Hienietyki pieranieśli praradzimu indajeŭrapiejcaŭ va Ukrainu

Daśledavańnie sotniaŭ uzoraŭ staražytnaj DNK pakazała, dzie i kali sfarmavałasia supolnaść pieršych indajeŭrapiejcaŭ, čyja maštabnaja ekspansija na zachad i ŭschod vyznačyła abličča sučasnaha čałaviectva.

Ukrainskaje Padniaproŭje. Fota: krainaz.org

Na praciahu ŭsioj historyi čałaviectva chutkaść raźvićcia roznych jaho častak istotna adroźnivałasia. Kali Novy Śviet tak i nie vyjšaŭ ź niealitu, a Aŭstralija — z palealitu, to pieršapačatkova niešmatlikija prodki sučasnych kitajcaŭ, indajeŭrapiejcaŭ i afrazijcaŭ stvaryli amal usie cyvilizacyi staražytnaści.

Adnak u najbolš upłyvovaj (da XXI stahodździa) z hetych halinaŭ — indajeŭrapiejskaj — davoli zabłytanaja historyja: navukoŭcy dahetul spračajucca, dzie, kali i jak sfarmavalisia indajeŭrapiejcy. Pra heta raspaviadaje partał Naked Science.

DNK na słužbie navuki

U apošnija dziesiacihodździ dziakujučy analizu DNK stała zrazumieła, što pierad zavajavańniem Indyi i Zachodniaj Jeŭropy indajeŭrapiejcy pražyvali na terytoryi jamnaj kultury — u stepach kala Čornaha i Kaśpijskaha moraŭ. Kala 3300 hoda da n. e. jany ŭvarvalisia ŭ zachodnija rehijony Jeŭropy (až da Atłantyki), stvaryŭšy kulturu šnuravoj kieramiki, a taksama prasunulisia ŭ stepy sučasnaj Chakasii (afanaśjeŭskaja kultura).

Adnak toje, što staražytnyja indajeŭrapiejcy byli jamnikami, adkazvała tolki na častku pytańniaŭ pra ich pachodžańnie. Uźnikła inšaja prablema: z kaho, jak i kali sami jamniki sfarmavalisia?

Prodki jamnikaŭ

Aŭtary novaha daśledavańnia, apublikavanaha ŭ Nature, praanalizavali DNK 435 staražytnych ludziej (bolš za 80% ź ich — z terytoryi sučasnaj Rasii), kab razabracca ŭ pachodžańni jamnaj kultury. Im udałosia vyjavić asnoŭnyja hrupy ich prodkaŭ i ŭdzielnuju vahu hetych hrup.

Na karcie z daśledavańnia ličbaj 1 paznačana papulacyja Nižniaja Vołha-Kaŭkaz, jakaja dała 80% hienaŭ jamnikam, a taksama 10% hienaŭ narodu chietaŭ. Na poŭnač ad jaje znachodzicca papulacyja palaŭničych-źbiralnikaŭ Siaredniaj Vołhi (2), što zrabiła peŭny ŭniosak u hieny jamnikaŭ (indajeŭrapiejcaŭ). Na zachadzie, kala Dniapra, znachodzicca papulacyja palaŭničych-źbiralnikaŭ z terytoryi sučasnaj Ukrainy, jakija dali da 20% hienaŭ jamnikam-indajeŭrapiejcam. Ličbaj 4 paznačana anatalijskaja papulacyja, u hieny jakoj unieśli svoj uniosak ludzi z papulacyi Nižniaj Vołhi-Kaŭkaza

Kala 80% hienaŭ jamnikaŭ pachodzić ad hrup, što žyli ŭ pieryjad 4000—5000 hh. da n.e. u rajonie ad Nižniaj Vołhi da Kaŭkaza. Kala 4000 hoda da n.e. častka ź ich mihravała da Dniapra, dzie źmiašałasia ź miascovymi palaŭničymi-źbiralnikami, sfarmavaŭšy siaredniestohaŭskuju kulturu.

