Камертон Сяргея Ваганава.
Паліў восеньскае лісце. Ёсць нешта салодка-сумнае ў тым, як, паміраючы, агонь з нейкім уздыхам ізноў падхопліваецца паветрам, дзе праз імгненне ўжо лётае лёгкі, нібы птушыны пух, попел…
Раптам пачуў: «Хавайце, усё хавайце…»
За дымам і не заўважыў, як прыпынілася ля плота вартаўніца Лена. Ну, якая вартаўніца? Лене ўжо за 80, з усяго дачнага насельніцтва яна мо адзіная не з’язджае ў горад, зімуе ў адзіноце. Не памятаю, каб з нейкай іншай прыказкі пачынаўся яе штогадовы абход…
«Што, ужо хаваць? Не зарана?» — «Хавайце… А сусед ваш памёр…» — Лена паправіла хустку і накіравалася да хаты, да новай зімы…
Усё ж памёр. Памёр Пятручыа. З вясны з’явіўся на свае соткі толькі аднойчы, намагаўся нават пакасіць страшэннае, у рост чалавека, быллё. Але адразу адклаў касу ўбок…
Я зірнуў на ягоную хатку. І толькі цяпер убачыў, як падобна яна да яго: такая ж маленькая, скасабочаная, па вокны ўрасла ў зямлю, нібыта патапталася, патапталася па ёй, як таптаўся па сваіх сотках Пятручыа, ды і стамілася…
Але дзе «Запарожац», дакладней, ягоны шкілет? І не заўважыў, калі ён кудысь падзеўся. Мо вывез на звалку?
Сямнаццаць гадоў… Божухна, ужо сямнаццаць гадоў, як я набыў тут дзеля народжанай унучкі недабудаванае, усё ў бадыллі, лецішча! «Не хвалюйцеся, усё будзе добра, па-суседску, — з першага ж знаёмства супакоіў Пятручыа і па-філасофску дадаў: — Зямлі, канечне, малавата. Але паветра хопіць на ўсіх…» З чаго ж хвалявацца? Вочы добрыя, усмешка чамусьці трошкі вінаватая, нязграбная старэчая постаць і салодкі, быццам вось такі восеньскі дым, пах таннага пітва…
Усе сямнаццаць гадоў яно і было ўсё добра, па-суседску, то бок ніяк. Кампаніі Пятручыа не шукаў, піў паціху ў адзіноце, а потым тупаў, нешта мармычачы сабе пад нос, па дачных вуліцах і лясных сцяжынках.
Насамрэч яго звалі Пятром Нікіфаравічам. Пра мянушку Пятручыа я даведаўся пазней, калі аднойчы ён проста так пачаў згадваць, як лятаў у Рым. Той палёт, па ягоных словах, быў першым, але прайшоў класна.
Чаму ж не класна? І «Ту-154» — «класная машына», і лётчык класны, пілот 1-га, як-ніяк, класа. «Лятаў… А потым адмовілі. Пасябраваў з італьянцам, таксама лётчыкам, Пятручыа зваўся. Ну і паклікалі туды…» — «Куды туды?» — «Куды, куды? Туды!»
Не, нездарма ён гаварыў пра паветра. Не хапіла на ўсіх…
Дарэчы будзе паведаміць, што садовае таварыства, да якога далучыўся і я, нарадзілася ў сярэдзіне 60-х гадоў мінулага стагоддзя на лясным балоце. Утварылі яго цывільныя лётчыкі. І я паспеў яшчэ пачуць, як яны асушалі і карчавалі тое балота, вырубалі хмызняк і хваравітае лясное сухоцце навокал; як лічылі і дзялілі соткі, а потым будавалі хаціны хто з чаго…
У тыя ж гады, кінуўшы дзяржаўную працу, атрымала свае 6 сотак і мая маці. Усю зіму цягалі мы на сабе неабгабляваныя дошкі, цяжкія лісты шыферу і фанеры, каб вясной хуценька збудаваць павець для лапатаў ды грабляў.
Цягалі, а я ўсё жартаваў: «Памятаеш, мама, як ты ў 45-м лятала да бацькі ў Германію, а потым захаплялася параўнаннем: «Калі ляціш над Польшчай, адразу заўважаеш, як зямля падзелена на лапікі. Іншая справа – нашы абшары, нашы калгасныя палі…»?
Маці так гаспадарыла на сваіх сотках, як быццам намагалася вярнуць доўг свайму сялянскаму паходжанню і кампенсаваць усё тое, што было не дабрана на калгасных палях. А вакол павеці для лапатаў з’явіўся спачатку адзін пакойчык з дошак, потым другі, потым яшчэ адзін нават пад самой страхой…
Мінулай восенню я апынуўся ў тых мясцінах і пайшоў паглядзець, ці пабудавалі там што новыя гаспадары, якім за год да смерці прадала лецішча сястра.
Здалёк яшчэ пацягнула дымам: падалося, што, як і паўсюль, там паляць лісце. Але, падышоўшы, убачыў, як дагараюць дошкі з хаты, стол, за якім збіралася ўся наша сям’я — бацькі, жонка, дачка, сястра, пляменнік; як чакаюць таго ж лёсу прапоратая саржавелымі спружынамі канапа, на якой любіў адпачываць бацька, і пацёртае ўтульнае крэсла, якое ў якасці трафея ён прывёз з вялікай вайны…
І вось стаю ля свайго вогнішча з восеньскага лісця, удыхаю салодкі дым… Каму ж паведаміць пра Пятручыа, што памёр? Галіну з Юрам наўрад ці тое ўсхвалюе. Схаваліся за высокім жалезным плотам у вялікім катэджы, пабудаваным на грошы з гандлю сантэхнікай, прарыпелі рассоўнымі варотамі, калі ўязджалі ў шыкоўным джыпе…
Пайшоў да калодзежа, мо сустрэну каго. А вось і Яўген Іванавіч корпаецца на градцы, таксама былы лётчык, тутэйшы майстра на ўсе рукі, чалавек трохі сквапны ў тым, што тычыцца бескарыслівай дапамогі. «Пятручыа памёр…» — «Памёр? — выпрастаўся Яўген Іванавіч, уваткнуў лапату ў зямлю. — Пойдзем свой «Мерсэдэс» пакажу… Вось, — ён расчыніў гараж, — усё лета працаваў».
Чорна-белы гарбыль «Запарожца» ззяў свежай фарбай і ганарліва насміхаўся жоўтым замежным нумарам на задзе. «Колькі гадоў стаяў раструшчаны! А зараз вось у грыбы буду ездзіць ды смецце на звалку вазіць…» — «З гэтым нумарам?» — «А што? Італія! Еўрасаюз!»
…Кінуў у тлеючы попел апошняе лісце — узнялося полымя, выбухнула, абдало твар гарачынёй і горкім дымам.
Бывай, Пятручыа! Яно і сапраўды зямлі малавата. Затое паветра хопіць на ўсіх…
Каментары