Dyk chto ž taki Mahnušeŭski?

U hazetu pryjšoŭ taki vodhuk z Baranavičaŭ:

«U «NN» (№31, 19 žniŭnia 2005) byŭ nadrukavany materyjał Piotry Rudkoŭskaha «Daminikancy pryziamlilisia ŭ Horadni», u jakim jość niekalki niedakładnaściaŭ. Razhledzim najbolš značnyja ź ich.

1. «Mahnušeŭski — nastaŭnik Paŭluka Bahryma». Adnak dakument Ministerstva narodnaj aśviety ad 17 lipienia 1828 h. śviedčyć:

«15-hadovy chłopčyk, ślesaraŭ syn Pavał Bahrym, jaki pramaŭlaŭ vieršy «Rozmowa chlopow», navučaŭsia ŭ škole tolki alfabetu, a vyvučyŭsia čytać i pisać u plabanii. Ale jon užo daŭno zusim nie naležyć, a jość słuha ks.Mahnušeŭskaha». Toj ža Mahnušeŭski śviedčyć, što nastaŭnikam Paŭła Bahryma byŭ Jury Arłoŭski. Sam ža Mahnušeŭski praz svaju staraść i chvaroby nikoli nikoha nie navučaŭ u škole.

2. «Paŭluk Bahrym — vučań daminikanca Macieja Mahnušeŭskaha». Probašč Mahnušeŭski ŭ Krošynie, pa ŭsich dakumentach, znojdzienych mnoju, i prachodzić tolki jak Vajciech ci Vojcach...

Michaś Malinoŭski, pravadziejny člen Hieahrafičnaha tavarystva, Baranavičy».

My źviarnulisia da ajcoŭ-daminikancaŭ z prośbaj adkazać na hety vodhuk.

Artykuł brata Piotry Rudkoŭskaha «Daminikancy pryziamlilisia ŭ Horadni» vyklikaŭ krytyku baranavickaha krajaznaŭca Michasia Malinoŭskaha. Pryčyna — teza Rudkoŭskaha nakont krošynskaha śviatara Mahnušeŭskaha. Piotra śćvierdziŭ u artykule, što Mahnušeŭski 1) daminikaniec, 2) nastaŭnik Paŭluka Bahryma, 3) imia jaho — Maciej. Sp.Malinoŭski, jaki bolš jak dziesiać hod zajmajecca Bahrymam, prykmiačaje, što ŭ Krošynie probaščam byŭ ksiondz Vajciech Mahnušeŭski, a nie Maciej.

Pryčyna — u Stankieviču

Varta adznačyć, što Rudkoŭski ŭ aryhinalnaj versii artykułu (jakuju jon dasłaŭ mnie) napisaŭ hetak: «(Maciej—?) (Vajciech—?) Mahnušeŭski…», a hetyja pytalniki razam ź imiem «Vajciech» čamuści vypali padčas redahavańnia. Prablema imieni Mahnušeŭskaha implikuje dadatkovyja prablemy, jakija tyčać jaho tojesnaści i pytańnia, ci byŭ Mahnušeŭski naahuł manacham.

Padstavy Rudkoŭskamu nazvać Mahnušeŭskaha daminikancam i nastaŭnikam P.Bahryma dała manahrafija a.Adama Stankieviča «Mahnušeŭski—Paŭluk Bahrym—Babroŭski. Da vytokaŭ biełaruskaha adradžeńnia», vydadzienaja ŭ Vilni ŭ 1937 h. Stankievič u joj spasłaŭsia na pracu A.Janułajcisa «Ab maładym paecie z Krošyna» (Pieciarburh, 1913). Janułajcis, piša Stankievič, źmiaściŭ navat zdymak Mahnušeŭskaha, pradstaŭlenaha ŭ daminikanskaj vopratcy. Mienavita zdymak i padšturchnuŭ Stankieviča prypisać Mahnušeŭskamu prynaležnaść da damikanskaha ordenu. Za im pajšli inšyja historyki, siarod jakich — viadomy polski historyk a.Robert Śvientachoŭski. Spasyłki na Stankievičavu «hipotezu» možna sustreć i ŭ pracy biełaruskaha daśledčyka z Olštyna Vasila Biełakazoviča («Ab krynicach stanaŭleńnia novaj biełaruskaj nacyjanalnaj śviadomaści» // Biaioruskie Zeszyty Historyczne. 1995. №2). Pra daminikanca Macieja Mahnušeŭskaha, krošynskaha probašča, piša i ananimny aŭtar artykułu «Biełaruskija śviatary j relihijnyja dziejačy Biełarusi» (www.belarus8.tripod.com/ Zapisy BINIM/24.04.htm).

