Biełaruś prysabiečyła častku terytoryi Ukrainy dla ŭłasnych patreb? 

Pasprabavali razabracca z hieahrafičnym kazusam na biełaruska-ŭkrainskaj miažy.

Sprečny ŭčastak na miažy Biełarusi i Ukrainy. OpenStreetMap

Siońnia praciahłaść dziaržaŭnaj miažy pamiž Ukrainaj i Biełaruśsiu składaje 1084 km. I heta miaža adna z najbolš stabilnych u rehijonie — usia jaje ŭschodniaja častka amal nie źmianiałasia z časoŭ dałučeńnia biełaruskich ziamiel da Rasijskaj impieryi.

I hetak ža daŭno ŭ vystupie, z troch bakoŭ akružanym ukrainskimi ziemlami, znachodzicca biełaruskaja vioska Hłuškavičy. Jaje nazva dobra apisvaje jejnaje raźmiaščeńnie — u hłybini paleskich lasoŭ, daloka ad lubych vialikich haradoŭ i značnych tras.

Siońnia ŭ Hłuškavičy viadzie tolki adna daroha (R36 Mazyr — Lelčycy — Hłuškavičy), i ź joj źviazany hieahrafičny kazus — zhodna z bolšaściu kart, jana dvojčy pierasiakaje dziaržaŭnuju miažu z Ukrainaj.

Sprečny ŭčastak kala Hłuškavičaŭ. Jandeks Karty

Paśla pačatku rasijskaha ŭvarvańnia, jakoje adbyvałasia ŭ tym liku z terytoryi Biełarusi, Ukraina nahłucha zakryła miežy i zaminiravała ich. Ale pa darozie ŭ Hłuškavičy dahetul možna prajechać biez prablem.

Zdajecca, što vykarystańnie terytoryi čužoj dziaržavy bieź jaje dazvołu — heta hrubaje parušeńnie mižnarodnaha prava. Ale ŭ hetym vypadku nie ŭsio tak adnaznačna.

Ukrainski ščyt

Centr Hłuškavičaŭ. Fota: Wikimedia Commons

Siońnia Hłuškavičy akružany ŭkrainskaj terytoryjaj i hłuchimi paleskimi lasami. Kaliści vioska adnosiłasia da Kijeŭskaha vajavodstva, ale paśla na stahodździ akazałasia ŭ piatli biełaruska-ŭkrainskaj miažy.

U anałahičnym vystupie akazałasia i ŭkrainskaje Kopišča, što va ŭzbujnienym Karaścienskim rajonie Žytomirskaj vobłaści.

Hłuškavičy tak by i zastalisia hłuchim uskrajkam Biełarusi, kali b nie budaŭničy kamień, jaki vyjavili tut. Hety paŭdniovy ŭskrajek Biełarusi zachoplivaje paŭnočnuju častku Ukrainskaha kryštaličnaha ščyta, bahataha na hranity i inšyja mahmatyčnyja parody.

Da niadaŭniaha času Hłuškavičy byli ekzatyčnaj turystyčnaj słavutaściu, siudy pryjazdžali pahladzieć na «biełaruskija fijordy» — zapoŭnienyja vadoj hranitnyja karjery. Fota: Belarus.travel

Jašče ŭ 1815 hodzie tut vyrablalisia mukamolnyja kamiani, ale da sapraŭdnaj raspracoŭki radovišča dajšli tolki ŭ druhoj pałovie XX stahodździa.

U 1969 hodzie na paŭdniovy zachad ad vioski, kala samaj miažy z Ukrainaj razryli karjer budaŭničaha kamieniu z paetyčnaj nazvaj «Sialanskaja niva».

Dla pačatku kamień zdabyvali tolki dla druzu, ale ŭ 1985 hodzie pačałasia raspracoŭka jašče adnaho karjera «Nadzieja», dzie byŭ jakasny bujny hranit, jaki možna było vykarystoŭvać jak adździełačny. Siońnia jaho možna pabačyć na hramadskich budynkach u Homieli i na staličnych stancyjach mietro «Kastryčnickaja» i «Płošča Pieramohi».

Praŭda, kankurencyi z adździełačnym kamieniem z Rasii i Ukrainy, bolš raznastajnym pa kolery i dekaratyŭnych jakaściach, karjer u Hłuškavičach nie vytrymaŭ. Raspracoŭka była spyniena, karjer napoŭniŭsia vadoj, pieratvaryŭšysia va ŭnikalnuju dla Biełarusi słavutaść, jakaja nahadvała łandšafty Skandynavii i Finlandyi.

