Falsifikacyi ŭ daśledavańniach chvaroby Alchiejmiera. Jak vyniki pryviali nie tudy

Daśledavańni chvaroby vyjavili nie tolki kryzis u lačeńni, ale i hłybokija prablemy ŭ samoj navukovaj supolnaści.

Mozh pažyłoha čałavieka ŭ normie (źleva) i pry patałohii, vyklikanaj chvarobaj Alchiejmiera (sprava). Fota: Wikipedia Commons

Chvaroba Alchiejmiera — nie prosta miedycynski dyjahnaz. Heta pastupovaje razbureńnie asoby. Jana zakranaje bolš za 10% ludziej starejšych za 65 hadoŭ, i kolkaść vypadkaŭ pavialičvajecca ŭ suviazi z daŭžejšaj praciahłaściu žyćcia i stareńniem nasielnictva. I ŭsio ž, niahledziačy na dziesiacihodździ daśledavańniaŭ, nie nazirajecca prahresu ŭ lačeńni.

Čamu? Na heta pytańnie adkazvaje prafiesar Univiersiteta imia Adama Mickieviča ŭ Poznani Rafał Zvołak u svaim artykule ŭ polskim vydańni Polityka.

«Śviaščennaja» hipoteza i jaje žracy

Pačynajučy z 1980-ch hadoŭ panujučaj stała hipoteza pra beta-amiłoid (typ anamalnaha białku): byccam jon adyhryvaje klučavuju rolu ŭ raźvićci chvaroby Alchiejmiera. U mozhu beta-amiłoid utvaraje blaški pamiž niejronami abo isnuje ŭ rastvoranaj formie ŭ mižkletkavaj vadkaści. Isnujuć i hienietyčnyja śviedčańni: peŭnyja mutacyi, što pavyšajuć uzrovień amiłoidu, źviazanyja z značna bolš vysokaj vierahodnaściu raźvićcia formy hetaha zachvorvańnia va ŭzroście da 40 hadoŭ.

Adnak niahledziačy na toje, što mienavita na hetu hipotezu skiroŭvalisia miljardy dalaraŭ, praryvaŭ u lačeńni nie zdaryłasia. Preparaty, što spracoŭvali ŭ myšej, nie mieli efiektu ŭ ludziej. U niejki momant pačali zadavacca pytańniem: a ci nie źjaŭlajecca amiłoid nie pryčynaj, a vynikam chvaroby? Tym bolš, što adkłady amiłoida byli vyjaŭleny i ŭ mozhu ludziej, jakija pamierli bieź simptomaŭ chvaroby.

I ŭsio ž amal usio daśledavańnie praciahvałasia vakoł hetaj teoryi. Adnačasova isnavali šmatlikija śviedčańni taho, što alternatyŭnyja kirunki (naprykład, rolu zapaleńniaŭ, imunnych reakcyj abo virusaŭ) metanakiravana zamoŭčvajuć. U asiarodździ daśledčykaŭ pačali kazać pra «mafiju amiłoidu». Krytykam było ciažka publikavacca ŭ rejtynhavych vydańniach, a finansavańnie i karjerny rost dastavalisia tolki tym, chto vyvučaŭ amiłoid.

Jašče ŭ 2018 hodzie, amierykanskaja žurnalistka Šeran Behli apublikavała ŭ vydańni STAT tryvožny artykuł pra manapoliju amiłoidnaj hipotezy i zamoŭčvańnie alternatyŭnych padychodaŭ. Ale publikacyja nie vyklikała rezanansu i nie źmianiła paradku dnia ŭ navukovaj supolnaści.

Situacyja źmianiłasia tolki ŭ 2022 hodzie, kali žurnalist Čarłz Piler apublikavaŭ u Science rasśledavańnie pra falsifikacyi ŭ klučavych daśledavańniach chvaroby Alchiejmiera. Artykuł vyklikaŭ vialiki rezanans i stymulavaŭ pierapravierku šmatlikich publikacyj. Navukoŭcy, a taksama amatary-daśledčyki vyjavili taki abjom parušeńniaŭ, što Piler nieŭzabavie sabraŭ dastatkova materyjału dla asobnaj knihi.

U pačatku 2024 hoda vyjšła jaho praca «Padroblenaje: Machlarstva, pycha i trahiedyja ŭ pošukach lekaŭ ad Alchiejmiera» (Doctored: Fraud, Arrogance, and Tragedy in the Quest to Cure Alzheimer's). U joj padrabiazna apisvajucca šmatlikija vypadki falsifikacyj, ździejśnienych viadomymi i pryznanymi vučonymi.

Ale kniha raskazvaje nie tolki pra ašukancaŭ — u joj jość i stanoŭčyja hieroi, siarod jakich niejrabijołah Mećju Šrah z Univiersiteta Vanderbiłta. Mienavita jon, analizujučy vyjavy białkoŭ, jakija padavalisia jak navukovyja dokazy, dapamoh vykryć ceły šerah falsifikacyj i zapuściŭ łancuh vykryćciaŭ, jaki praciahvajecca dahetul.

