U Litaraturna-miemaryjalnym muziei Jakuba Kołasa idzie, mabyć, samaja niezvyčajnaja vystava apošnich hadoŭ — pryśviečanaja tradycyi stvareńnia paśmiarotnych masak. Naviedvalniki zmohuć pabačyć adbitki času, zastyłyja ŭ hipsie tvary vydatnych biełaruskich dziejačaŭ i kłasikaŭ. Niekatoryja historyi, jakija chavajucca za maskami, sapraŭdy kranajuć.
Vystaŭka, jakaja adkryłasia 4 žniŭnia, stavić u centr uvahi imknieńnie čałavieka zachavać vobraz pamierłaha. U roznyja epochi i ŭ roznych kulturach namahańnie zachavać tvar — najbolš vyraznuju častku indyvidualnaści čałavieka — nabyvała roznyja formy. Paśmiarotnaja maska stała asablivaj formaj pamiaci, adkazam na niepaźbiežnaść fizičnaha źniknieńnia cieła.
Paśmiarotnyja maski źjavilisia jašče ŭ staražytnaści — u Jehipcie i Mikienach, dzie ich rabili nie z adbitkaŭ tvaru, a jak simvaličnyja pachavalnyja maski. U Staražytnym Rymie pradstaŭniki elity vykarystoŭvali sapraŭdnyja adbitki tvaraŭ, časam zroblenyja jašče pry žyćci, kab pakazvać ich na pachavańniach.
U Siaredniavieččy i Novy čas u Jeŭropie, asabliva pačynajučy z XV stahodździa, maski pačali zdymać z tvaraŭ pamierłych jak madeli dla skulptur i partretaŭ, a ŭ XIX stahodździ jany stali mastackimi i navukovymi abjektami sami pa sabie. Ich stali vykarystoŭvać taksama ŭ sudovaj miedycynie, naprykład, dla identyfikacyi asob. Da nas dajšli paśmiarotnyja maski mnohich vydatnych ludziej XIX — XX stahodździaŭ, jak to Napaleona, Linkalna ci Tesły. Hetaja tradycyja isnavała i ŭ Savieckaj Biełarusi.
«Dakładnaj infarmacyi, kali tradycyja stvareńnia paśmiarotnych masak źjaviłasia na terytoryi biełaruskich ziemlaŭ i jak jana raźvivałasia, na žal, u adkrytym dostupie niama. Vybudavać ijerarchiju biełaruskich skulptaraŭ, jakija prykłali svaju ruku da hetaha dalikatnaha vidu skulptury, dastatkova składana. Choć va ŭsim śviecie paśmiarotnyja maski adnaznačna staviacca da razradu mastactva, mnohija biełaruskija skulptary nie afišujuć svajho dačynieńnia da stvareńnia paśmiarotnych masak», — havorycca ŭ anatacyi da vystaŭki.
Na vystaŭcy «Žachlivaja pryhažość» možna ŭbačyć paśmiarotnyja maski biełaruskich piśmieńnikaŭ i paetaŭ — Jakuba Kołasa, Kuźmy Čornaha, Pietrusia Broŭki, Uładzimira Karatkieviča i žonki Janki Kupały, Uładzisłavy Łucevič, a taksama kampazitara, aŭtar himna «My biełarusy» Nieściera Sakałoŭskaha i skulptara Andreja Biembiela.
Ekspanaty pachodziać jak z fondaŭ muzieja Jakuba Kołasa, tak i pryviezieny z fondaŭ Nacyjanalnaha mastackaha muzieja, muzieja Janki Kupały, Biahomlskaha muzieja narodnaj słavy, muzieja-majsterni Zaira Azhura i pryvatnych fondaŭ Taćciany Biembiel i Aleny Sińkievič.
Paśmiarotny partret skulptara-antyfašysta
Sapraŭdy niezvyčajnaja historyja chavajecca za paśmiarotnaj maskaj Ernsta Barłacha, nieviadoma jakim losam zaniesienaj u fondy biełaruskich muziejaŭ.
Ernst Barłach byŭ niamieckim skulptaram-impresijanistam, jaki viarnuŭsia ź Pieršaj suśvietnaj vajny pierakananym pacyfistam. Kali ŭładu ŭ Hiermanii zachapili nacysty, jon supraćstajaŭ u svaim mastactvie ich militarysckamu duchu. U 1937 hodzie pracy skulptara byli kanfiskavanyja z muziejaŭ, cerkvaŭ i inšych hramadskich miescaŭ i byli vystaŭleny, jak i tvory inšych mastakoŭ-avanhardystaŭ, na pierasoŭnaj vystaŭcy ŭzoraŭ «dehienieratyŭnaha mastactva».
Adnoj z samych znakamitych prac Barłacha była skulptura «Łunajučy anioł», stvoranaja im dla Hiustraŭskaha sabora jak miemaryjał u pamiać ab zahinułych u Pieršaj suśvietnaj vajnie. U 1937 hodzie jaje vynieśli z sabora, a ŭ 1941 hodzie jana była pierapłaŭlena dla patreb niamieckaj armii.
Barłacha vyžyli z Pruskaj akademii mastactvaŭ, jon byŭ vymušany pracavać patajemna. U pracy jamu samaaddana dapamahała jaho spadarožnica žyćcia, skulptarka Marha Biomier. Jana dbała ab jaho zdaroŭi, spakoi i mahčymaści tvorča pracavać, navat kali jaho pracy zabaronienyja. Jana dahladała jaho ŭ čas ciažkaj chvaroby až da samaj śmierci ad infarktu.
Mienavita Marha Biomier źniała paśmiarotnuju masku z tvara Barłacha, kopija jakoj vystaŭlena na vystaŭcy «Žachlivaja pryhažość». Biomier zajmałasia zachavańniem tvorčaj spadčyny pamierłaha. U 1951 hodzie jana damahłasia ad uładaŭ HDR ekspanavańnia jaho tvoraŭ u kaplicy Śviatoj Hiertrudy, na haryščy jakoj žyła da samaj śmierci, dahladajučy kalekcyju i raspaviadajučy naviedvalnikam pra tvorčaść Barłacha.
U 1953 hodzie ŭ Hiustraŭski sabor viarnułasia adliŭka sa skulptury «Łunajučy anioł», jakaja da taho času ŭžo stała simvałam miru.
Vystaŭka «Žachlivaja pryhažość» budzie pracavać u Litaraturna-miemaryjalnym muziei Jakuba Kołasa z 4 pa 30 žniŭnia 2025 hoda. Heta redkaja mahčymaść ubačyć artefakty, nieviadomyja šyrokaj publicy, jakija zachoŭvajuć nie tolki rysy, ale i dazvalajuć litaralna sustrecca tvaram da tvaru z vybitnymi dziejačami biełaruskaj kultury.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆCichanoŭski patłumačyŭ, čamu jon tak pavodziŭ siabie ŭ Ńju-Jorku124
Kamientary