Пра новую кнігу Алены Бравы «Рай даўно перанаселены» піша Зміцер Панкавец.
Дзевяць гадоў таму пісьменніца бліскуча дэбютавала кнігай «Каменданцкі час для ластавак». Брава прызнавалася, што аповесць «заснаваная на рэальным жыццёвым досведзе».
Беларуска Алена была замужам за кубінцам, жыла на радзіме мужа, і там адчула ўсе радасці «вострава свабоды». Антытаталітарная кніга хутка знайшла водгук: Алесь Аркуш узнагародзіў аўтарку прэміяй «Гліняны Вялес».
Брава, як і аўтар культавага «Любіць ноч — права пацукоў» Юры Станкевіч, жыве ў Барысаве. Працуе намеснікам галоўнага рэдактара мясцовай «раёнкі», уваходзіць у афіцыйны пісьменніцкі саюз.Брава — не гераіня мінскай тусоўкі. Яна не з’яўляецца на прэзентацыях, адмаўляецца ад інтэрв’ю.
«Цела як аб’ект мяне ўвогуле мала хвалюе, у адрозненне ад душы, якую з панядзелка па пятніцу гвалтуюць усімі магчымымі спосабамі… Сёння субота, якой я чакала тыдзень, напоўнены абрыдлай працай, крамамі, паліклінікамі, жыццём-прыбіраннем» («Крупнік для Музы»).
Калі пабачыў, што ў кнізе не толькі раман «Менада і яе сатыры», але з паўтузіна іншых твораў, падумалася: эканомія. Прыходзіцца збіраць пад адной вокладкай усё напісанае, бо іншай магчымасці выдацца можа і не быць. Прачытаўшы ж, зразумеў, што ўсё тут дарэчы і да месца, ніводнага выпадковага апавядання няма.
Свет Алены Бравы змрочны. У кнізе нельга знайсці сюжэтаў для Галівуда ў стылі «жылі яны доўга і шчасліва і памерлі ў адзін дзень».Затое ёсць жорсткі свет беларускай правінцыі, дзе «кожны дзень і нават год настолькі падобныя адзін да аднаго, што ў абарыгенаў узнікае адчуванне вязкага сну, выкараскацца з якога можна, толькі праскочыўшы ў іншы сон, — пры дапамозе алкаголю, тэлебачання альбо рамантычнага кахання».
Гераіня «Менады і яе сатыраў» Юля выбірае трэці шлях. Але простага кахання шараговага інжынера ёй мала. Яна прызначае сваім «каханнем» мужчын. Прычым ёй няважная ўзаемнасць, яна чакае пакут. Як гераіня Цвейгавага «Ліста незнаёмкі» — «маніфест дурнічак».
Вакол Юлі ўзнікае мноства «сатыраў». Пузатых, пярхатых, тупых. Яны «не ўмеюць гуляць іншымі цацкамі, апроч сваіх геніталій».Зрэшты, цела для Юлі не ёсць каштоўнасцю. Яна з радасцю аддае яго ва ўласнасць кожнаму свайму «каханню». Калі адносіны захо-дзяць далёка, яна сама шукае спосаб іх абарваць. Бо важная не мэта, як у іншых жанчын (шлюб, дзеці, аднапакаёвы рай), а сам працэс кахання.
Увогуле, мужчыны ў кнізе — героі другасныя. Не трэба запамінаць іх імёны, можна запомніць па цялесных ці разумовых дэфектах. Нічога, апроч агіды, яны не выклікаюць. Але мужчыны — пераможцы. Яны могуць выбіраць сабе любую жанчыну з правінцыйнага горада. Ясна, што, маючы такі выбар, яны не спыняюцца на адной.
Нават нешматлікія светлыя вобразы «дзядулі і бабулі» («Рай даўно перанаселены») разбіваюцца. Дзядуля цягам многіх гадоў здраджваў жонцы, а тая баялася скандаліць, каб не сышоў. Толькі калі старога разбіў інфаркт, яна адважылася сказаць усё, скарачаючы і сабе, і яму жыццё.
Гераіні Бравы — развядзёнкі, кінутыя, удовы, адзінокія. Колькі б яны ні вылузваліся, а простага бабскага шчасця не дастаць.Нават калі з’ехаць у Германію («Дараванне»). Ды што Германія, не будзе нават на тым свеце, бо ўсім жа вядома, што «рай даўно перанаселены».
Кажуць, што Брава піша па класічнай феміністычнай схеме: «бабуля — маці — дачка». Ніводная з гераінь не можа пахваліцца выдатнымі адносінамі з маці. Тыя зайздросцяць маладосці сваіх дачок, радуюцца іх няўдачам. Браву нават вінавацілі ў тым, што яна «пазычыла» свае сюжэты ў нобелеўскай лаўрэаткі аўстрыйкі Эльфрыды Елінэк, з яе «Піяністкай».
Так, Елінэк піша пра пачварную сувязь 36-гадовай выкладчыцы музыкі Эрыкі з яе састарэлай маці фрау Кохут. Але Елінэк акцэнтуе ўвагу на гэтых дэманах праз іх анамальнасць і ненармальнасць. У Бравы наадварот. Незвычайнай была б сітуацыя, калі ў сям’і ўсё добра.
Чытаць Браву нагбом цяжка, хутчэй маленькімі глыткамі, каб мець час перажыць, абдумаць, адысці.Тэксты ствараюцца не дзеля галачкі, выношваюцца доўгі час.
Кніга «Рай даўно перанаселены» трапіла ў лонг-ліст сёлетняй прэміі імя Гедройца. Па справе.
***
- У лонг-ліст прэміі імя Гедройца трапілі наступныя кнігі: Сяргей Балахонаў «Зямля пад крыламі Фенікса». Альгерд Бахарэвіч «Гамбургскі рахунак Бахарэвіча». Алена Брава «Рай даўно перанаселены». Адам Глобус «Сказы». Паліна Качаткова «Матылі». Уладзімір Някляеў «Аўтамат з газіроўкай з сіропам і без». Андрэй Пакроўскі «Як я перастаў верыць у Дзеда Мароза». Алесь Пашкевіч «Сімъ Победиши». Людміла Рублеўская «Авантуры Пранціша. Вырвіча, шкаляра і шпега». Юры Станкевіч «Шал». Уладзімір Сцяпан «Адна капейка». Андрэй Федарэнка «Ланцуг».
***
- Літаратурная прэмія Гедройца заснаваная ў 2011 амбасадай Польшчы ў Беларусі, Польскім Інстытутам у Мінску, Беларускім ПЭН-Цэнтрам і Саюзам беларускіх пісьменнікаў. Яе памер складае 105 мільёнаў рублёў. Прэмія прысуджаецца штогод за найлепшую кнігу па-беларуску ў жанрах «мастацкая проза», «эсэістыка». Ушанаванне пераможцаў адбываецца 3 сакавіка, у Міжнародны дзень пісьменніка. Сярод узнагародаў — магчымасць выдаць кнігу ў Польшчы, літаратурныя стыпендыі і запрашэнні ў еўрапейскія дамы творчасці.
Каментары