«Nikoli nie čuŭ słova «kulič» u žyvoj narodnaj movie». Jak nazyvać pa-biełarusku vielikodnuju vypiečku?
Napiaredadni Vialikdnia ŭ biełaruskich kramach tradycyjna źjaŭlajecca śviatočnaja vypiečka, padpisanaja na ceńnikach jak «kuličy». Hetaje słova možna pačuć jak u šarahovych razmovach biełarusaŭ, tak i ŭbačyć u miedyjach, u tym liku — niedziaržaŭnych. Adnak movaznaŭcy, historyki i inšyja admysłoŭcy ŭ narodnaj kultury kažuć adnaznačna — słova «kulič» u biełaruskaj movie niama, heta rusizm. U našaj krainie vielikodnuju vypiečku nikoli tak nie nazyvali, piša «Biełsat».
Vielikodnyja bułki. Fota: «Biełsat»
«Kulič — invaziŭnaje słova»
Słova «kulič» maje hreckaje pachodžańnie — jano ŭtvaryłasia ad κουλλίκι(ον) — «chleb kruhłaj formy», ale ŭ Biełaruś jano pryjšło z Rasiei i stała «invaziŭnym», raspaviadaje viadoŭca prahramy «Mova nanova» na «Biełsacie» Viktar Šukiełovič.
«Ja nikoli nie čuŭ słova «kulič» u žyvoj narodnaj movie, choć i papajeździŭ u svoj čas pa roznych rehijonach Biełarusi», — zaznačaje žurnalist.
«Kulič» invaziŭny, bo «vyciaśniaje dy vyšturchoŭvaje našyja spradviečnyja nazvy vielikodnaj vypiečki: paska, pasačka, piroh, śviatočnaja bułka, baba, babka i h.d.», kaža Viktar.
Akramia słoŭnaha zamianiciela, pavodle viadoŭcy moŭnaj prahramy, «kramloŭski televizar» padsoŭvaje nam taksama ŭzor, jak maje vyhladać hety sałodki pačastunak: mučny vyrab u formie cylindra, pality źvierchu hłazuraj.
«Nasamreč raniej nie było niejkaha adzinaha kanonu i ŭ kožnaj chacie vielikodny piroh moh mieć rozny vyhlad i formu. Na žal, impieryi, hornučy pad siabie novyja ziemli, nakidvajuć na ich svaje kulturnyja ŭzory; kałanizatary nasadžajuć kałanizavanym svaje zvyčki; tatalitarnyja sistemy ŭsio navokał pieraroblivajuć na adzin kapył, nie pakidajučy miesca dla indyvidualnaści, raznastajnaści, łakalnaha kałarytu i niejkich asablivaściaŭ. Dyktatury lubiać usio adnolkavaje, dzie ŭsie chodziać u padobnaj vopratcy (najlepš vajskovaj) i roŭnymi šerahami padčas paradaŭ. Unifikacyja ŭ hetkich sistemach zakranaje ŭsie śfiery, u tym liku i śviaty. Navat ich adznačeńnie maje adbyvacca pavodle adnoj akreślenaj schiemy», — kaža žurnalist.
«Pry śviatočnym stale lepš razmaŭlać pa-biełarusku»
Kab nie paddavacca hetkim vonkavym upłyvam, najlepš raspytać baćkoŭ ci dziadulu z babulaj pra daŭniejšyja siamiejnyja tradycyi i zvyčai, dy pastaracca ich adnavić, a kali siarod rodzičaŭ niama nośbitaŭ tradycyi, možna siahnuć pa adpaviednuju litaraturu, raić Viktar Šukiełovič.
«Važna pamiatać, što hetuju nakinutuju, čužuju dla nas schiemu łomić taksama biełaruskaja mova, tamu pry śviatočnym stale najlepš razmaŭlać pa-biełarusku», — reziumuje viadoŭca.
Pra toje, što biełarusy nie viedali słova «kulič» da Rasiejskaj impieryi, kaža taksama movaznaŭca Vincuk Viačorka.
«U hałavach sučasnych biełarusaŭ jaho zamacavała rasiejskaja infarmacyjnaja prastora i nieźličonyja palityja hłazuraj standartnyja «kuliči» u supiermarkietach. U tym liku biełaruskaj vytvorčaści», — raspaviadaŭ navukoviec u efiry «Radyjo Svaboda».
Spadar Vincuk taksama zaŭvažaŭ, što «kulič» kažuć navat nie va ŭsioj Rasiei, a ŭ Paŭnočnaj i Centralnaj, ŭ paŭdniovarasiejskich ziemlach vielikodnaja vypiečka — heta «paska», jak va Ukrainie. U biełaruskich ža havorkach poŭnačy i paŭnočnaha zachadu vielikodny piroh mohuć nazvać babka, baba, bułki, ale taja ježa, jakuju prynosiać u carkvu ci kaścioł, budzie zvacca paska.
«I ŭ rocie babki rastavali»
U rasiejskaj tradycyi taksama jość vielikodnaja strava «pascha», ale heta nie vypiečka — jana hatujecca z tvaraha i maje fomu ŭsiečanaj piramidy. Dla biełaruskaj kuchni taki kandytarski vyrab nie ŭłaścivy.
Pra vielikodny stoł pisaŭ Jakub Kołas u paemie «Novaja ziamla» — kuličoŭ tam nie było, tolki babki:
«A pirahi, jak sonca, źziali,
I ŭ rocie babki rastavali.
Sa smakam jeli i bahata —
Na toje ž daŭ Boh ludziam śviata».
Na rasiejskaje pachodžańnie słova «kulič» u apošnija hady źviartajecca šmat uvahi va ŭkrainskich miedyjach, jakija taksama padkreślivajuć, što va Ukrainie tak nikoli nie kazali — heta rusizm. A tradycyjnaja ŭkrainskaja nazva dla vielikodnych pirahoŭ — paska, jakaja, jak miarkujuć daśledčyki, pajšła ad habrejskaha «piesach». Pražyvańnie na adnoj terytoryi pryviało da ŭzajemapraniknieńnia ŭ movach. Va ŭkrainskaj movie taksama jość varyjanty: baba, papušnik — sałodki chleb z pšaničnaha drožžavaha ciesta.
U biełaruskich rehijonach, pamiežnych z Polščaj, isnavała jašče adna nazva vielikodnaj vypiečki — mazurki. Heta kruhły piroh ź piasočnaha ciesta, u jaki dadajuć razynki, arechi, źvierchu palivajuć miodam ci cukrovaj poliŭkaj.
U Polščy taksama jość mazurek, ale tam jon ujaŭlaje saboj płoski piroh kruhłaj ci kvadratnaj formy z bahataj azdobaj. A tradycyjnaja vielikodnaja vypiečka ŭ Polščy — heta babka. Ad biełaruskaj adroźnivajecca tym, što zvyčajna maje adtulinu pasiaredzinie, moža być jak z drožžavaha, tak i ź piasočnaha ciesta.