Litaralna 20% hienaŭ budučych jamnikaŭ pachodziać ad dniaproŭskich palaŭničych-źbiralnikaŭ. Ale daśledčyki ličać mienavita hetaje źlićcio na Dniapry kropkaj farmiravańnia prodkaŭ jamnaj kultury.

Vidać, tak adbyłosia tamu, što pry nastupnaj ekspansii jamnikaŭ u DNK z vyjaŭlenych škiletaŭ amal niama śladoŭ źmiašeńnia ź miascovymi žycharami, u toj čas jak u rajonie siaredniestohaŭskaj kultury ślady takoha źmiašeńnia jość.

Demahrafičny vybuch i ekspansija

U 3650—3350 hh. da n.e. jamniki byli niešmatlikimi — usiaho niekalki tysiač čałaviek. Siońnia ž na indajeŭrapiejskich movach razmaŭlaje kala 40% nasielnictva płaniety.

Ale paśla 3600 hoda da n.e. adbyłosia demahrafičnaje ŭzrušeńnie: da 3300 hoda da n.e. ich kolkaść vyrasła ŭ 10 razoŭ. Uśled za hetym u hetaj supolnaści zdaryŭsia vybuchny demahrafičny rost: da 3300 da našaj ery ich było prykładna na paradak bolš, čym da 3600 da našaj ery.

Kolkaść papulacyi jamnikaŭ-indajeŭrapiejcaŭ pa roznych datavalnych hrupach staražytnaj DNK. Lohka zaŭvažyć, što da siaredziny čaćviortaha tysiačahodździa da našaj ery kolkaść ich prodkaŭ źmianšałasia, pryčym ahulnaje skaračeńnie dasiahnuła niekalkich razoŭ. Adnak paśla 3600 hoda da našaj ery adbyŭsia reniesans: jamniki pačali vielmi chutka pavialičvać svaju kolkaść

Adrazu paśla 3300 hoda da n.e. jany raspaŭsiudzilisia na terytoryju sučasnaj Chakasii, Zachodniaj Jeŭropy i Małoj Azii.

Navukoŭcy miarkujuć, što chutkaja ekspansija jamnikaŭ była vyklikanaja technałahičnymi abo kulturnymi inavacyjami, jakija źjavilisia ŭ siaredniestohaŭskaj kultury niezadoŭha da 3300 hoda da n.e.

Vyniki daśledavańnia

Hienietyčny śled hrupy Nižniaj Vołhi — Kaŭkaza zafiksavany jak u Zakaŭkaźzi (vierahodna, paŭpłyvaŭ na farmiravańnie jadra budučych armian), tak i ŭ Anatolii, dzie 10% hienaŭ chietaŭ pachodzić ad hetaj hrupy.

Aŭtary daśledavańnia vykazali hipotezu, što supolnaść nośbitaŭ praindaanatalijskaj movy sfarmavałasia ŭ papulacyi Nižniaj Vołhi — Kaŭkaza ŭ 4400—4000 hh. da n.e.

Takim čynam, i chiety, i jamniki majuć indajeŭrapiejskaje pachodžańnie, ale ŭ hienafondzie chietaŭ mała śladoŭ «jadra» jamnikaŭ z rajona Dniapra.

Nievyrašanyja pytańni

Daśledavańnie pretenduje na toje, kab pastavić kropku ŭ pytańni pra praradzimu kłasičnych indajeŭrapiejcaŭ, ale dalejšaja ich historyja ŭsio jašče zastajecca składanaj i šmat u čym zahadkavaj.

Naprykład, indairanskaja halina indajeŭrapiejcaŭ pachodzić nie naŭprost ad jamnikaŭ, a ad narodaŭ kultury šnuravoj kieramiki, što ŭtvarylisia paśla ŭvarvańnia jamnikaŭ u Zachodniuju Jeŭropu. Prodki indairancaŭ doŭha mihravali nazad na ŭschod, pierš čym trapić u Indyju i Iran.

Kamientary da artykuła