«VIP-klijentka» KDB. Historyja šviedskaj biełaruski, jakuju aryštavali na radzimie i vyzvalili razam ź Cichanoŭskim
Biełaruska Halina Kraśnianskaja, jakaja bolš za 20 hadoŭ žyvie ŭ Šviecyi, uviesnu 2023 hoda pryjechała naviedać baćkoŭ i trapiła na piać hadoŭ za kraty — «za finansavańnie ŭzbrojenaha farmavańnia va Ukrainie». Praz 2 hady i 2 miesiacy jaje vyzvalili, nahadvaje Radyjo Svaboda.
Biełaruska Halina Kraśnianskaja z 2003 hodu žyvie ŭ Švecyi, daŭno maje švedzkaje hramadzianstva. Kardynalna svajo žyćcio Halina źmianiła, kali mieła 47 hadoŭ. Zaraz joj 69.
«U mianie jość takaja rysa: kali niama ruchu ni napierad, ni nazad, ja buksuju, mnie niekamfortna. Ja pracavała tady ŭ Miensku ŭ turyźmie. Znajomaja žančyna skazała, što ŭ Švecyi lohka ŭładkavacca ź dziciem. Muž mianie nie zrazumieŭ i nie pajechaŭ, a my z małodšym synam ryzyknuli. Pryjechali ŭ Švecyju, padali dakumenty na časovaje žycharstva. Spačatku sud nam admoviŭ: maŭlaŭ, «u Biełarusi ŭsio narmalna, niama vajennych dziejańniaŭ — niama padstavaŭ».
A tut vychodzić zakon, pad jaki padpadajuć asoby ź niepaŭnaletnimi dziećmi. I my atrymali dazvoł na žycharstva — dziakujučy małodšamu synu. Paźniej ź Biełarusi da nas pryjechaŭ muž. A voś starejšy syn, užo darosły, nia moh uźjadnacca ź siamjoj», — apaviadaje Halina.
«Tutejšyja», ambasadar Eryksan, aryšt
Biełaruskaja siamja pačała pacichu intehravacca ŭ švedzkaje hramadztva. Halina paznajomłasia ź inšymi biełarusami Švecyi, razam jany ładzili kaladnyja jalinki dla dzietak, inšyja imprezy.
«Z nami siabravaŭ švedzki ambasadar u Biełarusi Stefan Eryksan. U supołcy my vyrašyli zaniacca teatralnymi pastanoŭkami. Kali Eryksanu nie praciahnuli pracu ŭ Biełarusi, u 2015 hodzie my pastavili spektakl pavodle pjesy «Tutejšyja» Janki Kupały. Tam jość persanažy — Zachodni Vučony i Ŭschodni Vučony. Dyk Eryksan hraŭ Zachodniaha Vučonaha, a ja vykonvała mužčynskuju rolu — Uschodniaha Vučonaha. Eryksan časta pryvoziŭ z kancertami Źmitra Vajciuškieviča, biełaruskich piśmieńnikaŭ. Stefan Eryksan, darečy, adnym ź pieršych prysłaŭ mnie vinšavańnie z vyzvaleńniem», — kaža biełaruska.
U Švecyi Halina Kraśnianskaja pracavała pastajanna. Apošniaje miesca pracy — mižnarodnaja finansavaja arhanizacyja. U 2021 hodzie žančyna vyjšła na pensiju. U Biełarusi ŭ jaje zastavalisia pažyłyja baćki i siamja starejšaha syna.
«Ja ŭvieś čas jeździła ŭ Biełaruś — jak tolki źjavilisia dakumenty, dazvoł na žycharstva. Padčas pratestaŭ 2020 hodu mianie ŭ Biełarusi nie było, ale paśla ŭžo adčuvałasia niejkaja niebiaśpieka, kali pryjaždžała. Jedzieš — i nia viedaješ, jak viernieśsia», — apaviadaje Halina.
