«Калі шанцавала, спявала на трох пахаваннях за тыдзень». Валожынская пеўчая расказвае пра асаблівасці незвычайнай працы
Валянціне Ланько з вёскі Саланая, што на Валожыншчыне, 88 гадоў. За ўсё жыццё Валянціна Данілаўна не мяняла месца жыхарства, але аб’ездзіла ўвесь Валожынскі раён уздоўж і ўпоперак. Як сказала сама жанчына: «Я бачыла ў труне ўвесь раён». Валянціна Ланько ўжо 40 гадоў спявае на пахаваннях.
«Сёлета, праўда, не была ні на адным. На зіму дзеці забралі ў горад, вясной прывезлі на радзіму. Цяпер тут жыву адна, палю агарод. Ды і слабая ўжо стала. Цяжка спяваць некалькі гадзін запар», — пачынае расповед Валянціна Ланько, дастаючы з шафы сшытак, у якім запісана каля 50 пахавальных песень.
У спеўніку не фальклорныя песні, а хутчэй прыдуманыя за савецкімі часамі нейкімі мясцовымі паэтамі. Але ў душэўнасці ім не адмовіш.
Пеўчай Валянціна Ланько стала, калі была ўжо немаладой жанчынай.
«Царкву ў нас у вёсцы адбудавалі позна, толькі ў пачатку 80-х гадоў. А я з дзяцінства добра спявала, і ўжо, калі была дарослай, на застоллях спявала, на провадах у армію, на вяселлях. Калі адкрылі царкву, пайшла ў царкоўны хор. Спявала ў царкве. А тады час яшчэ быў такі, бацюшкаў баяліся запрашаць у хаты да нябожчыкаў — забаронена ж было, — вось і прасілі нас, пеўчых, паспяваць царкоўныя песні, каб правесці ў апошні шлях па-чалавечы», — расказвае жанчына.
Валянціна Данілаўна раскрывае сшытак і працягвае:
«Да нябожчыка запрашалі звычайна ў 7 гадзін вечара. Ведаеце, уся ж ноч наперадзе, сваякам яшчэ ўсю ноч ля труны сядзець. А з вечара клопаты нейкія, справы, вось і звалі пеўчых. Спявалі звычайна да 10 гадзін вечара. Пасля раніцай нас прывозілі зноў. Спявалі перад тым, як нябожчыка выносілі з хаты, пасля на могілках, пасля за сталом. Запрашалі і на 40 дзён. І кожны раз спяваліся розныя песні», — расказвае Валянціна.
Ездзіла па пахаваннях Валянціна Ланько разам са сваім шваграм, які таксама прыслужваў у царкве. Пасля яго смерці стала ездзіць адна.
«Я не магу сказаць, што я адна пеўчая на ўвесь раён, але мяне запрашалі часта, спецыяльна па мяне прыязджалі. Кажуць, што я спявала жаласна. І песні ў мяне былі такія, якіх не спяваў ніхто», — кажа Валянціна.
У сшытку пеўчай ёсць песні на смерць мамы і таты, смерць дзяцей, жанчыны і мужчыны, на заўчасную смерць, смерць трагічную. Але ў асноўным гэта агульныя жалобныя песні. І ўсе яны на рускай мове.
«Песні я спачатку перапісвала ў царкве. Пасля мне прывозілі з розных рэгіёнаў. Напрыклад, песню пра маму запісалі недзе пад Івянцом. І я дакладна ведаю, што яе, апроч мяне, ніхто не спявае. Чаму няма на беларускай мове? А хто яго ведае. Якія былі, такія і спявала», — расказвае Валянціна.
Валянціна Ланько, распавядаючы пра традыцыю пахаванняў, раз-пораз паўтарае адну і тую ж фразу: «Што ні край, то свой абыча́й».
Напрыклад, расказвае, што толькі адзін раз давялося бачыць на пахаванні плакальшчыцу:
«Жанчына над труной галасіла, а пасля павярнулася да сваякоў нябожчыка і пытаецца: «Ну як я, хораша плачу?» Я так і не зразумела, для чаго яе пазвалі. На пахаваннях, мне здаецца, і так слёз хапае. Нават я, бывала, не стрымлівалася. Асабліва калі хто са знаёмых паміраў. Адзін выпадак запомніла. У вёсцы такі харошы хлопец быў, моцны. Захварэў, яму на назе зрабілі шэсць аперацый, адрэзалі ўрэшце нагу, здаецца, пачаў папраўляцца, але не стрываў, раптоўна памёр. Вось сяджу я над труной, спяваю, і раптам так шкода яго стала, як стала прыжымаць, слёзы сталі ў горле і паліліся градам. Не магу спяваць, плачу — і ўсё», — успамінае Валянціна Ланько.
Пеўчых на пахаваннях шанавалі, паважалі.
«Ніколі не было такога, каб даводзілася дабірацца самой. Заўсёды прывозілі, адвозілі. Плацілі добра.
Я так скажу: плацілі ў залежнасці ад таго, хто як шанаваў свайго памерлага сваяка. Але я ніколі не называла цаны. Давалі самі, хто па 100, хто па 200 тысяч.
