Vacłaŭ Haveł taksama admoviŭsia vyjści z turmy pry ŭmovie vyjezdu za miažu. Ale jon byŭ zusim niepadobny da lidaraŭ biełaruskaj apazicyi
Historyja žyćcia Vacłava Haŭła nahadvaje, nakolki roznymi byvajuć lidary, i niama adzinaha recepta lidarstva.
Jaho pjesy zabaraniali, a samoha nie raz kidali za kraty. Jaho sprava zdavałasia bieznadziejnaj, jon tak i nazvaŭ svajo ese: «Siła biaśsilnych». Praź dziesiacihodździe jon staŭ maralnym lidaram Aksamitnaj revalucyi i pieršym prezidentam demakratyčnaj Čechasłavaččyny.
U asabistym žyćci jon byŭ dalokim ad ideału biełaruskich chryścijanskich demakrataŭ: u jaho ŭvieś čas byli kachanki, u adnoj ź ich jaho adnojčy navat zatrymali. A ŭ kancy žyćcia paśla śmierci žonki jon nasupierak čakańniam mnohich ažaniŭsia z aktrysaj, jakaja była maładziejšaja za jaho na 18 hadoŭ. Ale ŭ valnalubnaj i ateistyčnaj Čechii taki ład žyćcia nie zdavaŭsia šakujučym.
Što datyčyć našaj krainy, to jašče Vacłaŭ Haveł ličyŭ, što pryjom Ukrainy i Biełarusi pavinien stać viancom stvareńnia Jeŭrapiejskaha sajuza.
Voś jak Vacłaŭ Havieł staŭ lidaram.
Vacłaŭ Haveł, burnaja maładość
Vacłaŭ Haveł naradziŭsia ŭ 1936 hodzie ŭ bahataj češskaj siamji, jakaja vałodała šmatlikimi abjektami nieruchomaści, siarod jakoj byli ziamla i les. Baćka Vacłava byŭ saŭładalnikam i kinastudyi «Barandaŭ».
Padčas vajny siamja zdoleła zachavać siamiejny biznes, ale straciła jaho paśla prychodu ŭ 1948 hodzie ŭ Čechasłavakii da ŭłady kamunistyčnaha pramaskoŭskaha kiraŭnictva. Vacłava vyklučyli sa škoły jak syna «voraha novaha režymu».
Niahledziačy na pieraškody jak pradstaŭniku byłoha «panujučaha kłasa», jamu ŭdałosia ŭrešcie atrymać siaredniuju adukacyju ŭ viačerniaj škole ŭ 1954 hodzie. A ŭ 1955 hodzie Vacłaŭ pačaŭ publikavacca i chacieŭ pastupić na humanitarny fakultet. Adnak pa ideałahičnych pryčynach jamu admovili i chłopiec pajšoŭ vučycca na ekanamičny fakultet Češskaha techničnaha ŭniviersiteta.
Paśla druhoha kursa jon pasprabavaŭ pieravieścisia na fakultet kino i telebačańnia Akademii vykanalnickich mastactvaŭ, ale jaho zajaŭku adchilili. Adnačasova chłopca nie pryniali nazad u techničny ŭniviersitet i zabrali ŭ vojska. Praz dva hady, u 1959-m, jon usio ž pačaŭ pracavać u teatry — spačatku technikam, a potym dramaturham. U tym ža hodzie jon napisaŭ svaju pieršuju pjesu. Paźniej, u 1966 hodzie, Haveł skončyŭ zavočna teatralny fakultet Akademii vykanalnickich mastactvaŭ.
U 1964 hodzie Haveł ažaniŭsia z Volhaj Šplichanavaj, ź jakoj paznajomiŭsia jašče ŭ 1953 hodzie.
Pa šmatlikich uspaminach sučaśnikaŭ, Vacłaŭ Haveł žyŭ tady typovym žyćciom pradstaŭnika tvorčaj bahiemy.
