«Мама была комсомолка, а папа — зек. Я читала переписку спецслужб и понимала, что нас вообще не должно было быть» — рассказывает внучка Антона Луцкевича

Алеся — віленская беларуска ў трэцім пакаленні. У яе вельмі чыстая мова, выкшталцоная, нібы са старонак заходнебеларускай прэсы 1920-х. Слухаеш яе і разумееш, што вось так гаварылі Луцкевічы і Ластоўскі, Купала і Драздовіч. Вось з такімі, амаль страчанымі ўжо інтанацыямі.

Пры гэтым Алеся Луцкевіч — настаўніца літоўскай мовы для дзяцей з парушэннямі слыху. Яе прафесія называецца сурдапедагог. Яе вучні — дзеткі з усіх рэгіёнаў Літвы. Алеся кажа: цікава прыкмячаць беларускія словы ў розных літоўскіх дыялектах.

Хоць і жыла ўсё жыццё ў Вільні, адукацыю яна атрымала ў Менску, у педуніверсітэце. Для бацькі было важна, каб дачка вучылася менавіта ў Беларусі.

Павялічыць

Калі я прыехала вучыцца ў Мінск, у мяне быў культурны шок:

усе вакол размаўлялі па-расейску. А бацька да ўсіх звяртаўся па-беларуску, і цікава было назіраць, як у гаворцы суразмоўца паступова з’яўляліся беларускія словы.

Я працавала і вучылася завочна. На дзённым я вучыцца не магла, не было такіх фінансавых магчымасцяў — мае бацькі памерлі, калі я была ва ўніверсітэце.

Калі паступала, мама ўжо была хворая.

Менск мне не вельмі спадабаўся. Пасля Вільні ён быў няўтульны. Мне не падабалася, што незнаёмыя людзі могуць да цябе загаварыць, у нас гэта не было прынята. Не падабалася Траецкае прадмесце, яно было такое штучнае. Але час быў вельмі цікавы, я вучылася на добрым факультэце з вельмі добрымі выкладчыкамі, у мяне былі сябры.

Я не мусіла вучыць беларускую мову і літаратуру, здаваць па іх іспыты, але я вучыла і здавала. У першай дыктоўцы нарабіла шмат памылак. Калі паведаміла бацьку колькі, ён сказаў: «Гэта жах». Але ўсе астатнія студэнты былі з Беларусі, а некаторыя зрабілі памылак больш за мяне.

Я памятаю сваё дзяцінства, гэта была фантастыка. Я мела тату, які вельмі добра ўмеў слухаць. Ты заўсёды адчуваў сябе патрэбным.

Мне зараз успомніўся такі выпадак. Я прачытала нейкі фантастычны твор і, калі мы з татам пайшлі на шпацыр, стала яго пераказваць. Ён цярпліва выслухоўваў, задаваў пытанні і хваліў: «Як ты цікава мне распавяла! Я ніколі не прачытаў бы сам, а праз цябе цяпер я ведаю…» І толькі потым я даведалася, што ён проста не выносіў фантастычную літаратуру!..

Тата быў вельмі талерантны і ставіўся да нас як да асобаў, хоць мы былі маленькія. І быў вельмі шчаслівы, што мы ў яго нарадзіліся. Бо было зроблена ўсё, каб знішчыць сям’ю, каб не было ніякіх нашчадкаў. Мы з братам у архіве бачылі перапіску КГБ БССР і Літвы наконт таго, чым займаюцца браты Луцкевічы… І тады я зразумела, што, напэўна, нас увогуле не павінна было быць.

Павялічыць

Бацька мала расказваў пра лагер. Мы ведалі хіба, што ў яго была дыстрафія.

Таму тое, што ён выжыў, — гэта цуд. Ён яшчэ апавядаў, што быў вельмі цудоўны дзень, калі ўсе даведаліся, што Сталін памёр. Гэта было свята.

Тата казаў, што яму вельмі пашэнціла, што ён трапіў у той лагер, дзе сабралі самых адукаваных людзей, самых цікавых.

Казаў, што іначай ніколі б у жыцці з імі не пазнаёміўся. Так, ён умеў бачыць плюсы… Ён быў вельмі цікавы чалавек, душа кампаній і вялікі аптыміст. Вельмі дзіўна, што чалавек можа захавацца такім адкрытым пасля лагера, пасля такога страшнага жыцця, калі трэба было толькі выжыць.

Павялічыць

Павялічыць

Калі тата вярнуўся ў Вільню, тут ужо нікога са знаёмых не засталося. Яны самі сябе называлі «віленскія недабіткі» — тыя, хто выжыў і вярнуўся.

Пасля вайны тут абсалютова змянілася насельніцтва.

У дзяцінстве тата заўсёды хадзіў са мной 25 Сакавіка на Лукішскую плошчу пакласці кветкі на месца, дзе быў пакараны Кастусь Каліноўскі.

Мы хадзілі толькі ўдваіх. І я ўжо тады ведала, што там ніхто не пахаваны — тата казаў, што паўстанцаў пахавалі на Замкавай гары. Заўсёды ў гэты дзень мы неслі на Лукішкі два белыя і адзін чырвоны гваздзікі. А ўвогуле тата і мама любілі хрызантэмы.

У літаратуры тата вельмі высока ставіў Быкава.

Любіў Караткевіча. Кнігі мне чытаў па-беларуску з дзяцінства. Памятаю, напрыклад, Янку Маўра. Ён увогуле займаўся маім выхаваннем, вельмі стараўся ўсё перадаць, дбаў пра гэта. Мы з братам чыталі заўсёды вельмі шмат і рознае.