Dva Mahnušeŭskija

Histaryčnyja krynicy nia zhadvajuć inšaha daminikanca pad proźviščam «Mahnušeŭski», jaki b žyŭ pry kancy XVIII — pač. XIX st. Niadziŭna, što Stankievič atajasamiŭ krošynskaha probašča z daminikancam a.Maciejem Mahnušeŭskim. Ale ŭžo jon mieŭ sumnievy, jakija datyčyli, naprykład, roźnicy imionaŭ, daty śmierci ci taho, što ŭ roznych krynicach i pracach padajucca roznyja źviestki pra jaho miescaznachodžańnie ŭ tym samym časie. Kali zazirniom u daminikanskija krynicy, a mienavita ŭ tak zvanyja «schiematyki litoŭskaj pravincyi daminikancaŭ», dyk adrazu źjavicca čarhovaja dylema, a mienavita ci moh być a.Mahnušeŭski OP probaščam u Krošynie, kali ŭ katalohach jon fihuruje jak pryjor klaštaru ŭ Verkach kala Vilni (viadomych pad nazovam «Vilenskaja Kalvaryja»)?

Z katalohaŭ Litoŭskaj pravincyi daminikancaŭ, što znachodziacca ŭ krakaŭskim archivie Polskaj pravincyi daminikancaŭ, daviedvajemsia, što a. Maciej Mahnušeŭski naradziŭsia ŭ 1761 h. U orden ustupiŭ u 1780, praz hod skłaŭ pieršyja manaskija zaroki. Ad 1818 h. fihuruje ŭ katalohach jak pryjor Verkaŭskaha klaštaru, tam ža pravioŭ bolšuju častku žyćcia. Jan Marak Hižycki (Vałyniak) u pracy «Wiadomości o dominikanach prowincji litewskiej» (Krakaŭ, 1917) pisaŭ, što a.Mahnušeŭski ŭpieršyniu staŭ ihumienam zhadanaha klaštaru ŭ 1798—1801 h. i hetuju pasadu zajmaŭ ažno da śmierci — 25 lipienia 1839 h.

Što my viedajem pra a.Vajciecha Mahnušeŭskaha? U pieraliku duchavienstva vilenskaj dyjacezii za 1826 h. Vajciech (na łacinie «Adalbertus») Mahnušeŭski fihuruje jak «Curat. Kroszyn, Dec. Nowogrod» — probašč u Krošynie. Taksama była ŭ Krošynie nievialikaja parafijalnaja škoła, jakuju zasnavaŭ papiaredni probašč, a.Mališeŭski. Heta była adna ź niamnohich škołaŭ, u jakich dzieci vučylisia pa-biełarusku. Z dakumentaŭ, jakija adlustroŭvajuć śledčy praces u spravie hetaje škoły, vynikaje, što a.Vajciech Mahnušeŭski byŭ u 1828 h. taksama kanonikam bieraściejskaha kalehijatu. Zhodna ź Janułajcisam, krošynski probašč pamior 24 lipienia 1828 h. u vieku 70 hadoŭ.