Apošni raz jana pajechała ŭ Miensk uviesnu 2023 hoda. 27 krasavika źbirałasia viartacca ŭ Švecyju, ranicaj śniedała ŭ mienskaj kvatery, litaralna praz 10 chvilin źbirałasia vyklikać taksoŭku. I tut raptam zvanok u dźviery.
«Ja padumała: nibyta ničoha nie zamaŭlała. A jany ž zvoniać tak charakterna, jašče paru razoŭ hruknuli ŭ dźviery — adrazu zrazumieła, što pryjšła niepažadanaja publika. Adčyniła dźviery — uvalilisia čałaviek 5. Ale ŭsio adbyvałasia spakojna — mianie nie kłali tvaram u padłohu. Siłaviki razmachvali niejkaj papierkaj — maŭlaŭ, dazvoł na pieratrus u ich jość. Pryviali jašče dvuch maładych ludziej u jakaści paniatych.
U mianie byŭ biełaruski telefon, dzie nie było nijakich mesendžaraŭ. Ale jany adkryli kamputar i znajšli tam pierapisku z adnoj ukrainkaj, jakaja kaliści mnie pisała, što ludzi źbirajuć hrošy na drony dla Ŭkrainy. A biełaruskija siłaviki paličyli, što heta «finansavańnie ekstremisckich farmavańniaŭ», — uspaminaje Halina vizyt niaprošanych haściej.
Jašče pierad tym, jak učynić pieratrus, niaprošanyja hości zapatrabavali pakazać, dzie lažać kaštoŭnaści: valuta, załatyja ŭpryhožańni. Na druhi dzień jany zajšli ŭ kvateru z pradstaŭnikami ŽES i ŭ adsutnaść haspadaroŭ zabrali ŭsie kaštoŭnyja rečy, raskazvaje žančyna.
«Ja pytajusia — na jakoj padstavie? Vidać, kali b mnie byŭ vystaŭleny pazoŭ, kaštoŭnaści pajšli b na kampensacyju», — kaža Halina.
7 miesiacaŭ u «Amerykancy», 32 dni ŭ karcery
Spačatku Kraśnianskuju pryvieźli va Ŭpravu KDB, zabrali zavušnicy, piarścionak, klučy. Ale nie było ani dopytu, ani navat razmovy, uzhadvaje jana. A ŭviečary dastavili ŭ SIZA KDB — Halina žartuje, što jana VIP-klijentka, bo maje zamiežny pašpart.
Surazmoŭca raskazvaje, što pieršuju noč praviała adna ŭ «Amerykancy», u kamery ź miakkimi ścienami, ababitymi dermatynam.
«Ja adrazu padumała: mabyć, bić buduć. Ale mnie dali paścielnuju bializnu — ja ŭzradavałasia. Na nastupny dzień pieraviali ŭ zvyčajnuju kameru. Tam ja siadzieła z prystojnymi, adukavanymi ludźmi: ekanamistam, jurystam, psycholaham. Mianie jany jak rodnuju pryniali, dziaŭčaty adrazu dali škarpetki, bo ŭ mianie zabrali kałhotki — «nie pałožana». Boty byli na bosuju nahu. Nakarmili, napaili harbataj», — z udziačnaściu ŭzhadvaje Halina svaich sukamernic.
U ŠYZA žančyna nie traplała, a voś u karcary daviałosia pasiadzieć.
«Ja svoj uparty charaktar vyprabavała na načalniku SIZA KDB i atrymała ŭ sumie 32 dni karcaru. U takim «miakkim» pakoi, pra jaki ja ŭžo skazała. Ale ŭsio adno heta nie ŠYZA. Dniom ja była tam adna, nie dazvolena było čytać, pisać, lažać, dramać. Načavała ŭ zvyčajnaj kamery. Potym 10 dzion pierapynak — i znoŭ 10 dzion karcaru», — uzhadvaje žančyna.
