«Я ледзь пазнала Сяргея». Ціханоўская расказала, як змяніўся муж за гады ў турме, і адказала крытыкам ягоных эмоцый
Праз два дні пасля вызвалення Сяргея Ціханоўскага ягоная жонка і лідарка беларускіх дэмакратычных сіл Святлана Ціханоўская накіравалася ў Гаагу на саміт НАТА. У кулуарах форуму з ёй пагаварыў журналіст «Люстэрка». Падчас размовы ён даведаўся, ці не хацела Святлана адмяніць паездку або ўзяць мужа з сабой, якія галоўныя змены ў ім паспела заўважыць і што адкажа людзям, якія крытыкуюць яе за правядзенне эмацыйнай прэс-канферэнцыі Ціханоўскага.
«Здавалася, што ён будзе сярод апошніх, хто выйдзе»
— Калі вам стала вядома, што рыхтуецца вызваленне Сяргея? І колькі часу прайшло з моманту атрымання інфармацыі да разумення, што ўсё здарыцца?
— Сяргей быў у гуманітарным спісе на вызваленне людзей. З ім мы даўно працуем. Што ён будзе вызвалены, я не верыла. Таму што мы разумеем: Сяргей Ціханоўскі з'яўляецца адным з лютых ворагаў Лукашэнкі. Мне здавалася, што ён будзе сярод апошніх, хто выйдзе на волю.
Я даведалася пра тое, што здарылася, калі мне патэлефанаваў сам Сяргей. Ён папрасіў тэлефон у кагосьці на мяжы. У трубцы я пачула: «Святлана, я на волі, мая каханая, дарагая жонка». І вось тады, вядома, зразумела, што гэта здарылася. Эмацыйна было вельмі складана. У той момант я знаходзілася ў аэрапорце. Гэта стала вялікай нечаканасцю.
— Ваш старшы дарадца Франак Вячорка ў інтэрв'ю «Люстэрку» казаў, што як магчымы сцэнар вызваленне Сяргея абмяркоўвалася за некалькі дзён да таго, што здарылася. Хто вам гэтую інфармацыю перадаў?
— У нас заўсёды ёсць надзея, што вызваляць усіх палітвязняў. У гуманітарным спісе, пра які я згадвала, вельмі шмат людзей: і Алесь Бяляцкі, і Маша Калеснікава, і Віктар Бабарыка. Логіку рэжыму не зразумець. Чаму яны вызвалілі менавіта Сяргея? Думаю, разлічвалі, што ён унясе раздрай у наш грамадскі рух, палітычную працу.
— У суботу Сяргея адпусцілі, а ў панядзелак увечары вы ўжо паехалі на саміт НАТА. Не было думкі адмяніць паездку? Ды і чаму Сяргея тут няма?
— Вызваленне групы палітвязняў, уключаючы Сяргея Ціханоўскага, прыцягнула вялікую ўвагу да Беларусі. А гэта вельмі важна, каб пра нас не забываліся і не замоўчвалі тэму гуманітарнага і палітычнага крызісаў. Таму, наадварот, трэба карыстацца з гэтага моманту і казаць, крычаць пра Беларусь. Крычаць пра тое, праз што праходзяць беларускія палітвязні ў турмах, праз якія катаванні. Паслядоўна трэба падымаць пытанні незалежнасці нашай краіны, удзелу Лукашэнкі ў вайне, рэпрэсій.
Але Сяргей таксама не сядзіць без справы. Ён працуе, у яго шмат праектаў. На волю мой муж выйшаў такім энергічным і зараджаным! Ён будзе там, дзе магчымая і неабходная яго прысутнасць. Але гэта не значыць, што проста пачне ўсюды ездзіць са мной.
У Сяргея ёсць свае спосабы камунікацыі. Яму вельмі важна цяпер гаварыць з беларусамі, якія чакалі і радаваліся яго вызваленню. А арганізаваць паездку на саміт НАТА за адзін дзень не так проста.
«Эксперты кажуць, што нашмат бяспечней для рэжыму было б адпусціць Алеся Бяляцкага або Машу Калеснікаву»
— Мы сабралі выказванні Лукашэнкі і ягоных падначаленых пра Сяргея. Яны пацвярджаюць вашы словы, што ён быў для ўладаў ворагам нумар адзін. Але яго ўсё ж такі адпусцілі. Як думаеце, у чым карэнная прычына? Лукашэнку так хочацца легітымізацыі праз сустрэчы з сусветнымі палітыкамі?
— Вядома, Лукашэнка хацеў бы нармалізацыі стасункаў са светам і сваёй легітымізацыі. Але мы па-рознаму гэтыя працэсы разумеем. Лукашэнка разлічвае, што яго прызнаюць [прэзідэнтам] і дэмакратычны свет пачне з ім працаваць. А наша задача — пачаць нацыянальны дыялог, дамагчыся, каб рэжым размаўляў з людзьмі, каб мы разам прайшлі праз усе этапы нармалізацыі адносін.
