Ułady Čačni pierajmianoŭvajuć znakavy ŭ historyi Čačenskich vojnaŭ horad

Aficyjna pierajmienavańnie tłumačycca tym, što staraja nazva stanicy, a ciapier horada Šaŭkaŭskaja nie adpaviadaje statusu nasielenaha punkta. Adnak ekśpierty ŭpeŭnieny, što za hetym chavajucca bolš hłybokija matyvy.

Fota: Wikimedia Commons

Kamisija pa zakonaprajektnaj dziejnaści Dziarždumy Rasii padtrymała inicyjatyvu parłamienta Čačni ab pierajmienavańni adrazu troch haradoŭ: Naurskaja — u horad Nieŭre, Siernavodskaje — u Siernavodsk, Šaŭkaŭskaja — u Cierak.

Najbolš admietnym siarod hetych inicyjatyŭ źjaŭlajecca pierajmienavańnie Šaŭkaŭskoj. Status horada byłaja stanica, jakaja maje bolš za 300 hadoŭ historyi, atrymała ŭ 2024 hodzie. Nazva pachodzić ad zavoda pa vypusku šoŭku, jaki byŭ zasnavany ŭ 1718 hodzie armianskim kupcom Safaram Vasiljevym.

Aficyjnaja pryčyna pierajmienavańnia, paznačanaja ŭ tłumačalnaj zapiscy da zakonaprajekta, hučyć tak: «U suviazi ź pieraŭtvareńniem stanicy Šaŭkaŭskaja ŭ horad Šaŭkaŭskaja najmieńnie nie spałučajecca z typam nasielenaha punkta. Akramia taho, jano nijak nie źviazana z vytvorčaściu i realizacyjaj šaŭkovaj pradukcyi. Takim čynam, najmieńnie nie vykonvaje svaju funkcyju».

Inšymi słovami, nazva pryznana nieaktualnaj ni pavodle źmiestu (šaŭkavodstva ŭžo daŭno nie viadziecca), ni pavodle formy (sufiks -skaja charakterny dla stanic, ale nie dla sučasnych haradoŭ).

U jakaści novaj nazvy prapanavana «Cierak», što maje vyraznuju hieahrafičnuju suviaź: horad raźmieščany na levym bierazie adnoj z hałoŭnych rek Paŭnočnaha Kaŭkaza — Cieraka. Na čačenskaj movie prapanavanaje najmieńnie hučyć jak «Terk-HIała», što litaralna aznačaje «horad Cierak».

Niahledziačy na aficyjna niejtralnaje tłumačeńnie, šerah ekśpiertaŭ i miascovych naziralnikaŭ adznačajuć, što za pierajmienavańniem stajać hłybinnyja palityka-ideałahičnyja matyvy. Siarod ich vyłučajucca nastupnyja:

Vydaleńnie kazackich taponimaŭ i «dekałanizacyja» prastory

Šaŭkaŭskaja, jak i Naurskaja, — heta histaryčnyja kazačyja stanicy, źviazanyja ź Cierskim kazačym vojskam. Źmiena nazvaŭ takich nasielenych punktaŭ razhladajecca jak sproba admovicca ad kałanijalnaj spadčyny i prysutnaści ruskaha kazačaha elemienta na terytoryi Čačni. U hetym kantekście nazva «Cierak» vyhladaje bolš niejtralnaj — jana nie maje pramych suviaziaŭ z kazackaj historyjaj.

Miačeć u Šaŭkaŭskoj. Fota: Wikimedia Commons

Etnamoŭnaja palityka («čačenizacyja» hieahrafičnych nazvaŭ)

U Čačni ŭ apošnija hady aktyŭna mianiajuć taponimy z ruskich abo ciurkskich na čačenskija. Naprykład, pasielišča Isty-Su (kumykskaja nazva, jakaja aznačaje «haračaja vada») pierajmienavali ŭ Miełču-Chi (taja ž nazva, tolki na čačenskaj), a Ojsunhur — u Ojscha. 

Heta tłumačycca prosta: nasielnictva takich sioł całkam čačenskaje, i nazvy pryvodziacca ŭ adpaviednaść z kulturnaj i moŭnaj realnaściu. U hetym sensie pierajmienavańnie Šaŭkaŭskoj — dzie ciapier pieravažaje čačenskaje nasielnictva — vyhladaje łahičnym praciaham palityki zamacavańnia nacyjanalnaj identyčnaści ŭ hieahrafičnych nazvach.

Simvaličnaja pierazahruzka paślavajennaj prastory

Niekatoryja naziralniki adznačajuć, što vybar mienavita Šaŭkaŭskoj dla pierajmienavańnia nievypadkovy z punktu hledžańnia pamiaci ab vajnie.

Raźmieščanaja va ŭschodniaj častcy respubliki niedaloka ad miažy z Dahiestanam i Staŭrapolskim krajem stanica padčas Pieršaj (1994-1996) i Druhoj čačenskich vojnaŭ (1999-2009) adyhryvała klučavuju stratehičnuju rolu: praź jaje išło zabieśpiačeńnie fiederalnych sił, a apora na padtrymku miascovych kazakaŭ i ruskich rabiła jaje nadziejnym farpostam Maskvy.

Z 2000 hoda ŭ Šaŭkaŭskoj na pastajannaj asnovie raźmiaščajucca častki 46-j asobnaj bryhady apieratyŭnaha pryznačeńnia ŭnutranych vojskaŭ Rasii (ciapier — Vojsk nacyjanalnaj hvardyi).

Dla ciapierašniaj ułady Čačni pierajmienavańnie — heta mahčymaść padkreślić pierachod da novaj epochi. Staryja nazvy, jakija niasuć pamiać ab kanflikcie abo ab ruskaj kałanizacyi, pastupova sychodziać u minułaje. Źmiena nazvy dazvalaje pieraharnuć staronku. Horad z novym imiem «Cierak» užo nie tak vidavočna asacyirujecca z terminam «stanica» i ŭsim tym, što źviazana z baziravańniem fiederalnych sił.

Mierkavańni hramadstva adnosna pierajmienavańnia razyšlisia. Dla ŭładaŭ — heta krok napierad, jaki spryjaje adlustravańniu novaj identyčnaści i kansalidacyi hramadstva. Dla častki žycharoŭ i kazackich arhanizacyj — heta strata histaryčnaj nazvy i vyciaśnieńnie kulturnaha płasta, źviazanaha z ruskim i kazackim minułym.

Kamientary da artykuła