«Boh mianie pačuŭ i nie dazvoliŭ ahavaryć siabie»
Pakolki pakazańniaŭ z pryznańniem Halina nie dała, śledčy byŭ vielmi zły, — uzhadvaje surazmoŭca. Syn zaklučyŭ damovu z advakatam, abaronca patłumačyŭ Halinie, što jana moža naahuł nie davać pakazańniaŭ.
«Mianie abvinavačvali ŭ «finansavańni ekstremisckich farmavańniaŭ». Jany nibyta znajšli niejkija dopisy, karcinki — ale bankaŭskich paćvierdžańniaŭ nie było! Tamu kazać ab pravasudździ ŭ Biełarusi nie vypadaje. Usio budujecca na mierkavańniach, zdahadkach, na čymści jašče — ale nie na dokazach. Toje, što jany nia majuć biespasiarednich dokazaŭ, ich nie zasmučaje. Z majho boku pryznańnia viny nie było. Ja navat rada, što mnie nie daviałosia pierastupać cieraź siabie, pisać «pamiłoŭku». A što ja tam napišu? Ja ž viny nie pryznaju! A tut ja nibyta pahadžajusia, što ja siakaja-takaja… Maja isnaść z hetym nia moža pahadzicca.
I tamu, kali ŭžo adbyłosia vyzvaleńnie, ja padumała, što Boh mianie pačuŭ i nie dazvoliŭ ahavaryć siabie», — pryznajecca Halina.
Potym byŭ miesiac u SIZA žodzinskaj turmy, dzie taksama byli zatrymanyja z palityčnych matyvaŭ. Paśla Žodzina — «Vaładarka».
«I ŭ Žodzinie, i na «Vaładarcy» siadziać prystojnyja ludzi. Navat machlary vielmi prystojnyja — była maładaja dziaŭčyna, jakuju ŭziali ŭ firmu na vyprabavalny termin. Jana razdumvała, zastavacca albo nie, a jaje zatrymali pavodle ekanamičnaha artykułu. Šefy jaje machlary, a nie jana! Pałovu ludziej prosta biaruć u pałon. Kali sustrakaješ palityčnych u SIZA, u turmie i daznajeśsia, za što čałavieka ŭziali, vałasy na hałavie varušacca, dumaješ: Božuchna, śviet pierakuliŭsia — chapajuć za ŭsio zapar, jak kažuć, za kožny čych», — uspaminaje Halina Kraśnianskaja.
Niepryznańnie viny
Z 4 pa 12 studzienia biełarusku z švedzkim pašpartam sudzili ŭ Mienskim haradzkim sudzie pavodle častki 3 artykułu 361 Kryminalnaha kodeksu — za «finansavańnie ŭzbrojenaha farmavańnia va Ŭkrainie». Staršyniavała na pracesie sudździa Alena Ananič.
«Na sudzie prakuror začytaŭ nibyta śviedčańni piacioch pradstaŭnikoŭ biełaruskaj supołki ŭ Švecyi. Nivodzin ź ich nie skazaŭ, što mianie viedaje! Što značyć źbirać hrošy ŭ Švecyi? Tam nichto ničoha nie źbiraje. Pryviali ŭ jakaści dokazu prykład majoj razmovy ź dziaŭčynaj z Ukrainy, jakaja napisała, što jany źbirajuć na drony. A heta prypisali mnie! Absurd!» — apaviadaje pra svaje ŭražańni ad sudu spadarynia Halina.
Prysud — 5 hadoŭ pazbaŭleńnia voli — Halina ŭspryniała spakojna. Jana kaža, što heta nia samaja strašnaja ličba, a minimum u jaje artykule. Padała apelacyju ŭ Viarchoŭny sud.