Таксама Лукашэнку важна выглядаць самастойным гульцом, паказаць, што ён важны ў мірных перамовах. Таму візіт Кіта Келага ў Мінск быў вельмі важны для яго самога. І таму, магчыма, выпусцілі Сяргея Ціханоўскага.
Але зноў такі, логіку рэжыму не зразумець. Эксперты кажуць, што нашмат бяспечней для яго было б адпусціць Алеся Бяляцкага або Машу Калеснікаву. Паўтаруся, яны, напэўна, разлічвалі, што вернецца Сяргей і пачне аспрэчваць лідарства Святланы Ціханоўскай. Але мы проста станем плячом да пляча і будзем працягваць змагацца за вызваленне людзей і Беларусі.
Голас Сяргея вельмі моцны, ён уплывовы сярод беларусаў, і ў яго вялікая мабілізацыйная сіла. Яе ён накіруе ў правільнае рэчышча сам. Ён сам вырашае, дзе, як і з кім будзе працаваць. Ніхто яму ўказваць не будзе.
— На прэс-канферэнцыі Сяргей казаў (і вы з ім пагадзіліся), што ў сілах Дональда Трампа дамагчыся вызвалення ўсіх палітвязняў. Ці ведаеце вы, што пра гэта думаюць амерыканцы, ці згодныя яны з такой пазіцыяй?
— Амерыканцы ведаюць пра пазіцыю дэмакратычных сіл: санкцыі — гэта інструмент. Ім можна карыстацца, але пры пэўных умовах. Нашы ўмовы — гэта спыненне ўсіх рэпрэсій. Вызвалілі ўсяго 14 чалавек, больш за тысячу ўсё яшчэ ў турмах. Хіба гэта змена палітыкі? Абсалютна не. Мы вітаем вызваленне людзей, гэта крок у правільным кірунку. Але яго мала, каб гаварыць пра нармалізацыю адносін.
— Вы ведаеце, што Лукашэнка хоча ўзамен за вызваленне палітвязняў?
— Пасля таго як мы ўбачым спыненне рэпрэсій і вялікая частка альбо ўсе палітвязні будуць адпушчаныя, можна пачаць абмяркоўваць адмену санкцый. Яны балючыя для Лукашэнкі.
Трэба разумець, што апошнія вызваленні — вынік, перш за ўсё, гуманітарнага трэку ЗША. Але таксама і вынік пяцігадовага ціску на рэжым. Без яго гэтага б проста не здарылася. Усе б забыліся пра палітвязняў, пра Беларусь — і Лукашэнка рабіў бы тое, што хацеў. Таму мы ўдзячныя ЗША, прэзідэнту Трампу. Удзячныя Еўрасаюзу за вельмі прынцыповую, цвёрдую, выразную пазіцыю адносна рэжыму Лукашэнкі.
Тут ёсць яшчэ адзін нюанс: многія палітвязні не хочуць пакідаць Беларусь. Але мы бачым, што Сяргея і іншых вызваленых проста выкінулі з краіны, нават не пытаючыся ў іх. Калі яны хочуць застацца, то гэта іх права.
Як у выпадку з Андрэем Пачобутам: Польшча вельмі моцна працуе, каб яго вызваліць, а ў яго прынцыповая пазіцыя — ён не хоча з'язджаць. Польшча паважае яго меркаванне, і Пачобут, магчыма, менавіта з гэтай прычыны застаецца ў турме.
Гэтае пытанне таксама трэба ставіць перад Лукашэнкам. Людзі выехалі без дакументаў, толькі з пашпартамі. А што з нагоды спраў, якія на іх заведзеныя? А даведкі аб вызваленні? Без іх, згодна з так званым заканадаўствам Беларусі, гэта выглядае, быццам людзі проста збеглі з турмаў. Трэба, каб усё было паводле хаця б лукашэнкаўскага закону. Людзі павінны мець права выбару. І гэта таксама вельмі важнае пытанне, якое нашы амерыканскія партнёры павінны ставіць перад Лукашэнкам.
«Сяргею ніхто не будзе ўказваць, што рабіць»
— Сяргей завёў акаўнт у сацсетцы Х, вярнуўся на свой ютуб-канал. Вы ўжо абмяркоўвалі яго планы на будучыню і ці супадаюць у вас погляды?
— Асноўныя погляды і пазіцыі ў нас супадаюць. Сяргей быў вельмі здзіўлены і ўражаны, як арганізаваны дэмакратычны рух. Казаў: «Як у вас тут усё класна, ёсць структуры, вы каардынуецеся». Ён вельмі ўдзячны людзям, якія захавалі ягоны канал «Краіна для жыцця». Быў у шоку, таму што ўсе пяць гадоў яго пераконвалі, што ўсё развалілася, ніхто не працуе, ніхто пра яго не думае. А тут ён бачыць добра структураваны рух.