Jon šmat spaŭ, krychu pisaŭ dniom, a nočču atrymlivaŭ asałodu ad načnoha žyćcia i ŭsich asałod, što jaho supravadžajuć. Jaho načnyja hulanki raźjušvali Volhu.
Jak pišuć jaho bijohrafy, kolkaść ramantyčnych pryhodaŭ Vacłava biantežyła navat siabroŭ. Pry hetym Haveł sumlenna pryznavaŭsia Volzie ŭ svaich zdradach.
Pražskaja viasna i represii pieryjadu «narmalizacyi»
Padčas Pražskaj viasny Vacłaŭ Haveł staŭ adnoj z najbolš viadomych fihur ruchu za pieramieny. Jaho imia stała viadoma šyrokaj hramadskaści za hod da padziej žniŭnia 1968 hoda.
U červieni 1967 hoda na čaćviortym źjeździe čechasłavackich piśmieńnikaŭ Haveł raskrytykavaŭ tahačasnuju cenzuru. Paśla hetaha pa zahadzie CK Kamunistyčnaj partyi Čechasłavakii jon byŭ vyklučany sa śpisaŭ kandydataŭ na pasadu kiraŭnika Sajuza piśmieńnikaŭ razam z tryma kalehami.
U sakaviku 1968 hoda Vacłaŭ Haveł padpisaŭ adkryty list 150 piśmieńnikaŭ i dziejačaŭ kultury, adrasavany CK Kampartyi Čechasłavakii. U krasaviku taho ž hoda jon staŭ staršynioj Hurtka niezaležnych piśmieńnikaŭ i apublikavaŭ u adnym ź litaraturnych časopisaŭ tekst z patrabavańniem admovicca ad manapolii Kamunistyčnaj partyi na ŭładu i ŭvieści palityčny pluralizm.
Paśla padaŭleńnia Pražskaj viasny nastupiŭ pieryjad tak zvanaj «narmalizacyi». Vacłaŭ Haveł byŭ vymušany pakinuć teatr, jaho pjesy ŭ Čechasłavakii pierastali stavić, a knihi vydalili z usich biblijatek krainy.
Pakolki pieršapačatkova pieraśledavali tolki byłych kamunistaŭ, a Vacłaŭ nikoli nie byŭ siabram partyi, jaho abviaścili voraham sacyjalizmu, za im ustanavili sačeńnie, jaho pieryjadyčna zatrymlivali i dapytvali.
Na toj čas Haveł užo byŭ viadomym aŭtaram, u tym liku za miažoj — u 1968 hodzie jon atrymaŭ Aŭstryjskuju dziaržaŭnuju premiju pa jeŭrapiejskaj litaratury, i dvojčy (u 1969 i 1970 hadach) — teatralnuju premiju Obi, jakaja ŭručajecca ŭ Ńju-Jorku.
Pry hetym Haveł praciahvaŭ vieści razhulny ład žyćcia, byŭ zaŭsiodnikam biaskoncaj kolkaści viečarynak i inšych zabaŭlalnych mierapryjemstvaŭ. Naprykład, jaho dobra viedali ŭ kłubie Junior u Prazie, što znachodziŭsia niedaloka ad jaho doma. Tam zaŭsiody možna było znajści sabutelnika ci paluboŭnicu.
Ucioki ad sumnaj realnaści sacyjalistyčnaha režymu
Jašče adnym jaho chobi stała kulinaryja. Vacłaŭ abmieńvaŭsia paradami i prasiŭ zamiežnych siabroŭ dasyłać pradukty, jakija było niemahčyma dastać u Čechasłavakii. Jon addavaŭ pieravahu ekśpierymientam, a nie tradycyjnym receptam.
Adzin ź jaho siabroŭ zhadvaŭ, jak jany ŭdvaich pasprabavali paŭtaryć recept stravy dla efijopskaha impieratara, ab jakoj pračytali ŭ adnoj z knih. Nie majučy mahčymaści nabyć vierblužacinu, im pryjšłosia ŭziać indyčku. Ale jany tak i nie zmahli pakaštavać svaju stravu, tamu što ŭ niejki momant vyjšli pakuryć, a pa viartańni ŭbačyli, što ich sabaki ŭžo źjeli ich mierkavany kulinarny šedeŭr.