«Ja viny nie pryznała. Kali b pryznała vinu — atrymała b nia piać, a vosiem hadoŭ! I jašče adzin važny momant: ja ŭ Biełarusi nie ŭčyniała nijakaha złačynstva! Ja pierad Biełaruśsiu čystaja — nijakich dziejańniaŭ kryminalnaha charaktaru ja nie ŭčyniała. Tolki tamu, što ja nie pryznała ničoha, ja atrymała piać hadoŭ. Niekali ja pracavała z žančynaj, u jakoj muž byŭ milicyjantam. Jon kazaŭ, što «ŭsio daznańnie hruntujecca na pryznańni». To bok, nie było dokazaŭ ani z banku Švecyi, ani z banku z Ukrainy. Śviedkaŭ maich dziejańniaŭ niama. Voś takoje ŭ Biełarusi pravasudździe!» — emacyjna apaviadaje Halina pra sud i prysud.
Jana padazraje, što biełaruskija siłaviki prosta ŭzialisia za biełarusaŭ zamiežža, za pradstaŭnikoŭ dyjaspary.
Adno bide na 100 žančyn
Adzin hod i adzin miesiac Halina adsiedzieła ŭ homielskaj žanočaj kalonii № 4. Jana jak pensijanerka trapiła ŭ katehoryju tak zvanych «damašnich», to bok nie chadziła pracavać na fabryku. U pieršym atradzie, dzie apynułasia Halina, byli vielmi dobryja, spahadlivyja palityčnyja. Paraili joj, jak vyžyć u turmie z «ekstremisckim prafilaktyčnym ulikam», jak dziejničać: spačatku da jaje nie dachodzili listy, bo ŭsie svajaki žyvuć za miažoj.
Asobnyja rečy ździvli biełarusku, jakaja bolš za 20 hadoŭ žyvie ŭ Švecyi.
«U homielskaj kalonii vielmi vialikija atrady — pa 100 čałaviek, ale «rylna-mylnaja» kultura — žach! Adno bide na 100 žančyn — i heta ŭ XXI stahodździ. Vy śpicie na druhim paviersie — prybiralnia na pieršym. Unitazy adzin nasuprać druhoha, ale heta ž intymnaja reč! Usio navidavoku ŭva ŭsich. Čałaviek nia moža pabyć adzin. Vočka videakamery nakiravanaje na prybiralniu. Tam by dźvierki paviesić zamiest jaje», — aburajecca Halina.
U mienskim SIZA № 1 była samaja niasmačnaja ježa z usich čatyroch ustanovaŭ, dzie jana pabyvała, uzhadvaje Halina. U homielskaj kalonii z prychodam novaha načalnika Taŭściankova karmić stali lepš. A ŭ «Amerykancy» karmili dobra, ličyć Halina.
«Na śniadanak kašy. Na abied — nie pavierycie — vielmi smačnyja supy: rasolnik, boršč. U SIZA KDB na viačeru kožny dzień bulba ŭ mundzirach i sieladziec. Raz na tydzień małočny sup. U «Amerykancy» ŭva ŭsich šmat ježy ź pieradačaŭ svajakoŭ — u nas byŭ «abščak»: dziaŭčaty hatavali sałaty, buterbrody, usiakuju smakatu.
Na Vaładarcy makarona zaŭsiody pieravaranaja, była adna žachlivaja strava z ryby, my nazyvali jaje «mahiła». Ale dziaŭčaty rabili vielmi smačnyja torty z karžoŭ z turemnaj kramy. Jak mnie chaciełasia jaječni — nie pieradać! Jajki varanyja dajuć, a ja jaječniu chaču!» — apaviadaje Halina.
U cełym biełaruska, jakaja bolš za 20 hadoŭ žyvie ŭ Švecyi, była šakavanaja ŭstanovami penitencyjarnaj systemy radzimy. I ciapier u jakaści ekskursantki choča naviedać žanočuju turmu ŭ Švecyi, kab paraŭnać umovy ŭtrymańnia viaźniaŭ.