І як было. На пахаваннях перад пеўчымі ставілі толькі шклянку кампоту якога, прамачыць у горле. Ні есці, ні піць гарэлку ніяк не выпадала. Які ж ты п’яны будзеш пявун? Дык гаспадары заўсёды з сабой сумку давалі. І бутэльку, і закуску.
Як часта даводзілася быць на пахаваннях? Ой, калі пашанцуе, дык і па тры разы на тыдзень!» — расказвае Валянціна Ланько.
Жанчына прыгадвае, што калі бывае на вясковых могілках, то абыходзіць магілкі і ўзгадвае пра тое, што і гэтага чалавека хавала, і гэтага.
«Напэўна, колькасць пахаванняў, на якіх я была, набліжаецца да тысячы. Ці жарты ж, па ўсім раёне даводзілася спяваць», — дадае жанчына.
Валянціна Данілаўна кажа, што ніколі не адмаўлялася спяваць на пахаваннях.
«Ну як тут адмовішся, калі ў людзей гора? Бывала, што і сваю працу кідала сярод дня, таму што прыязджалі, прасілі быць у вечары ў другім канцы раёна. Ехала, кідала гаспадарку. А як жа не ўважыць чалавека, калі пеўчых запрашалі наперад за ўсіх? Праўда, так і было. Паміраў чалавек і адразу ехалі па пеўчых, каб не перахапіў ніхто, а толькі пасля ўжо па труну. Калі завуць, значыць, чалавеку важна, каб я была там. А свая праца? Ну, неяк змяркуецца. Толькі калі два нябожчыкі ў дзень збяруцца, то тут ужо ніяк не разарвешся», — кажа жанчына.
Валянціна Данілаўна надзявае акуляры і кажа: «Я вам паспяваю зараз».
«Я ж ад 1983 года ўдава. Муж старэйшы за мяне быў на сем гадоў. Вайну прайшоў. Вярнуўся ў родную вёску ўжо пасля вайны. У 1951 годзе пажаніліся. Па-рознаму жылося, не скажу, каб лёгка. Ды і не было лёгка ніколі. І вайну ж тут перажылі. Так, страшна было, калі немцы сярод ночы ў хату грукаліся. І хто іх ведае, чаго? Можа, з'есці чаго хацелі папрасіць, а бывала, што вось так прыходзілі і ўсю сям’ю перабівалі.
Працы я не баялася ніколі. З дзяцінства ўсю мужчынскую працу рабіла. І баранавала, і касіла. Сорамна было, але адзявала штаны татавы і працавала. Нават хату дапамагала будаваць», — расказвае жанчына.
А вось на пахаваннях сваякоў пеўчая не спявала.
«Ды не таму, што нельга. А проста не да таго было. Як жа будзеш спяваць, калі душышся ад слёз? У мяне з 1983 па 1990 год памерлі і абое бацькоў, і бацькі мужа, і муж, і мая сястра, і пляменнік. Памятаю той дзень, калі пляменнік загінуў. Працавалі ў полі, прыбягаюць людзі і кажуць, што майго пляменніка задушыла машына ў кар’еры. Такое раптоўнае гора. Яго шкадавала ну больш за ўсіх. Але я ніколі не кляла лёс. Наадварот. Я за ўсё жыццё ні разу ж не хварэла, не была саслабелай. Я думаю, таму што ўсё жыццё шкадавала людзей. Ды і па сутнасці мае ж песні — гэта малітвы. Вось цяпер таксама, хоць памалу, але працую, грады сама пасадзіла. Не магу я без працы», — распавядае жанчына.
Валянціна была сярэдняй з трох дачок у сям’і. Бацькі былі беднымі людзьмі. Дапамогі не было ад каго чакаць, таму дзеці з дзяцінства былі прывучаныя да працы.
«Я і скончыла ўсяго шэсць класаў мясцовай школы пасля вайны. Далей вучыцца не пайшла, засталася бацькам дапамагаць па гаспадарцы, працавала ў калгасе кладаўшчыцай. Рана, у 18 гадоў, выйшла замуж. Дачку нарадзіла. Ёй зараз 63 гады, хварэе моцна. Я вось задаю пытанне: за што маёй дачцэ такія выпрабаванні? Яна не ходзіць, амаль саслепла. А яна ж харошая, двух такіх добрых сыноў выгадвала, за ўсё жыццё ні разу ні вусны, ні бровы не фарбавала», — расказвае Валянціна.
Бядуе Валянціна Данілаўна і аб тым, што няма каму пакінуць свае веды, што не патрэбныя цяпер пеўчыя на пахаваннях.
«Ні дачка не цікавілася ніколі, ні праўнучкі цяпер. Не пытаюць, што за сшыткі я захоўваю. Няма каму перадаць уменні. Ды гэта і зразумела. Цяпер жа як хаваюць? Нябожчыка ў хату могуць нават не занесці. З моргу адразу на могілкі. Свет цяпер такі, што не да спеваў», — падсумавала Валянціна Ланько.
Сілавікі расказалі, як гродзенскія блогеры трацілі мільён, сабраны нібыта на лячэнне дзіцяці5
Каментары