Архіў

Першая і апошняя імпэрыя

Да трыццатай гадавіны «рэвалюцыі гвазьдзікоў» у Партугаліі.

Дэмакратыя і імпэрыя несумяшчальныя.

Салязар

Сярэдні беларус ведае пра Партугалію пераважна са спартовых навін. Між тым, лёсы Беларусі й Партугаліі маюць пэўнае падабенства. Абедзьвюм гэтым краінам, амаль роўным паводле насельніцтва і тэрыторыі, давялося доўгі час існаваць у цені «старэйшага брата» (Расеі і Гішпаніі адпаведна), доўга знаходзіцца па-за эўрапейскай супольнасьцю праз аўтарытарныя рэжымы (спадзяёмся, «наш» праіснуе менш за партугальскі). Дый наагул, гістарычныя шляхі Партугаліі й Беларусі дужа цікавыя самі сабой.

Своеасаблівасьць гістарычнага лёсу Партугаліі, мабыць, найлепш адлюстроўвае прымаўка «Партугалія з Эўропы — апошняя, а з Атлянтыкі — першая». Заціснутым з кантынэнту вялікім суседам, партугальцам заставаўся адзін шлях — праз мора.

Менавіта партугальскімі падарожнікамі была распачатая эпоха Вялікіх геаграфічных адкрыцьцяў. Тры самыя славутыя маракі сьвету — Калюмб, Магелян і Васка да Гама. Два апошнія — партугальцы. Дый Калюмб напачатку прапаноўваў паслугі каралю Партугаліі і карыстаўся партугальскімі мапамі. Партугальскія паходы адкрываюць для Эўропы загадкавы Ўсход, таямнічую Афрыку, зусім невядомую раней Бразылію.

Па сёньня мы карыстаемся партугальскімі словамі для абазначэньня ўсходніх зьяваў: «касты», «пагада», «бонза». Каралі Партугаліі ўключалі ў свае тытулы Гвінэю, Эфіёпію, Арабію, Пэрсію, Індыю. І гэта быў далёка ня поўны пералік земляў, якіх дасягнулі партугальцы.

Але гэты фантастычны ўзьлёт маленькай краіны быў трагічна і гвалтоўна спынены. У 1578 г. малады партугальскі кароль Сэбасьцьян не вярнуўся з ваеннай экспэдыцыі ў Марока. Спадкаемцаў ён не пакінуў, і праз два гады каралеўства было анэксавана Мадрыдам. Партугальцы не зьмірыліся са стратай незалежнасьці. 1 снежня 1640 г. паўстаньне ў Лісабоне за адзін дзень паклала канец кастыльскаму панаваньню. Наўрад ці знойдзецца ў гісторыі прыклад больш хуткага — за 24 гадзіны — аднаўленьня незалежнасьці.

Аднак за час гішпанскага панаваньня Партугалія з сусьветнай імпэрыі зрабілася другараднай, адсталай эўрапейскай дзяржавай. Такая мэтамарфоза спарадзіла ў партугальцаў своеасаблівы сьветапогляд — сэбасьцьянізм, у аснове якога было ўяўленьне, што зьніклы кароль дон Сэбасьцьян вернецца і зноў зробіць Партугалію сусьветнай імпэрыяй. Сэбасьцьянізм уключаў культ мінуўшчыны, імпэрскую і мэсіянскую ідэю. Усё гэта знайшло ўвасабленьне ў рэжыме і асобе Салязара.

Антоніу Алявэйра ды Салязар нарадзіўся ў 1889 г. на поўначы краіны. Гэты вясковы хлопец меў неабыякія здольнасьці — з посьпехам скончыў Каімбру, адзін з самых старажытных унівэрсытэтаў Эўропы, — і немалыя амбіцыі. Яго марай было, як ён сам казаў, стаць першым міністрам абсалютнага манарха. Інакш кажучы, мець рэальную ўладу, застаючыся ў цені. І такая магчымасьць неўзабаве надарылася.