«Mnie zdałosia, što ja trapiła na 70 hadoŭ nazad. U SIZA KDB — žaleznyja łožki, usio zamšeła-staražytnaje. I ludzi, jakija pracujuć u hetaj systemie, vielmi dalokija ad prahresu, jany žyvuć jašče ŭ minułym stahodździ. U bolšaści persanału — praha ŭłady, žadańnie prynizić, napružyć. Jość ludzi, jakija sa skury lezuć, kab znajści parušeńnie, jak tyja aŭčarki, vykonvajuć kamandu «fas», nastrojenyja na pravakacyi. Ale zredku sustrakajucca i spahadlivyja, dobryja supracoŭniki», — kaža žančyna.
Bolš za ŭsio ŭ homielskaj kalonii Halinu ŭrazili žoŭtyja birki ŭ «palityčnych» — usie jany byli pryznanyja «ekstremistami». Astatnija viaźni byli ź biełymi birkami.
«Heta adrazu navodzić na asacyjacyju z «zorkaj Davida» — ja liču, heta bluźnierstva. Bo pastajanna nas dziaŭbuć Vialikaj Ajčynnaj, pastajanna hałosiać pra jaje, a dziejničajuć jak u kanclahierach — viešajuć na źniavolenych žoŭtyja birki!» — aburajecca Halina.
«Mianie prosta ŭziali ŭ pałon»
21 červienia Halinu Kraśnianskuju i jašče 13 palitźniavolenych vyzvalili z turmaŭ Biełarusi i pryvieźli ŭ Litvu. Heta adbyłosia paśla sustrečy Łukašenki z specyjalnym pasłańnikam ZŠA dla Ŭkrainy hienerałam Kitam Kiełaham. Halina kaža pra svaju tahačasnuju pierakananaść u tym, što piać hadoŭ jana nia budzie siadzieć.
«Ja čałaviek aptymistyčna nastrojeny, vieryła, što heta viečna praciahvacca nia moža. Mianie prosta ŭziali ŭ pałon. Ja svajmu aperytyŭnamu supracoŭniku tak i kazała, što ja ŭ pałonie. Jon pastajanna zapytvaŭsia, ci nadumała ja pisać prašeńnie ab pamiłavańni, a ja kazała: «Čamu ja pavinna štości pisać, kali mianie ŭziali ŭ pałon?» U mianie takoje ŭražańnie, što jon biare palityčnych u pałon, kab potym štości vytarhoŭvać», — miarkuje Halina Kraśnianskaja.
Ale vyzvaleńnie dla jaje stała całkam niečakanym. Halina pryznajecca, što ničoha nie pradčuvała.
«Litaralna za dzień da majho vyzvaleńnia my z adnoj «palityčnaj kalehaj» abmiarkoŭvali, što ŭžo červień 2025-ha, a my siadzim. Taja pažartavała: maŭlaŭ, ničoha, «bolšaja kampensacyja budzie za niespraviadlivuju pasadku». Paśmiajalisia razam. I jašče adzin cikavy momant ja zaŭvažyła — pierad niejkimi padziejami kštałtu pamiłavańnia ŭ miascovaj televizii kalonii pakazvajuć prapahandysckija filmy, i ŭ čaćvier taksama štości takoje pakazali.
U piatnicu prychodzić aficer, jakoha ja niedalublivała (bo praź jaho atrymała pieršaje spahnańnie). «Źbirajcie rečy», — kaža. Baču — Natalla Dulina taksama čakaje. My ŭ nieŭrazumieńni poŭnym», — apaviadaje Halina pra apošni dzień u kalonii.
Miachi na hałovach
Žančyny čakali hadziny try, pa ich pryjechaŭ busik, nadzieli kajdanki na ruki i miachi na hałovy. Jechali davoli doŭha. Znoŭ čakali hadziny dźvie ŭ busiku.