Znachodziačysia ŭ «čornym śpisie» ŭ 1974 hodzie, z-za žadańnia, jak jon paźniej zhadvaŭ, «niejkich pieramien nudnaj biaździejnaści», jakaja «pačynała dziejničać na niervy», Haveł pajšoŭ pracavać na pivavarniu u horadzie Trutnaŭ, jakaja znachodziłasia ŭ 10 kiłamietrach ad jaho zaharadnaha doma. Tudy jon jeździŭ na svaim «Miersedesie».
Adnoj z mahčymych pryčyn takoha pracaŭładkavańnia było imknieńnie paźbiehnuć abvinavačvańnia ŭ «darmajedstvie». Adpracavaŭ Haveł na pivavarni kala dziesiaci miesiacaŭ.
Jak pišuć jaho bijohrafy, peŭnuju finansavuju niezaležnaść jamu zabiaśpiečvali hrošy ad premij.
Pry hetym Haveł praciahvaŭ pisać pjesy. U 1976 hodzie ŭ Tryjeście (Italija) była pradstaŭlena jaho «Trochhrašovaja opiera», na radzimie jaje na toj čas pastavili tolki dva razy amatarskim składam — ŭ chlavie na padvorku jaho dobraha siabra i ŭ haścinicy ŭ pryharadzie Prahi.
Ličycca, što ŭłady naŭmysna «nie zaŭvažyli» padrychtoŭki, kab paśla pakazu ŭzmacnić represii jak suprać samoha Haveła, tak i suprać hledačoŭ i akcioraŭ. Častka ź ich trapiła ŭ «čornyja śpisy». Niekalki adoranych akcioraŭ abvinavacili Vacłava Havieła ŭ saŭdziele ŭ dziejańniach cenzury pa ŭdušeńni astatkaŭ tvorčaj svabody. Niekatoryja paličyli jaho biesšabašnym šukalnikam pryhod i pazioram.
Paśla «Trochhrašovaj opiery» Haveł zbliziŭsia ź Janaj Tumavaj, jakaja dniom pracavała pradaŭščycaj u kniharni, harderobščycaj u muzyčnym kłubie ŭviečar i akciorkaj-amatarkaj na vychodnych. Jana vykanała adnu z rolaŭ u amatarskaj pastanoŭcy pjesy.
Taksama ŭ Haveła byŭ raman z byłoj žonkaj viadomaha češskaha dramaturha i hramadskaha dziejača Paŭła Kahoŭta Hannaj. Žonka Haveła hladzieła na heta skroź palcy. A z Hannaj navat siabravała, a taja ŭ svaju čarhu nie imknułasia adbić Vacłava ad žonki.
Dysidenckaja dziejnaść i pieraśled
U 1969 hodzie na Haveła zaviali kryminalnuju spravu pa abvinavačvańni ŭ padryŭnych dziejańniach za podpis pad pietycyjaj «Dziesiać punktaŭ», aŭtary jakoj rezka vystupili suprać akupacyi krainy vojskami Varšaŭskaj damovy i jaje palityčnych i kulturnych nastupstvaŭ.
U 1972 hodzie Vacłaŭ Haveł padpisaŭ čarhovuju pietycyju, padrychtavanuju piśmieńnikami z patrabavańniem vyzvaleńnia palityčnych źniavolenych, a ŭ 1975 hodzie nakiravaŭ adkryty list hienieralnamu sakrataru CK Kampartyi Čechasłavakii — faktyčnamu kiraŭniku krainy Hustavu Husaku, u jakim kazaŭ, što ŭ krainie zapanavaŭ «paradak, pazbaŭleny žyćcia», što ludźmi kiruje strach.
