«Staršynia kałhasa moh addać zahad źnieści, kab paradak byŭ». Pahladzicie, jakija cikavyja zabudovy dasavieckaha pieryjadu Biełaruś straciła za apošnija hady
Prajekt «Hłobus Biełarusi» bolš za 20 hod źbiraje ŭ adnym miescy cikavuju architekturnuju spadčynu, jakaja źjaviłasia na terytoryi sučasnaj Biełarusi da 1939 hoda. Na žal, niekatoryja z hetych abjektaŭ pastupova źnikajuć. Pryčyny roznyja: nievuctva čynoŭnikaŭ, pažary, biaźlitasnaść času. Pahladzieli, što my stracili apošnim časam.
Fota: vedaj.by
Prajekt «Hłobus Biełarusi» byŭ stvorany ŭ 2002 hodzie. Za čas isnavańnia, dziakujučy ułasnym ekśpiedycyjam i infarmacyi ad turystaŭ, sajt staŭ najbolš poŭnym navukova-papularnym katałoham słavutaściaŭ dasavieckaha pieryjadu (pabudavanych da 1939 hoda dla Zachodniaj Biełarusi i da 1922 hoda dla astatniaj častki krainy).
Raździeł «Stračanaje» daje karcinu taho, što my zhubili ŭ 21-m stahodździ — na siońnia tam bolš za 270 abjektaŭ.
«Na sajcie zafiksavanaja absalutnaja bolšaść stračanych budynkaŭ u krainie (akramia asobnych abjektaŭ u ščylnaj haradskoj zabudovie vialikich haradoŭ). Plus vielmi časta vandroŭniki dasyłajuć napaŭrazburanyja budynki, da jakich dabracca turystam amal nierealna, ci niešta, što nie ŭjaŭlaje vialikaha intaresu (niejki panski karoŭnik, naprykład) — takoje my na sajcie nie raźmiaščajem, ale na 95-98% karcina strat 21 stahodździa ŭ nas poŭnaja», — kamientuje adzin z aŭtaraŭ.
Usia infarmacyja prachodzić vieryfikacyju, i kali niama mahčymaści paćvierdzić, ci praŭda niejki budynak źnik, aŭtary nie zahružajuć infarmacyju pra abjekt na sajt, pakul jana dakładna nie paćvierdzicca.
«Pra zharełyja cerkvy, naprykład, daviedvajemsia z sajtaŭ MNS», — udakładniaje adzin z udzielnikaŭ prajekta.
Pažary — tolki adna z pryčyn, jakaja pašyraje straty architekturnaj spadčyny.
«Časam, kali brać drobnyja abjekty (naprykład, prysiadzibnuju haspadarčuju pabudovu), mima moh jechać staršynia kałhasa — pahladzieć, što ruiny stajać, i addać zahad ich źnieści, kab paradak byŭ. Takoje, kaniečnie, zdarajecca z tym, što nie ŭniesiena ŭ śpis histaryčnych kaštoŭnaściaŭ. Kaštoŭnaści ž moža napatkać ahoń. Byli asobnyja vypadki, kali ich raźbirali dla ŭłasnych patreb — pabudavać novuju «fazendu» dla administracyi, jak stałasia z siadzibnym domam u Karłaŭščynie na Ašmianščynie (sa słoŭ miascovych žycharoŭ). A voś Daŭbuckuju draŭlanuju miačeć, ratujučy ad kančatkovaha razbureńnia, pieravieźli sa Smarhonščyny ŭ muziej narodnaj architektury i pobytu — dumali restaŭravać, ale hrošaj na toje nie znajšłosia».
Voś tolki niekalki cikavych zabudoŭ, jakija ŭžo syšli ŭ niabyt.
- Pakroŭskaja draŭlanaja carkva ŭ Chatlanach 1879 hoda zabudovy. Aryhinalny chram zhareŭ u 2013 hodzie.