Čyhunka da Hłuškavičaŭ, jakuju abiacali ŭ 2015 hodzie. Fota: Homielskaja praŭda

Ale ŭ 2018 hodzie skalnaja kazka skončyłasia — u ramkach impartazamiaščeńnia ŭ Biełarusi vyrašyli znoŭ zdabyvać hranit u Hłuškavičach, vadu z karjera vypampavali i adnavili raspracoŭku. Navat była ideja pabudavać čyhunačnuju halinu praź Lelčycy da stancyi Michałki pad Mazyrom, ale za 10 hadoŭ u hetym kirunku nie zroblena ničoha.

Pieršaja pradukcyja z hranitu, zdabytaha ŭ hłuškavickim karjery, była vykarystana ŭ 2019 hodzie pry dobraŭparadkavańni Manumienta Družby na styku miežaŭ Biełarusi, Rasii i Ukrainy, kala jakoha praz paru hadoŭ projduć rasijskija tanki.

Raspracoŭka karjera ŭ Hłuškavičach. Fota: SB

Pakul niama čyhunki, druz i hranit voziać pa adzinaj aŭtamabilnaj darozie, jakaja złučaje Hłuškavičy z «vialikaj ziamloj». 

Niahledziačy na śćviardžeńni, što heta daroha była prakładziena za savieckimi časami dziela raspracoŭki hranitu, nasamreč jana paznačana na samych starych kartach. Za savieckim časam darohu tut sapraŭdy pabudavali, ale viadzie jana ad darohi na Lelčycy i ŭ bok Ukrainy, na miažy ź jakoj da 2022 hoda isnavaŭ pamiežny pierachod Hłuškavičy — Majdan Kapiščanski.

A voś biełaruska-ŭkrainskuju miažu daroha ad Hłuškavičaŭ da Lelčycaŭ nie pierasiakała ni ŭ XIX stahodździ, ni da druhoj pałovy XX stahodździa.

Dzivosy miažy

Davajennyja karty — dvuchkiłamietroŭka i kiłamietroŭka RKKA. Tahačasnaja miaža, paznačanaja tłustaj punkcirnaj linijaj, prachodziła pa staryku raki Ubarć, miaža ŭ kancy XX stahodździa (nakładzienaja biełaja linija) — pa lasnoj prosiecy daloka ad raki

Kali paraŭnoŭvać siońniašnija karty z histaryčnymi, to možna zaŭvažyć, što miaža stahodździami prachodziła pa Ubarci, prytoku Prypiaci, a kankretna ŭ hetym miescy — pa staryku raki až da ŭpadzieńnia ŭ jaje Struhi. Daroha ž na Hłuškavičy pralahała adnosna daloka na poŭnač ad Struhi i, adpaviedna, daloka ad miažy.

Siońnia staryk, zdajecca, kančatkova pierasoch, a miaža prajšła tak, što daroha na Hłuškavičy dvojčy pierasiakaje dziaržaŭnuju miažu. 

Miaža pamiž Biełaruśsiu i Ukrainaj na kiłamietrovaj karcie Hienieralnaha štaba, vykananaj u 1980-ja hady

Hetyja źmieny ŭžo zafiksavanyja na kiłamietrovaj karcie Hienieralnaha štaba, jakaja dla Biełaruskaj SSR była vydadziena ŭ 1980-ja hady.

Terytaryjalnyja źmieny ŭ savieckaj dziaržavy byli zvykłymi, jany tyčylisia nie tolki ŭzbujnieńnia ci drableńnia administracyjnych adzinak respublik, ale i navat pieradačy častki terytoryj z adnoj respubliki ŭ inšuju. Zvyčajna takaja nieabchodnaść tłumačyłasia haspadarčymi patrebami, naprykład, blizkaściu da kałhasa ci rajcentra ŭ inšaj sajuznaj respublicy.

Takim čynam Biełaruś paśla vajny straciła kavałak svajoj terytoryi na karyść Litoŭskaj SSR i hetkim ža čynam pryrasła kavałkam terytoryi, pieradadzienym sa składu RSFSR.

Miaža ŭ rajonie bałota Siuzanaŭka na davajennaj i paślavajennaj kartach

Ale ŭ vypadku z ukrainskaj miažoj źmieny ciažka vytłumačyć łahična. Na ŭčastku, jaki adyšoŭ da Ukrainy, niama nijakich nasielenych punktaŭ, niama vornaj ziamli ci vysiečak, a kali b i byli, to hety bierah Struhi nijak naŭprost z Ukrainaj nie źviazany. 