«Paradak, jaki prynižaje čałaviečuju hodnaść, viadzie nie da hramadskaha ci, skažam, ekanamičnaha ŭzdymu, ale zusim naadvarot, jon paradžaje apatyju i prystasavanstva», — pisaŭ Haveł.
Jašče praz dva hady Vacłaŭ Haveł staŭ adnym z aŭtaraŭ «Chartyi 77» — publičnaha manifiestu češskich dysidentaŭ, u jakim upieršyniu z 1968 hoda prahučała publičnaja krytyka kamunistyčnaha režymu. Paśla hetaha dziaržaŭnaja mašyna abrynuła na Haveła ŭsiu moc svajho represiŭnaha aparata.
U kastryčniku 1977 hoda jaho prysudzili da 14 miesiacaŭ źniavoleńnia ŭmoŭna za «zamach na intaresy respubliki za miažoj». Adnak užo praź niekalki miesiacaŭ jaho aryštavali pa novym abvinavačvańni — u napadzie na dziaržaŭnaha słužboŭca — i pratrymali ŭ turmie da sakavika 1978 hoda, paśla čaho spravu spynili.
Vyjšaŭšy na svabodu, jon staŭ adnym z arhanizataraŭ Kamiteta pa abaronie tych, chto niespraviadliva praśledujecca, jaki sačyŭ za represijami suprać palityčnych źniavolenych i vystupaŭ za ich vyzvaleńnie.
U tym ža hodzie jon apublikavaŭ ese «Moć bezmocných» («Siła biaśsilnych»), u jakim razvažaŭ pra pryrodu tatalitarnaha hramadstva, jakoje trymajecca tolki za košt taho, što ludzi prymajuć jaho praviły hulni, choć i nie vierać u ich.
Pavodle Haveła, «žyćcio ŭ chłuśni» źjaŭlajecca padmurkam posttatalitarnaj sistemy. Tamu niadziŭna, što hałoŭnaj pahrozaj dla jaje stanovicca «žyćcio ŭ praŭdzie». Mienavita tamu sistema musić praśledavać jaho bolš žorstka, čym što-niebudź inšaje.
U 1979 hodzie Haveła znoŭ aryštavali pa abvinavačvańni ŭ sprobie źviaržeńnia isnujučaha ładu i adpravili ŭ turmu na čatyry z pałovaj hady.
Napiaredadni Vacłaŭ byŭ na nievialikaj viečaryncy ŭ Prazie. Siarod haściej byŭ paet-dadaist Jan Vadnianski i jahonaja žonka Žytka, jakaja adrazu trapiła ŭ pole zroku Haveła. Pamiž imi ŭźnikła mocnaje pryciažeńnie, ale dalej za flirt sprava nie pajšła. Načavać Haveł pajšoŭ da svajoj paluboŭnicy Hanny, adkul jaho rankam i zabrała palicyja. Paśla vyzvaleńnia z turmy ŭ 1983 jon adšukaje Žytku. Ich suviaź praciahniecca niekalki hadoŭ.
Jašče da pačatku pracesu Havełu daviałosia vyrašać dylemu: kamunistyčnyja ŭłady Čechasłavaččyny prapanavali jamu svabodu ŭ abmien na adjezd z krainy ŭ ZŠA. U adnym z tahačasnych listoŭ Haveł pisaŭ ź viaźnicy:
«Maju vyjechać u Volny śviet z ryzykaj, što mianie ŭžo nie ŭpuściać nazad, ale tym samym zabiaśpiečyć vyzvaleńnie tavaryšam, jakija razam sa mnoj apynulisia za kratami? Albo vystajać u bojcy z KPČ (Kamunistyčnaj partyjaj Čechasłavakii) i adkinuć zaprašeńnie ŭ Amieryku?»
Haveł vybraŭ druhi varyjant, bajučysia, što kali raptam prymie pieršy, heta budzie ŭspryniata jak «zdrada ideałam, z-za jakich my ŭsie i apynulisia ŭ viaźnicy, a taksama jak sproba ŭratavać svaju skuru canoj uniknieńnia ad supolnaj adkaznaści».