Мой тата любіў класічную музыку.

Песень у нас не пяялі, сям’я была не пявучая. Бацька са смехам апавядаў, што, калі вучыўся ў гімназіі, настаўнік музыкі яму сказаў: «Ну што, Юрка, голасу няма, слых не развіты». Але цікава, што мой брат мае добры слых, скончыў музычную школу. Яшчэ тата вельмі-вельмі любіў выглядаць добра, элеганцка. Але магчымасці ў той час былі абмежаваныя… Вы пытаеце, што ён любіў есці. Ведаеце, людзі, якія лагер прайшлі, радуюцца ўсякай ежы. Але, напэўна, улюбёнай бацькавай стравай былі дранікі. Мая мама смачна гатавала, і ён вельмі цаніў гэта.

Мая мама з Расеі, яна была камсамолка, якая паехала працаваць на Калыму. А тата быў зэк. Яны пазнаёміліся, потым тата вызваліўся, вярнуўся ў Вільню, а яна прыехала да яго.

У той час маміна сям’я жыла ў Маскве. Пра татавы ідэі мама ўсё ведала і ўсё гэта вельмі шанавала. Яна спрабавала вывучыць беларускую мову, але расейцам цяжка. І заўсёды, калі прыязджалі нейкія гісторыкі, госці, яна прасіла прабачэння, што не можа гаварыць да іх па-беларуску.

Мама ведала ўсю гісторыю нашай сям’і яшчэ да таго, як выйшла замуж.

А хто былі маміны бацькі, я нават дакладна не ведаю, мы мала падтрымлівалі сувязі. У іх былі іншыя ўнукі, а мы былі «не рускія», нас не лічылі такімі ўжо блізкімі. Нам былі заўсёды бліжэйшыя татавы кузынкі: Марыя Чапялёва ў Пецярбурзе і Яніна Каханоўская ў Нью-Ёрку. Гэта дочкі Эміліі Шабуні, сястры Антона Луцкевіча.

У час вайны мой тата быў дырэктарам радашковіцкай гімназіі.

Я сустракалася з адным яго вучнем. У 1991 годзе я была ў Нью-Ёрку і да мяне прыйшоў пазнаёміцца Янка Запруднік. Ён сказаў: «Гэта быў цудоўны настаўнік, крыху старэйшы за мяне».

Пра вайну і пра немцаў бацька асабліва не расказваў, але пра сваю сям’ю і пра тое, як ён трапіў у лагер, мы ведалі з маленства. Мама казала: «Можа, асцярожней? Бо дзеці пойдуць у школу — і мы будзем мець вялікія непрыемнасці». Але ён заўсёды адказваў: мае дзеці такія разумныя, што яны ніколі нідзе не будуць гэта казаць. Ён распавядаў нам і пра тату, і пра маму, пра жыццё і дзяцінства ў Вільні.

«Тата наш казаў «так», а мама казала «да», — успамінаў тата. Яны жылі ў кватэры, палову якой займаў банк. Мая бабка, Зоф’я Абрамовіч, жонка Антона Луцкевіча, была педыятрам, атрымала адукацыю ў Францыі. Дзяцей глядзела тутэйшая жанчына, полька Пятруся. Яна Юрку з Лявонам вадзіла па касцёлах. Луцкевічы не былі рэлігійнай сям’ёй, дзяцей пахрысцілі, толькі калі прыйшла пара ў гімназію аддаваць. Антон іх вучыў ставіцца з павагай да любой рэлігіі. Сам ён змяніў веру, стаў кальвіністам, бо іначай не мог ажаніцца.

Мая бабка Зоф’я была габрэйка (яе сапраўднае імя Сэрка), але габрэйскіх традыцый у іх сям’і не засталося ніколькі. 

на памерла, калі тата меў 8 год. «Нават не было дзе прыйсці да мамы», — казаў ён мне. Калі вярнуўся з лагера ў Вільню, тыя габрэйскія могілкі былі ўжо зруйнаваныя.

Тата і дзядзька Лявон да пэўнага часу не ведалі расейскай мовы. Іх навучылі сёстры мамы.

На якой мове размаўлялі Антон з жонкай, я не ведаю. Але думаю, што там панавала беларуская.

Мне тата апавядаў шмат, але не так шмат я ведаю пра Антона. Хоць уяўляю, што гэта быў за чалавек. Гэта была асоба, вельмі апантаная нацыянальнай ідэяй. Вельмі добры стратэг. Рэдкая з’ява, каб чалавек настолькі меў мэту і ўсё рабіў дзеля яе. І пры гэтым ён быў вельмі парадачны і вельмі адукаваны. Чалавек столькі разоў чалавек, колькі моў ён ведае. Антон ведаў восем моваў, Юрка шэсць, а далей мы ўсё менш. Я штодзень карыстаюся трыма мовамі, сын мой — чатырма. Але цяпер ужо мы маем іншы ўзровень адукацыі…

Гістарычныя абставіны склаліся няўдзячна, я маю падазрэнне, што магло быць па-іншаму. Так, як склалася ў літоўцаў, магло быць і ў беларусаў. Я думаю, што беларусы ў пераважнай большасці не ведаюць пра Луцкевіча. Усё рабілася для таго, каб ён быў забыты.

Яшчэ цікавы момант пра маю сям’ю. Калі я нарадзілася, бацькі вельмі доўга вырашалі, якое мне даць імя, і, калі ўжо абралі імя Аляксандра, тата сказаў: «Мы ж можам называць яе Алеся, і, калі яна вырасце, яна можа запісацца беларускай». І мама адказала: «Чаму не, канечне». Гэта было вельмі істотна для іх.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0