje: my viedajem, što ty trol. A ty ŭ adkaz: a my viedajem, što ty trol. Nu i što?
— Kolki było persanažaŭ, ad imia jakich vy pisali?
— 50-60. Ja sabie zrabiŭ takuju mapu, pamiatku pa Amerycy, u mianie pa ŭsioj krainie ŭsiudy byli svaje persanažy, asabliva tam, dzie niejkija padziei adbyvajucca. Davodziłasia stała zachodzić u roznyja akaŭnty, potym vychodzić. Heta sprava zvyčki, kanviejernaja śviadomaść.
— Instruktary vam kazali: stvarycie, da prykładu, šeść prapaviednikaŭ-baptystaŭ i adnaho hieja? Ci vy rabili ŭsio pa ŭłasnaj inicyjatyvie i nichto nie praviaraŭ, jakich persanažaŭ vy prydumvajecie?
— Nie, usio było stroha, heta było dakładnaje zadańnie. Treba było stvaryć, naprykład, veterana, jaki ŭdzielničaŭ u vijetnamskaj vajnie ci ŭ irackim kanflikcie, sacyjalnaha rabotnika, vielmi tłustuju žančynu, jakaja siadzieła na vełfery, chłopca, jaki źbirajecca pastupać u kaledž, čarnaskuraha, meksykanca. U mianie była navat paračka indziejcaŭ, jakija pisali, što voś vy, svołačy, nas usich pierabili.
Pad reformu z hiej-šlubami (u 2015 hodzie jany byli ŭkazam Baraka Abamy lehalizavanyja va ŭsich štatach ZŠA) abaviazkova treba było zavieści kuču hiej-friendli-akaŭntaŭ i, naadvarot, kanservataraŭ. Była tablica, chto źjaŭlajecca adkrytym hiejem va ŭładzie. Hetym možna było karystacca: chłopcy, vy što, u vas va ŭradzie takoje! A inšyja pavinny byli kazać: nie, u kožnaha jość prava.
— To-bok, vy pisali za prychilnika hiej-šlubaŭ, a praź piać chvilin pieraklučalisia i sabie ž adkazvali ad imia hamafoba?
— Hledziačy jakaja halinka. Sabie adkazvać — heta kali naohuł nul kamentaroŭ. A tak napisaŭ spačatku ad imia hieja, idzieš pa nastupnych navinach, ad inšaha persanažu niešta napisaŭ, praz hadzinu viarnuŭsia, a tam dalej užo 50 čałaviek adkazali, ty pišaš kamuści.
Tak, davodziłasia mianiać persanažaŭ. Spačatku ty hiej, potym prapaviednik, potym palicejski, potym indziejec. Adzin piša: ja mima prachodziŭ, dva mužyki całavalisia, mianie zvanitavała, jak tak možna? Nastupny adrazu ž piša: hiej-parad, ura, bal padčas čumy! Usiudy byŭ padtekst: albo ŭ Amerycy ŭsie z hłuzdu źjechali, albo ŭrad vinavaty.
— A ci nie zdarałasia tak, što adzin trol adkazvaŭ inšamu trolu, što siadzieŭ pobač?
— Usie pavinnyja byli pakazvać svaich persanažaŭ, i była instrukcyja: hetym nie adkazvać, tamu što heta svaje. Niejki čas heta trymałasia, potym znoŭ zabyłasia. Byvali śmiešnyja sytuacyi. Chtości pačynaje ŭ kucie rahatać: «Heta ja pad hetym imiem, navošta ty mnie adkazvaješ?» Staralisia damaŭlacca.
— Heta nie ciažka dla psychiki?
— Realna ciažka. Siadziš pa 12 hadzin pierad ekranam, tabie treba ŭsiu hetuju bzduru čytać. Hrafik pracy — dva dni praz dva, ale možna było mianiacca źmienami. Piać dzion pracuješ pa 12 hadzin i na čaćviorty ŭžo mała što razumieješ. Śmiešna, što ŭ niekatorych chłopcaŭ nadychodziła vytvorčaje adčužeńnie. Ja taksama takoje złaviŭ paru razoŭ: pačynaješ vieryć u toje, što ŭsio robiš pa-surjoznamu, niejkija sprečki ŭźnikajuć, maralnyja dylemy. U mianie realna hałava pačynała kipieć. Ja tamu adtul i zvaliŭ praz čatyry miesiacy.
— Kolki vy atrymlivali? U adździełach, dzie pišuć kamentary ŭ «VKontaktie» abo ŭ fejsbuku na rasiejskaj movie, płaciać usiaho 40-45 tysiač rubloŭ u miesiac (kala 600 dalaraŭ). Ale vy pryvilejavanyja byli?