U źniavoleńni jon zachvareŭ na ciažkaje zapaleńnie lohkich, i vyratavali jaho žyćcio tolki namahańni žonki, jakaja padniała na nohi siabroŭ-emihrantaŭ. Ułady spałochalisia, što viadomy dysident pamre ŭ źniavoleńni, i vypuścili jaho na svabodu za paŭhoda da zakančeńnia terminu pad chatni aryšt.
Ale heta byŭ nie apošni raz, kali Vacłaŭ Haveł trapiŭ u turmu.
Aksamitnaja revalucyja: ad studenckaha pratestu da svabody
U kancy 80‑ch u Čechasłavakii znoŭ stali narastać pratesnyja nastroi. Na praciahu 1988‑ha i 1989‑ha hadoŭ prajšło niekalki apazicyjnych akcyj, jakija ŭłady žorstka zadušyli, a pratestoŭcaŭ sadžali. Apošni aryšt Haveła źviazany jakraz z udziełam u adnoj z takich akcyj u studzieni 1989 hoda. U źniavoleńni jon prabyŭ da maja.
Jak paźniej uspaminaŭ kiraŭnik Češskaj katalickaj carkvy kardynał Daminik Duka, jaki siadzieŭ u adnoj kamiery z Havełam, Vacłaŭ razvažaŭ pra hałoŭny deviz svajho žyćcia. Pieršapačatkova jon hučaŭ jak «praŭda i spraviadlivaść pieramohuć chłuśniu i nianaviść». Paźniej Havieł zamianiŭ adno słova: «praŭda i luboŭ pieramohuć chłuśniu i nianaviść».
«Tady ja skazaŭ jamu, — uspaminaŭ kardynał, — Vacłaŭ, ty admoviŭsia ad pomsty, a značyć, ty nie taki ž ahnostyk, jakim zdaješsia mnohim».
17 listapada 1989 hoda sa studenckaj demanstracyi pačalisia padziei, jakija ŭvajšli ŭ historyju jak Aksamitnaja revalucyja. Studentaŭ žorstka razahnali siłaviki. Hety hvałt vyklikaŭ masavaje abureńnie: užo na nastupny dzień na vulicy vyjšli sotni tysiač ludziej, pačałasia chvala zabastovak.
Hałoŭnym lidaram pratestaŭ, jakija chutka achapili ŭsiu krainu, i staŭ Vacłaŭ Haveł — prosta tamu, što jon byŭ samym viadomym dysidentam. Jon vystupaŭ pierad mitynhoŭcami i ŭdzielničaŭ u pieramovach z uładami ad imia apazicyi. 19 listapada pradstaŭniki čechasłavackich apazicyjnych arhanizacyj, u pryvatnaści «Chartyja 77», u jakuju ŭvachodziŭ Haveł, abjadnalisia ŭ Hramadzianski forum dla baraćby z kirujučym režymam. Ich pasiadžeńni pravodzilisia ŭ dramatyčnym teatry.
24 listapada kiraŭnictva Kampartyi syšło ŭ adstaŭku. U śniežni byŭ sfarmiravany pieršy niekamunistyčny ŭrad, a prezident Hustaŭ Husak padaŭ u adstaŭku.
Hałoŭnymi kandydatami na pasadu prezidenta stali Vacłaŭ Haveł i Alaksandr Dubčak. Hramadzianski forum vyłučyŭ kandydaturu Haveła, jakomu ŭdałosia atrymać padtrymku nie tolki demanstrantaŭ, ale i častki kamunistaŭ u parłamiencie, jaki tady vybiraŭ kiraŭnika krainy. U vyniku 29 śniežnia jon byŭ adnahałosna abrany prezidentam, staŭšy pieršym za 40 hadoŭ niekamunistyčnym lidaram Čechasłavakii.