Ilustracyjny zdymak. Fota: vecteezy

Padrobki, što prynieśli słavu i biespakaranaść

Jašče ŭ 1991 hodzie Nature apublikavaŭ artykuł Džerałda Chihinsa z Nacyjanalnaha instytuta stareńnia, dzie havaryłasia pra stvareńnie transhiennaj myšy, mozh jakoj vypracoŭvaje amiłoidnyja białki. Ale ŭ chutkim časie vyjaviłasia, što zdymki ŭ artykule pakazvali tkanki nie myšy, a chvoraha čałavieka.

Artykuł adklikali, adnak sam Chihins praciahnuŭ paśpiachovuju karjeru. Žurnalist Science Čarłz Piler ličyć, što hety vypadak dakazvaje prybytkovaść machlarstva — navat kali jano ŭspłyvaje, nastupstvaŭ možna paźbiehnuć i atrymać prestyž.

Navukovyja pracy Lindsi Biorns i Choao-Jana Vanha z Haradskoha univiersiteta Nju-Jorka pryviali da raspracoŭki ekśpierymientalnaha preparatu simufiłam (simufilam). Jon padavaŭsia nadziejaj na doŭhačakany praryŭ.

Ale daśledavańni, praviedzienyja Mećju Šraham i inšymi, pakazali, što dziasiatki artykułaŭ byli zasnavanyja na padroblenych danych. U 2024 hodzie raspracoŭku prypynili, a aŭtary ciapier abaraniajucca ŭ sudach pa abvinavačańni ŭ machlarstvie pry atrymańni šmatmiljonnych hrantaŭ ad Nacyjanalnych instytutaŭ zdaroŭja ZŠA. 

Usio bolš imionaŭ

• Eliezier Maślia, dyrektar adździaleńnia nieŭrałohii ŭ Nacyjanalnym instytucie prablem stareńnia ZŠA, byŭ adnym z samych pryznanych daśledčykaŭ chvaroby Alchiejmiera. Jaho raboty istotna paŭpłyvali na razumieńnie pracesu straty suviaziaŭ pamiž niejronami.

Adnak u 2024 hodzie stała viadoma, što ŭ 132 artykułach, apublikavanych z 1997 hoda, vyjaŭleny prykmiety falsifikacyj. Da siońnia adklikali tolki dva. U 2024 hodzie Maślia byŭ źniaty z pasady.

• Francuz Silven Lesne ŭ 2006 hodzie apublikavaŭ u Nature pracu pra amiłoid Aβ*56. Jon vyjaviŭ hety białok u mazhach starejučych myšej z parušeńniami pamiaci. Klučavym ekśpierymientam stała ŭviadzieńnie jaho ŭ mozh maładych zdarovych pacukoŭ. U pacukoŭ raźvivalisia parušeńni pamiaci, padobnyja da tych, što naziralisia ŭ starych myšej.

Heta ličyłasia adnym z hałoŭnych dokazaŭ na karyść amiłoidnaj hipotezy. Adnak u 2022 hodzie Mećju Šrah zaŭvažyŭ ślady manipulacyi na vyjavach. Praz dva hady Nature adklikała artykuł, a Lesne pakinuŭ pasadu. Ciapier ličycca, što Aβ*56, mahčyma, uvohule nikoli nie isnavaŭ.

Foto: vecteezy.com

Čamu ŭsio heta było mahčyma?

Adna z pryčyn — efiekt paćviardžeńnia: vyniki, jakija adpaviadajuć panujučaj teoryi, nie vyklikali padazreńniaŭ. Recenzienty, kalehi, vydańni — usie chacieli vieryć.

Inšyja pryčyny — niaŭzhodnienaść i bajaźlivaść instytutaŭ. Univiersitety časam śviadoma zaciahvajuć abo chavajuć dyscyplinarnyja pracedury z-za kanfliktu intaresaŭ: «zorki» prynosiać uznaharody i hrošy.

Časopisy pavodziać siabie tak sama. Vydaŭcoŭ nie cikavić, praŭda ŭ artykule ci nie — pakul nie ŭźnikaje pahrozy reputacyi časopisa.

Što ciapier?

Heta ŭsio aznačała nie tolki marnavańnie času i hrošaj. Heta značyła razburanyja nadziei, ryzyku dla pacyjentaŭ, jakija ŭdzielničali ŭ kliničnych daśledavańniach nieefiektyŭnych i patencyjna niebiaśpiečnych lekaŭ.

Mahčyma, beta-amiłoid sapraŭdy adyhryvaje peŭnuju rolu. Ale vidavočna, što jana nie takaja klučavaja, jak ličyłasia raniej. Inšyja faktary — zapalenčyja pracesy, imunnyja zboi, virusy — patrabujuć bolšaj uvahi.

Jak adznačaje aŭtar artykuła, sistema pavinna navučycca publikavać i admoŭnyja vyniki, i dazvalać sumnieńni.

Kamientary da artykuła