«U miachach i kajdankach nas pryviali ŭ pamiaškańnie. Ja adrazu zrazumieła, što heta KDB. Usie supracoŭniki ŭ bałakłavach, ale ja ich paznała: i Mikitosa, i maładoha rudoha (supracoŭnikaŭ KDB, ź jakimi Halina sustrakałasia raniej — RS). Zaviali nas z Natašaj ŭ dobra znajomy mnie «miakki pakoj», a potym raźviali pa roznych kamerach. Ja trapiła ŭ kameru da dźviuch palityčnych. To bok adnych vypuskajuć, a jašče bolš zabirajuć.
Ranicaj nam znoŭ nadzieli miachi na hałovy, kajdanki na ruki, pasadzili ŭ busik. Pajechali. Vyradak u bałakłavie kryčyć: «Hałovy ŭniz!» Spynilisia. Vysadzili nas i ŭčynili pierakličku. Čuju proźvišča: Cichanoŭski. Dumaju — oho! Pierasadzili nas užo ŭ amerykanski busik. I kažuć: «Vy volnyja, jedziem u amerykanskuju ambasadu ŭ Vilni — amerykanski ŭrad vas vyzvaliŭ»», — apaviadaje Halina.
Na miažy niejki čas zatrymalisia — biełarusam rabili vizy. Kraśnianskaj viarnuli dva pašparty — biełaruski i švedzki. Ale nijakich inšych dakumentaŭ, papieraŭ nie addali.
«Nie dali daviedku ab vyzvaleńni. Nie addali pastanovu sudu, maje sšytki z zapisami. Ja zajmałasia neŭrahrafikaj — usie karcinki zabrali, knihi ab malavańni, listy ad muža, synoŭ. Viarnuli tolki pašparty. Na nastupny dzień ja vylecieła ź Vilni ŭ Švecyju. Mnie pašancavała, što mianie vyvieźli ź Biełarusi. U mianie ŭ Švecyi dom, siamja, a ŭ inšych ciapier niama domu. Natalli Dulinaj vielmi ciažka… Ale dobra, što ŭsio skončyłasia. Usia maja siamja ščaślivaja, sioleta znoŭ źbiaromsia na Novy hod razam, budziem na łyžach katacca. A to spačatku našaj tradycyi pieraškodziŭ kovid, potym maja turma. Ale budziem tuju dobruju tradycyju adnaŭlać», — ciešycca žančyna.
Halina pryznajecca, što pastajanna dumaje, dla čaho joj byŭ dadzieny sumny dośvied źniavoleńnia.
«Zdavałasia b, ja ŭžo nie maładaja žančyna, šmat u žyćci bačyła. Mnie z hetym ciapier žyć. Ale dla čahości mnie treba było ŭ turmu trapić, dla čahości hety dośvied dajecca…» — razvažaje jana.
Kiraŭnik Lidy zaklikaŭ siłavikoŭ nie spyniać palityčnych represij28
Kamientary
Čto było piervopričinoj vnimanija k jeje piersonie? Vierojatno, ona hdie-to "zaśvietiłaś" v kakich-to čatach šviedskoj diaspory (kotoryje monitoriat siłoviki) libo kto-to jeje "podślił" iz šviedskich znakomych immihrantov i niedobrožiełatielej, čto moł takaja niebłahonadiežnaja i protiestnaja dama sobirajetsia jechať v Biełaruś - obratitie na nieje vnimanije!
Niedzie ŭ 2023 hodzie Andruša prydumaŭ novuju praktyku - pakarańni razdavać naprava-naleva, a “miakki pakoj” vykarystoŭvać pad karcar u vyhladzie “pakoja tarturaŭ” - čałavieka tam prymušajuć stajać na nahach ceły dzień. Heta i tak ciažka, a na miakkaj padłozie - heta sapraŭdnaja tartura!
U “miakkim pakoi” tranzitam pry “zajezdach”-“vyjezdach” ja asabista byŭ šmat razoŭ. Adzin raz nočyŭ takim samym čynam, jak hierainia: pryvieźli pozna, dyk kab siarod nočy ŭ kameru nie zavodzić, dali pieranočyć tam. A pra tartury čuŭ ad inšych, da kaho ich prymianiali.