Prezidenctva: vykliki i pryncypy
U svoj pieršy prezidencki termin, jaki doŭžyŭsia šeść miesiacaŭ, Vacłaŭ Haveł skancentravaŭsia nie na baraćbie z kamunistyčnym minułym, a na padrychtoŭcy krainy da pieršych svabodnych vybaraŭ, choć niekatoryja jaho rašeńni, jak masavaja amnistyja, u vyniku jakoj z turmaŭ taksama vyšli kryminalniki, vyklikali sprečki.
5 lipienia 1990 hoda Haveł zaniaŭ pasadu prezidenta ŭ druhi raz pa rašeńni deputataŭ svabodna abranaha Fiederalnaha schodu. Jon praciahnuŭ palityku dyjałohu i admoviŭsia ad źviadzieńnia rachunkaŭ z apanientami.
Zamiest lustracyi i pomsty Haveł sfarmavaŭ «urad nacyjanalnaj zhody», u jaki ŭvajšli pradstaŭniki roznych palityčnych sił, u tym liku i kamunisty.
Dziakujučy takoj pazicyi, nakiravanaj na prymireńnie, papularnaść Haveła była nadzvyčaj vysokaj, i mnohija bačyli ŭ im adzinaha lidara, zdolnaha adradzić krainu. Ale jon u adkaz kazaŭ, što nielha ličyć demakratyčnym hramadstvam toje, u jakim usio zaležyć ad adnaho čałavieka.
U pačatku 1990‑ch abvastrylisia supiarečnaści pamiž Čechijaj i Słavakijaj, i niahledziačy na ŭsie namahańni, Havełu nie ŭdałosia zachavać fiederacyju. 20 lipienia 1992 hoda, za niekalki miesiacaŭ da kanca prezidenckaha terminu, jon padaŭ u adstaŭku.
Paśla raspadu Čechasłavakii i stvareńnia Češskaj Respubliki Vacłaŭ Haveł staŭ pieršym prezidentam novaj krainy i adbyŭ dva terminy — maksimalny pieryjad, dazvoleny kanstytucyjaj. Za čas jaho prezidenctva kraina stała členam NATA i nabliziłasia da ŭstupleńnia ŭ Jeŭrasajuz. Sama hetaja padzieja adbyłasia ŭžo ŭ 2004 hodzie, paśla zakančeńnia terminu paŭnamoctvaŭ Haveła.
Navat zastajučysia na pasadzie prezidenta, jon praciahvaŭ havaryć niepapularnyja rečy. Naprykład, palityk prynios aficyjnyja prabačeńni sudeckim niemcam, jakija paśla vajny byli departavanyja z Čechasłavakii. Heta vyklikała buru abureńnia, ale Haveł kazaŭ, što čechi pavinny ŭmieć pryznavać zło, jakoje ździajśniali sami, chaj navat u adkaz na žorstkaść inšych.
Vacłaŭ Haveł aktyŭna zajmaŭsia dabračynnaściu, zasnavaŭ dva fondy. Adzin ź ich padtrymlivaŭ sacyjalnyja i kulturnyja inicyjatyvy, inšy štohod arhanizuje ŭ Prazie mižnarodnyja sustrečy viadomych asob.
Paśla adychodu z pasady Haveł da samaj śmierci 8 śniežnia 2011 hoda zastavaŭsia aktyŭnym u palitycy, padtrymlivajučy Partyju zialonych.
Praz hod paśla śmierci palityka bolš za 80 tys. čałaviek padpisalisia pad zvarotam pierajmienavać aeraport Prahi ŭ jaho honar. Češskija ŭłady pahadzilisia.
Što tyčycca žančyn, to paśla śmierci žonki Volhi ad raku ŭ pačatku 1996 hoda mienš čym praz hod Haveł ažaniŭsia z akciorkaj Dahmar Vieškrnavaj, ź jakoj da hetaha padtrymlivaŭ blizkija adnosiny niekalki hadoŭ. Žančyna była małodšaja za jaho na 18 hadoŭ.