Генэралы, якія ўзялі ўладу ў выніку перавароту 1926 г., запрасілі яго навесьці парадак у фінансах. Гэтае даручэньне Салязар выканаў на «выдатна». Дэфіцыт бюджэту быў ліквідаваны без замежных пазык, у краіне разгарнулася будаўніцтва. Салязара пачалі называць выратавальнікам краіны і нават «найвыдатнейшым міністрам фінансаў усіх часоў». Яму ж гэтага было мала. Неўзабаве Салязар робіцца прэм’ер-міністрам. Пасьля чаго прымаецца канстытуцыя, якая абвяшчае Партугалію «Новай Дзяржавай». Што ж уяўляла сабой гэтая «Новая Дзяржава»? На думку яе стваральнікаў, яна павінна была выправіць памылкі дэмакратычных і таталітарных рэжымаў, якім аднолькава была ўласьцівая партыйнасьць. Таму адмаўляліся і шматпартыйнасьць, і прынцып партыі-дзяржавы. На думку Салязара, яны аднолькава садзейнічаюць уплыву масаў на палітыку, у той час як апошняя павінна быць манаполіяй эліты, стварыць якую «важней, чым навучыць усіх чытаць». Думка, як сьведчыць беларускі досьвед, вельмі слушная.

Элітарным дэклярацыям адпавядаў і фасад «Новай Дзяржавы». Доктар Салязар быў з выгляду зусім не падобны да клясычнага дыктатара. Ён заўсёды насіў цывільны строй, амаль не выступаў з прамовамі і ўвогуле не любіў зьяўляцца перад грамадой. У Партугаліі не было пакараньня сьмерцю, выходзілі апазыцыйныя выданьні (што пры непісьменнасьці большасьці мясцовага люду і моцнай цэнзуры не ўяўляла пагрозы). І тым ня менш, гэта была сапраўдная дыктатура. Нават набліжаныя да Салязара людзі адчувалі ў яго прысутнасьці жах. Тыя ж, хто выступаў супраць, папросту зьнікалі ў сутарэньнях тайнай паліцыі — ПІДЭ, у трапічных канцлягерах, дзе зьняволеных хутка зводзіла на той сьвет трасца.

Поўны варыянт артыкулу глядзіце ў газэце "Нашa Ніва".

Усяслаў Шатэрнік

Каментары

Цяпер чытаюць

Камандуючым НАТА стаў генерал Грынкевіч. Уражвае, наколькі ён падобны да некаторых Грынкевічаў, якія жывуць у Беларусі11

Камандуючым НАТА стаў генерал Грынкевіч. Уражвае, наколькі ён падобны да некаторых Грынкевічаў, якія жывуць у Беларусі

Усе навіны →
Усе навіны

Telegram: Мы ніколі не раскрывалі прыватныя паведамленні трэцім асобам6

Да ветэранаў спецназа Паўлічэнкі прыязджаў незвычайны госць: беларус, але мусульманін3

Зніклі крыжы на могілках у Гудагаі

У Мінску разбураюць мурал на Машэрава, які летась «рэстаўравалі»1

Еўрасаюз рыхтуе поўную забарону аперацый з беларускімі банкамі80

У лесе пад Светлагорскам выратавалі сабаку, закапанага жыўцом8

Выпускніца з Баранавічаў набрала 400 балаў з 400 магчымых для паступлення6

У каго кантроль над данымі карыстальнікаў Telegram? Новае расследаванне13

Карупцыйная справа на Мазырскім НПЗ. Што вядома?

больш чытаных навін
больш лайканых навін

Камандуючым НАТА стаў генерал Грынкевіч. Уражвае, наколькі ён падобны да некаторых Грынкевічаў, якія жывуць у Беларусі11

Камандуючым НАТА стаў генерал Грынкевіч. Уражвае, наколькі ён падобны да некаторых Грынкевічаў, якія жывуць у Беларусі

Галоўнае
Усе навіны →

Заўвага:

 

 

 

 

Закрыць Паведаміць