Ź inšych krynic, što tyčać Paŭluka Bahryma, daviedvajemsia, što a.Mahnušeŭski byŭ u Krošynie ŭžo ŭ 1812 h. Tady, jak kaža sam Mahnušeŭski, jon chryściŭ adrazu na druhi dzień paśla naradžeńnia Paŭluka Bahryma (hł.: Ja.Jakuševič. Za archiŭnym paroham. Biełaruskaja litaratura XIX—XX st. u śviatle archiŭnych pošukaŭ. — Miensk, 2002).

Nie daminikaniec

Pryviedzienaja mnoj infarmacyja nie vyrašaje kančatkova prablemy Mahnušeŭskich. Adkaz treba šukać u schiematyzmach Vilenskaj dyjacezii. Klučavymi tut źjaŭlajucca schiematyzmy 1818 i 1820 h. — dadatku da liturhičnaha kalendara dyjacezii. U schiematyzmach zhadvajecca dyjacezijalny śviatar «Adalbertus Magnuszewski». Značyć, schiematyzm źjaŭlajecca pieralikam tolki dyjacezijalnaha duchavienstva (duchoŭnikaŭ-niemanachaŭ). Heta pieršy arhument za toje, što a.Mahnušeŭski nie naležaŭ da ordenu śv.Daminika.

Druhi arhument pachodzić sa schiematyzmu 1820 h. Pobač z proźviščami duchoŭnikaŭ ukazany ŭzrost i hod śviatarskich paśviačeńniaŭ. Pry a.Mahnušeŭskim napisana: «55 hadoŭ» — a heta značyć, što jon pavinien byŭ naradzicca ŭ 1765 h. i byŭ maładziejšy ad zhadanaha vyšej ihumiena klaštaru ŭ Verkach (Macieja Mahnušeŭskaha) na čatyry hady. Dziela padstrachoŭki varta było b jašče pravieryć katalohi 1821 i 1822 h., ale i biaz hetaha možam ź vialikaj dozaj imaviernaści śćvierdzić, što a.Mahnušeŭski, jaki spryčyniŭsia da farmavańnia nacyjanalnaj śviadomaści biełaruskaj moładzi ŭ Krošynie, nia byŭ daminikancam.

Nastaŭnik Harbačeŭski?

Ale heta nia značyć, što daminikancy nia ŭdzielničali ŭ vychavańni krošynskich dziaciej. Stanisłaŭ Juraha, jaki byŭ hałoŭnym voraham svabodalubivych pamknieńniaŭ krošynskaha ludu, zhadvaje ŭ svaich pakazańniach pra vikaryjaŭ parafii, jakija pachodzili z ordenu daminikancaŭ. Niama sumnievu, što vikaryj Pijus Harbačeŭski (1775—1823) byŭ daminikancam. Heta stanovicca vidavočnym, kali supastavim źviestki z pakazańniaŭ Mahnušeŭskaha i Bahryma, daminikanskija katalohi i zhadki litoŭskaha historyka Viktarasa Piatkusa, a kali dadamo da hetaha śviedčańni Stankieviča, dyk vyjdzie, što daminikaniec Harbačeŭski byŭ adnym z nastaŭnikaŭ u krošynskaj škole.

Pytańnie, jakoje moža kožnaha intryhavać: a što sa zdymkam, jaki źmiaściŭ u svaim artykule A.Janułajcis? Chutčej za ŭsio, heta byŭ zdymak nie Mahnušeŭskaha, a adnaho z daminikanskich vikaryjaŭ — mahčyma, Pijusa Harbačeŭskaha. Mabyć, hety zdymak i staŭ hałoŭnaj pryčynaj nieparazumieńniaŭ, achviaraj jakich zrabiŭsia Stankievič i, uśled za im, Piotra Rudkoŭski. Ale ŭsiakija nieparazumieńni mohuć stać nahodaj plonnych pošukaŭ, i, jak publikacyja Rudkoŭskaha, tak i krytyka Malinoŭskaha moža zrabicca stymułam dla dalejšych pošukaŭ u dačynieńni da krošynskaha pytańnia, historyi daminikancaŭ u Biełarusi i bijahrafii Paŭluka Bahryma.

Marak Miłavicki OP

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0