Hety šlub vyklikaŭ šmatlikija napadki ŭ presie, druhuju žonku supraćpastaŭlali pieršaj, i Haveł baluča pieražyvaŭ hetyja niepryjemnaści.
Reč u tym, što podpis Dahmar u svoj čas źjaviŭsia pad «Antychartyjaj» — dakumient, jaki ŭłady raspaŭsiudzili ŭ adkaz na «Chartyju», dzie ludzi mastactva, vykładčyki, inšyja pradstaŭniki elity demanstravali svaju łajalnaść režymu. Sama jana kazała, što ničoha nie padpisvała, što podpis źjaviŭsia bieź jaje viedama.
Inšyja žančyny źjaŭlalisia ŭ jaho žyćci i paźniej. Supracoŭniki jak mahli achoŭvali papularnaha prezidenta ad zakachanych fanatak i avanturystak, ale nie zaŭsiody spraŭlalisia.
Haveł i Biełaruś
Vacłaŭ Haveł časta vykazvaŭ salidarnaść ź biełaruskimi kulturnymi i demakratyčnymi siłami. U svoj čas jon zaprasiŭ u Prahu Vasila Bykava i sustrakaŭsia ź im, taksama cikaviŭsia pra situacyju ŭ Biełarusi biespasiarednie ŭ biełaruskich palitykaŭ, dla čaho admysłova ź imi sustrakaŭsia, siarod udzielnikaŭ byŭ, naprykład, Alaksandr Milinkievič, ź jakim Haveł sustreŭsia ŭ 2006 hodzie jak ź lidaram biełaruskaj apazicyi.
U 2003 hodzie Vacłaŭ Haveł pieradaŭ «Našaj Nivie» svaju ŭznaharodu — premiju «Za hramadzianskija zasłuhi» imia Hanna Elenbohien. Vydańnie jon nazvaŭ tady «vostravam niezaležnaści» siarod dyktatury.
U 2006 hodzie ŭ intervju češskamu telebačańniu Vacłaŭ Haveł zajaviŭ:
«Bałkanskija krainy Sierbija, Ałbanija adnojčy, kali b tudy chacieli, kali b vykanali ŭmovy, pavinny da jaho (ES) naležać, hetaksama jak Biełaruś i Ukraina. Ale na hetym kaniec, dalej pačynajecca inšaje koła cyvilizacyi, inšy śviet, jaki pavinien mieć harmaničnyja suviazi z hetym śvietam».
U 2008 hodzie, prymajučy ŭ siabie zasnavalnikaŭ «Svabodnaha teatra», Vacłaŭ Haveł padzialiŭsia svaim bačańniem budučyni Biełarusi:
«Kali havaryć pra Biełaruś, pra toje, kali jana stanie sapraŭdnaj demakratyčnaj dziaržavaj, jakaja budzie dałučanaja da zachodniaj cyvilizacyjnaj prastory, vyhladaje, što heta daroha budzie jašče doŭhaj».
U tym ža hodzie jon zajaŭlaŭ, što Rasija imkniecca ŭciahnuć navakolnyja krainy ŭ zonu svajho ŭpłyvu i ažyćciaŭlaje «akupacyju, jakaja moža mieć roznyja formy» i vystupaŭ za «ŭstupleńnie ŭ NATA Ukrainy, Hruzii i navat Biełarusi, kali jana vyzvalicca ad režymu Łukašenki».
Apošnim, što jon zrabiŭ dla Biełarusi niezadoŭha da svajoj śmierci, była padtrymka vyłučeńnia Alesia Bialackaha na Nobieleŭskuju premiju miru.
Ciapier čytajuć
Kryk dušy Žyhara pra hrupu Kavaleŭskaha: Hučać zajavy, što Łukašenka lehitymny prezident, choć i nie abrany demakratyčna42
Kamientary
adrazu patrapiła --- TRAPIŁA ("patrapić" i "trapić" - heta ZUSIM roznyyja słovy!)