Цётка Воля ляжыць у анкалагічнай клініцы. У яе цэлы букет захворванняў — ад хваробы крыві да пухліны на плячы. Па 85 таблетак штодзень.
Мінае другая гадзіна нашай тэлефоннай размовы. А яна ўвесь час паўтарае: «Я бы на курорце».
Мы трошкі размаўляем пра хваробу, амаль увесь час — пра агароды, якія пасадзім налета.
Высвятляем, што ў каго лепей расце, і вырашаем у наступным годзе зладзіць інтэрактыўнае агародніцтва: я вырошчваю тое, што любіць расці на маім пяску, яна — тое, што ўпадабала яе балоцістую лагчыну. А потым усё падзелім.
Калі я яшчэ набіваў гузак на ілбе, ходзячы пад стол, я ўжо тады любіў цётку Волю. Усё навокал было аднолькавым савецкім. А цётка вытыкала дываны, вышывала шторы ў сваю сталінку з высокай столлю. Любіла чытаць казкі і лячыла шэптам.
Потым кінулася ў рэлігію. Шаптаць кінула. Вытыкаць кінула. Вышываць кінула. Замест казак пачала чытаць Біблію. І я згубіў да цёткі цікаўнасць. Да таго ж быў у тым узросце, калі займеў цікаўнасць да дзяўчат.
Але нашыя жыцці перасякліся зноў, калі я падаўся ў Прудок. Кватэра цётчына стала для мяне заезным дваром паміж маёй хатай і цывілізаваным светам. Цётка ізноў пачала вышываць. Па вечарох я сядзеў на падлозе побач з ейным ложкам, назіраў за яе спрытнымі пальцамі і слухаў аповеды пра бабу Ганну ў Германіі, пра дзеда Івана, пра калінкавіцкіх цыганоў і пра тое, як пазнаёміліся мае бацькі. Усе нашыя размовы я потайкі запісваў на дыктафон. Маю ахвоту некалі кіламетры запісаных гадзінаў перавярнуць у тэксты.
Я люблю цётчыну мову. Гэта цудам захаваная мова беларускіх палешукоў: «Прыйдзецца прытыкаць лоб», «Гада кінь — і той спячэцца», «Шараваць дываны», «Тут ходзяць вампірскія вочы», «Нянаскія хлопцы». У цёткі «навек» замест «заўсёды» і «назаўжды»: «Я навекнавек запомніла», «Дзед Арцём навек чысты быў»… Не ўсё паспяваў запісваць за ёй. Шмат чаго згубіў.
Калі напачатку лета цётка Воля ноччу ў ложку зламала ключыцу, я стаў дапамагаць ёй з агародам. Мы пешкі хадзілі па восем кіламетраў да яе градак. Спачатку горадам — дварамі (яна паказала дом, дзе я нарадзіўся), гаражамі. Потым пераходзілі чыгунку і блукалі ляснымі сцежкамі. Цётка заўсёды ішла спераду, бо ўмела ўгледзець гада на зямлі. Я за лета пабачыў столькі гадзючак, колькі не бачыў за ўсё сваё жыццё, што было і што будзе наперадзе. Тады цётка расказала, што забіць гада можна, толькі калі праткнуць яго наскрозь галінкай і ўторкнуць у зямлю, каб іншыя гады не ажывілі мерцвяка.
Там, на лясных сцежках, я ўразумеў, што цётка Воля — дачка Якуба Коласа і Яна Баршчэўскага. Яе любоў да наваколля такая ж лірычная, як у Коласа. А свет такі ж таямнічы і жывы, як у Баршчэўскага.
Яшчэ што яна знічка. Як тая колішняя Беларусь, якая саступае месца новай Беларусі — з вышымайкамі і падабайкамі. Калі знічкацётка ўпадзе ў вядро ля студні, яна паспее перавярнуцца ў ваўчыцу і збегчы ў лес ці згасне ў калодзежнай вадзе і стане пажоўклым лісточкам з ігрушы, які трапіць у палескую зямлю і змяшаецца ў ёй з іншым перагноем?
Я баяўся згубіць цётку. А з ёй — колішнюю Беларусь. Але пасля ўчорашняй тэлефоннай размовы зразумеў, што і Беларусь, і цётка будуць жыць надалей.
Мінае другая гадзіна нашай гутаркі. Цётка расказвае:
– Я ніколі не здаюся, сынок, — кажа мне. — Я вельмі жывучая. Я навек такой жывучай была. Як бы цяжка ні было, я раблю ўсё, каб жыць.
Усе падаконнікі ў бальнічнай палаце цёткі Волі занятыя. На іх раскладзена насенне. Лякарня смяецца з яе: прыехала фермерка.
– Я адусюль, што патраплю, збіраю насенне. Пасадзім з табою разам.
Пасадзім, цётка. Абавязкова пасадзім. Яно вырасце, і я раскідаю далёка-далёка па свеце.
Один день Андрея Горвата, переселившегося из Минска на Полесье в дедовский дом
Комментарии