Darečy, heta nie adzinaje źmianieńnie staroj miažy ŭ hetaj miascovaści, trochi na ŭschod ad Kopišča taksama źjaviŭsia hłyboki «vyhryz» — Ukrainie było całkam pieradadziena bałota Siuzanaŭka.

Miaža pavodle kartahrafičnaha servisa Google Maps 

Na sučasnych kartach skłałasia dosyć dziŭnaja situacyja. Naprykład, «Huhł Karty» pakazvajuć, što dziaržaŭnaja miaža prachodzić na poŭdzień ad darohi. A OpenStreetMap i Jandeks Karty pakazvajuć tuju ž miažu, što była ŭ poźniesaviecki čas. Na drukavanych možna znajści i toj, i inšy varyjant. Chto ž maje racyju? 

Demarkacyja

Dahavor ab dziaržaŭnaj miažy pamiž Ukrainaj i Biełaruśsiu byŭ padpisany 12 maja 1997 hoda i amal adrazu, 18 lipienia, ratyfikavany Viarchoŭnaj radaj. Nacyjanalny schod Biełarusi zrabiŭ heta tolki ŭ 2010 hodzie.

Dakumient nabyŭ moc u červieni 2013 hoda, i ŭžo ŭ nastupnym hodzie pačalisia praktyčnyja raboty pa demarkacyi biełaruska-ŭkrainskaj hranicy.

Demarkacyja była abciažarana tym, što vialikija ŭčastki miažy prachodziać pa hustych lasach, bałotach i inšych ciažkadastupnych miescach.

U 2018 hodzie na pasiadžeńni sumiesnaj biełaruska-ŭkrainskaj demarkacyjnaj kamisii baki pryniali rašeńnie pravieści demarkacyju kala 120 km miažy ŭ zonie adčužeńnia Čarnobylskaj AES. Pracy pačalisia ŭ nastupnym hodzie.

Prajezd praz ukrainska-biełaruskuju miažu ŭ 2020 hodzie. Fota: Wikimedia Commons

Jašče ŭ 2020 hodzie treveł-błohiery chvalilisia tym, što mahli absalutna lehalna pabyvać na terytoryi Ukrainy pry začynienych z pryčyny pandemii hranicach. Pry pierasiačeńni miažy sustrakali tolki žoŭta-błakitnyja słupki, ale nijakaha pamiežnaha kantrolu nie było — dziakujučy race adsiul niemahčyma było patrapić uhłyb Ukrainy.

U 2021 hodzie Łukašenka padpisaŭ ukaz «Ab administracyjna-terytaryjalnym uładkavańni Viciebskaj, Homielskaj i Mahiloŭskaj abłaściej». U im adznačałasia, što novyja miežy abłaściej buduć ustanoŭleny z 1 červienia za vyklučeńniem tych rajonaŭ, što miažujuć z Ukrainaj — tut miežy musili źmianicca zhodna z demarkacyjnaj kartaj paśla zaviaršeńnia demarkacyi. 

Ci była jana zavieršana kančatkova — niezrazumieła, prynamsi novych rašeńniaŭ ab źmianieńni miežaŭ Homielskaj vobłaści nie było. Vierahodna, što zaviaršeńniu pracesu pieraškodziła rasijskaje ŭvarvańnie z terytoryi Biełarusi va Ukrainu, i ciapier miaža pamiž krainami maje niapeŭny status.

Terytoryi, jakimi mierkavana abmianialisia Biełaruś i Ukraina pierad pačatkam rasijskaha ŭvarvańnia. OpenStreetMap

Tym nie mienš, vidać, u samoj Biełarusi pryniali novy varyjant miažy ŭ ramkach abmienu raŭnaznačnymi pa płoščy terytoryjami: Biełaruś atrymała ŭčastak z darohaj na Hłuškavičy, a Ukrainie sastupiła niekalki kvartałaŭ lesu pobač z bałotam Siuzanaŭka.

U lubym vypadku my b pra heta daviedalisia nie vielmi chutka, bo da rašeńniaŭ, jakija publikujucca ŭ adkrytym dostupie, materyjały i karty pa ŭstanoŭlenaj u vyniku miažy nie adnosiacca.

Mienavita tamu bolšaść kartahrafičnych servisaŭ dahetul nie skarektavali biełaruska-ŭkrainskuju miažu, stvarajučy ŭražańnie, što Biełaruś niezakonna ažyćciaŭlaje ruch aŭtatranspartu praz terytoryju Ukrainy.

Kamientary da artykuła