— Ničoha padobnaha, usim płacili prykładna 45 tysiač, plus možna było, naprykład, uziać dadatkovyja źmieny. Načnomu adździełu płacili krychu bolš. Kali pišaš kamentary, jakija kruta łajkajuć, mahli zapłacić dadatkova — jakuju-niebudź drobiaź, ščyra kažučy. Ale byli vielmi strohija štrafy. Ty spaźniajeśsia na adnu chvilinu — minus tysiača rubloŭ. Pry ŭvachodzie ŭ kožnaha kartka pad proźviščam: spaźniŭsia na piać chvilin — 5 tysiač rubloŭ. Štrafy byli nastolki časta, što 45 tysiač atrymać — treba było jašče pastaracca. Heta značyć, jany vielmi prahnyja.
— Ci byli niejkija palitinfarmacyi, dzie vam tłumačyli, navošta vy pieraŭvasablajeciesia ŭ hiejaŭ i indziejcaŭ?
— Byli kursy, majstar-klasy, dzie tłumačyli, što adbyvajecca. Ale navošta my ŭsio heta robim, nichto navat nie pytaŭsia. Jość takaja praca, padabajecca — ok, nie padabajecca — da pabačeńnia. Tam možna było vyjści pakuryć, ale my vielmi akuratna razmaŭlali pamiž saboj, spračalisia pra linhvistyčnuju častku, jak lepš što skazać pa-anhielsku. Pytańniaŭ, navošta naohuł heta treba, nie było. Treba, i ŭsio.
— U vas byŭ lubimy persanaž, ad imia jakoha vam padabałasia pisać?
— Mahu skazać, kaho ja zapomniŭ dobra: u mianie byŭ veteran, jakomu ŭvohule na ŭsio plavać, šalony dziadula, bieły, respublikaniec, jon sam usio sabie zarabiŭ, svoj kambajn iržavy. Jašče ŭ mianie byŭ 18-hadovy ciemnaskury reper: «Jakoha chrena ličać, što ja pradaju narkotyki? Što za stereatyp? Usich maich siabroŭ užo adstralali, jany navat da 16 hadoŭ nie dažyli, jak much hasiać, nichto pra heta nie raspaviadaje».
Jašče była vielmi tłustaja žančyna, typu dva centnery važyć, jana aburałasia medyčnaj reformaj. «Ja chaču narmalnaha absłuhoŭvańnia, jakoha čorta ja pavinnaja płacić dźvie-try tysiačy dalaraŭ za niejkuju chreń, jakaja nijak mnie nie dapamahaje?! Tamu ja aficyjna rablusia biespracoŭnaj, budu smaktać kroŭ z hetaj dziaržavy, pakul jość mahčymaść, i žerci nahhietsy da straty prytomnaści».
— I ŭsich hetych persanažaŭ prydumali kuratary?
— Jany prosta prapanoŭvali varyjanty, a dalej ja ŭžo sam pačaŭ prydumlać. Možna było pahladzieć na jutubie ŭ navinach videa vidavočcaŭ, jak jany vyhladajuć, jakoha ŭzrostu, pra što havorać. Treba było stvaryć, naprykład, araba, jaki žyvie ŭ Amerycy i ŭžo asimilavaŭsia. «Što, vy ličycie, kali ŭ mianie barada, to ja teraryst?» My sami fantaziravali za persanažaŭ: «Ja sa škoły išoŭ, pačuŭ stralaninu. Na rovary jechaŭ, pajechaŭ pahladzieć, a tam voś takoje dziejecca».
— Ci byli zadańni niejkich amerykanskich palitykaŭ mačyć, a niejkich chvalić — asabliva ŭ čas vybaraŭ?
— Peryjadyčna. Časam z ranicy prychodziŭ admin i kazaŭ: tak, siońnia «topim» za demakrataŭ ci za respublikancaŭ. «Chaj choć by Tramp padniaŭ z kaleniaŭ hetuju krainu. Chto zaŭhodna, aby nie Abama».
— Barak Abama va ŭsich vypadkach byŭ krynicaj zła?
— Kali tłustaja čarnaskuraja žančyna piša, to jana chvalić: «Dziakuj tabie, bro, ty choć źviarnuŭ uvahu na našaje kamjunici. U mianie syn siadzić 10 hadoŭ za zabojstva, ty choć niejak dapamahaješ». Ale dalej: Obamacare — poŭny fejk i łajno. Heta značyć lubaja pachvała pieratvarajecca ŭ nehatyŭ.
— Vaš były kaleha mnie kazaŭ, što ŭ jaho da hetaha času zhryzoty sumleńnia, sapsavanaja karma, jon saromiejecca, što zajmaŭsia takoj padstupnaj spravaj, i choča hetuju «fabryku» vykryć. U vas niama takich adčuvańniaŭ?
— Kali ščyra, nie. Vieryć na słova kamuści ŭ internecie — heta prosta absurd. Ja naohuł nie čytaju i nie hladžu nijakija naviny, nie ŭdzielničaju ni ŭ jakich palityčnych akcyjach, nijakim palitykam nie daviaraju. Ja i da hetaha pracavaŭ troški ŭ palitycy, źbiraŭ źviestki na dumskich vybarach, pajeździŭ pa Rasiei. Tak što mnie ŭvieś hety brud byŭ absalutna zrazumieły, nia vyklikaŭ nijakaha ździŭleńnia. Prosta taki vopyt.