Fota: globustut.by
- Kaścioł śviatoha Jaŭchima ŭ Kluščanach — jašče adzin prykład draŭlanaj relihijnaj spadčyny. Jaho taksama źniščyła vohnišča ŭ 2017-m. Pryčynaj uzharańnia stała avaryjnaja elektrapravodka.
Fota: vedaj.by
- Carkvy ź Pietrykava, jakuju budavali ŭ 1746 hodzie dla staravieraŭ u vioscy Sotničy, a potym pieranieśli i pierafarmatavali va ŭnijackuju śviatyniu, taksama nie stała. Razabranaja jana ŭ 2012-m hodzie praz avaryjny stan. Pobač pabudavali padobnuju da jaje novuju carkvu.
Fota: globustut.by
- Unikalnaja sielskahaspadarčaja stancyja ahranoma Łastoŭskaha ŭ Bieniakoniach, viadomaja svaimi adkryćciami i ekśpierymientami i ŭ Biełarusi, i za jaje miežami, była pabudavanaja ŭ pačatku 20 stahodździa. Źnieśli jaje pryblizna ŭ 2012-m, pakinuŭšy čystaje pole naŭzamien.
Fota: voran.by
- Kaplica Uźniasieńnia kryža Božaha ŭ Žytkavickim rajonie (vioska Lenin) dazvalała ŭvačavidki paznajomicca z eklektyčnym stylem 1863 hoda vykanańnia. Pabudavanaja jana była ŭ honar admieny pryhonnaha prava. Aryhinał u drennym stanie byŭ źniesieny ŭ 2019-m hodzie, na miescy ŭźviali kopiju.
Fota: fotobel.by
- Ruinami siadzibnaha doma 19 stahodździa ŭ Lucinie jašče možna było palubavacca u pieršyja 10-15 hod 21-ha stahodździa, ciapier ich niama, bo jany nie byli pad achovaj krainy.
Fota: radzima.org
- Vadziany młyn ansambla siadziby Pratasievičaŭ 1912 hoda ŭ Aharodnikach na Haradzienščynie ŭražvaŭ svaimi pamierami. Nie stała jaho ŭ 2013 hodzie.
Fota: orda.of.by
- 100-hadovuju ž sinahohu ŭ Mścisłaŭli, pa rašeńni ŭładaŭ, razabrali litaralna ŭ hetym hodzie. «Budynak sinahohi nie byŭ uklučany ŭ respublikanski śpis historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ, miascovyja ŭłady nie dali jamu achoŭnaha statusu, i tamu pra namier źniščyć hety ŭzor habrejskaha pravincyjnaha muravanaha dojlidstva ničoha nie viedała Hramadstva achovy pomnikaŭ. Hramadskaść horada taksama daviedałasia pra Toje, što adbyvajecca, u apošni momant. Niahledziačy na zakliki krajaznaŭcaŭ da rajonnaj administracyi adkłaści znos daŭniejšaha budynka, jaho źniščyli», — pisali rehijanalnyja ŚMI.
Fota: mogilev.media
Stvaralniki «Hłobusa» pryznajuć, što Biełaruś — nie ŭnikalnaja kraina: architekturnyja abjekty z roznych pryčyn źnikajuć i ŭ inšych miescach na ziamli, ale padychod da hetaj spravy ŭ nas — adzin z najhoršych.
«Treba mianiać samu paradyhmu staŭleńnia da spadčyny. Kali jana źmienicca, to i budzie vyratoŭvacca bolš abjektaŭ. Zaraz čynoŭniki biaruć «na ałovak», umoŭna kažučy, 10 vialikich pomnikaŭ — Mir, Ružany, Kosava i hetak dalej. Tudy ŭkładajucca miljony dalaraŭ, pra heta paŭsiudna pišuć. A sotni maleńkich pomnikaŭ architektury pry hetym źniščajucca. Zrazumieła, što hrošaj nie šmat, ale paradyhma dakładna nie takaja, jakaja pavinna być u sučasnym jeŭrapiejskim hramadstvie. Usie važnyja budynki treba chacia b zanosić u śpisy kaštoŭnaściaŭ i spryjać ich zachavańniu».