І, вядома, яму ніхто не будзе ўказваць, што рабіць. Сяргей па закліку душы, па сваім меркаванні будзе працягваць працу — палітычную альбо медыйную. Ён поўны энергіі: пяць гадоў выношваў планы, у яго вельмі шмат праектаў у галаве. Ведаючы напорыстасць Сяргея, ён даб'ецца вынікаў і поспехаў, у чым бы ні пачынаў.
Для яго вельмі важна цяпер мець зносіны з беларусамі. Ён быў таксама здзіўлены, наколькі людзі былі радыя яго бачыць. Таму што ў турме кажуць: «Ты ніхто, зваць цябе ніяк, ты нікому не патрэбны». А ён атрымаў сотні тысяч паведамленняў і ад беларусаў, і ад лідараў іншых краін. Карціна свету, якую яму навязвалі ў турме, цалкам перавярнулася.
Яму трэба даць трошкі часу на рэабілітацыю. Таму што ён у вельмі дрэнным фізічным стане здароўя. Але ён моцны, справіцца.
— Якія галоўныя змены вы ў ім заўважылі?
— Галоўнае — знешнія змены. Гэта было вельмі страшна. Я сама ледзь пазнала Сяргея, калі ён выйшаў з гэтага бусіка, не кажучы ўжо пра дачку. Гэта было так кранальна: ён прыходзіць і маўчыць. Я кажу: «Доча, паглядзі, хто прыйшоў». Яна: «А хто гэта?» І калі Сяргей пачаў гаварыць, яна ўспомніла ягоны голас. Кажа: «Тата?» І проста не паверыла.
Праз такое пекла праходзяць людзі. Павінна быць рэабілітацыя, але не проста як пасля хваробы. Патрэбная вельмі глыбокая псіхалагічная і фізічная дапамога.
Я думаю, што ён стаў больш клапатлівым, ці што, больш адчувальным. Вось з нагоды адчувальнасці: я ніколі ў жыцці не бачыла, акрамя аднаго разу, Сяргея, які плача. А тут гэтыя слёзы, якія цяпер так шмат абмяркоўваюць у СМІ…
Для мяне гэта вельмі дзіўна. Чалавек прайшоў праз пекла. І гэта слёзы, з аднаго боку, палёгкі. Ён увесь час, калі ўспамінае, што было ў турме, — пачынаюцца слёзы. Уяўляеце, якая эмацыйная нагрузка? Ён не можа паверыць, што цяпер на волі, усё яшчэ думкамі там, у турме. З тымі, хто яшчэ ў турмах, бо Сяргей разумее, праз што праходзяць людзі. Ён стаў больш клапаціцца пра іншых. Гэта значыць, ужо не «ён» — а «мы», не «я» — а «мы ўсе». Гэту змену я бачу ў ім. Спадзяюся, што гэта застанецца і Сяргей стане ў нашы шэрагі і будзе змагацца за вызваленне кожнага. Таму што людзі, якія прайшлі праз гэтыя катаванні і турмы, больш усведамляюць і разумеюць адзін аднаго.
— За слёзы на прэс-канферэнцыі Сяргея крытыкуе прапаганда. А за яе правядзенне частка дэмакратычна настроеных беларусаў крытыкуе вас. Кажуць, што яшчэ не час з'яўляцца на публіцы. Як вы гэта пракаментуеце?
— Перш за ўсё прэс-канферэнцыю варта было правесці, каб расказаць, што адбылося. У Сяргея быў выбар — удзельнічаць ці не. Яго ніхто не прымушаў. Гэта дарослы чалавек, ён сам можа вырашаць. І Сяргею было вельмі важна данесці ў першы ж дзень увесь свой боль і эмоцыі людзям. Ён жывы чалавек.
Не трэба асуджаць за тое, што чалавек адразу пагрузіўся ў працу. Бо гэта той момант, калі вочы ўсяго свету накіраваныя на Беларусь. Таму я не разумею гэтых дыскусій. Чалавек сам вырашыў. І я вельмі радая, што былі і іншыя палітвязні — гэта не была сустрэча толькі з Сяргеем. Усе змаглі падзяліцца і болем, і перажываннямі, і жахлівым вопытам.
Гэтую прэс-канферэнцыю глядзела шмат людзей з Беларусі. І мне расказвалі, што ў краіне вельмі радаваліся вызваленню гэтай групы людзей — ледзь не адкрыта.
Сяргей Ціханоўскі: Я — першы джэнтльмен Беларусі
Каверын: Я думаю, Ціханоўскі заплакаў таму, што цудоўна разумее: пяць гадоў пекла былі дарэмныя
Сяргей і Святлана Ціханоўскія сустрэнуцца з беларусамі Варшавы
«Спачатку трэба зрабіць разлічэнне з «русским миром». Пазняк выступіў рэзка супраць акцыі Ціханоўскіх у Варшаве
Каментары
Дзякуй за вашую працу!