5 мая настаўніку, краязнаўцу, паэту, фалькларысту споўнілася б 102 гады.
А нарадзіўся Апанас Цыхун недалёка Гродна, у вёсцы Кунцаўшчына, каля знакавай беларускай вёскі Лаша — радзімы славутага акадэміка Яўхіма Карскага.У той самы 1910 год нарадзіліся даследчык Сусветнага акіяна
Лёс акадэміка Карскага, яго праца зрабілі вялікі ўплыў на жыццё Апанаса Цыхуна. Малая радзіма Карскага знаходзіцца за сем кіламетраў ад шашы Гродна — Ваўкавыск, над рэчкай Лашанкай. У вёсцы яшчэ адчуваецца дух Карскіх, захавалася памяць пра іх. У Лашы пахаваны Іван Карскі — родны дзядзька Яўхіма Карскага, які збіраў матэрыялы па беларускім фальклоры і этнаграфіі. Аб жыхарах Лашы
Іван Карскі пісаў, што некаторыя лашане называлі сябе ліцвінамі, але большасць — тутэйшымі: «Мы тутэйшыя. Наша старана ні руска, ні польска, а забраны край».
У Лашы Апанас Цыхун вучыўся сам, потым настаўнічаў. 19 снежня 1964 года ён са сваімі аднадумцамі адчыніў музей акадэміку Яўхіму Карскаму.
Апанас Цыхун з дзяцінства памятаў, як яго бацька ўзгадваў пра Карскага, прыпыніўшы воз з сенам каля ЛашанскайСвята-Мікалаеўскай царквы.
Як калісьці аб’ездзіў і абышоў пехатою шматлікія мястэчкі і вёскі Яўхім Карскі, пішучы «Беларусаў» і ствараючы этнакарту, так і
Апанас Цыхун дзясяткі гадоў збіраў духоўныя скарбы па Гродзенскім раёне.Толькі ў гады назалежнасці з’явіліся людзі, якія дапамаглі яму ў выданні кніг з назапашаных матэрыялаў.
Першую кнігу пра Яўхіма Карскага ён выдаў ў 1992 годзе. Праз год — «Скарбы народнай мовы». У прадмове да яе прафесар і рэдактар Павел Сцяцко напісаў, што гэта «плён працы Заслужанага настаўніка Беларусі, скіраванай на выяўленне і захаванне для нашчадкаў неацэнных моўных залацінак родных яму гродзенскіх гаворак».
Ніл Гілевіч, чытаючы і «смакуючы» гэтую кнігу, напісаў артыкул «Подзвіг настаўніка». Каб у кожным раёне Беларусі знайшоўся настаўнік, які напісаў бы такую кнігу, наколькі багацейшай стала б нашая агульная спадчына!
Пазней былі кнігі «Легенды і балады Гродзеншчыны», «Песні з народных глыбіняў», «Пройдзеныя
10 сакавіка 2005 года гродзенская зямля развіталася з адным з апошніх заходнебеларускіх інтэлігентаў, узгадаваных традыцыйнай народнай культурай гэтых мясцін.
Ён умеў сябраваць з людзьмі розных пакаленняў і нацыянальнасцяў, даглядаў сад і вуллі пчолак, меў выдатны голас, напамяць чытаў шматлікія творы нават у
Невыпадкова на свае вечарыны яго часта запрашалі разам выступіць А.Карпюк, В.Быкаў, Д.Бічэль.
Разам са сваім сябрам, гродзенскім кампазітарам А.Шыдлоўскім Апанас Цыхун напісаў гімн беларускай мове,адзін з варыянтаў якога надрукавала «Наша Ніва». Ён вёў перапіску і даваў блізкім сябрам пачытаць услых цікавыя лісты ад Б.Кіта, В.Быкава, Н.Гілевіча, Я.Брыля… Яго запрашалі выступіць шматлікія навучальныя ўстановы Гродзеншчыны для папулярызацыі беларускай мовы і культуры…
Фонд Апанаса Цыхуна захоўваецца ў Гродзенскай абласной бібліятэцы імя Яўхіма Карскага. У Гродзенскай гімназіі № 1, у музеі Яўхіма Карскага зроблены стэнд, прысвечаны памяці Апанаса Цыхуна. У вёсцы Луцкаўляны ў музеі на суседніх стэндах захоўваюцца асабістыя рэчы і дакументы акадэміка Яўхіма Карскага, настаўніка і краязнаўца Апанаса Цыхуна, настаўніка, наркама асветы і правадніка беларусізацыі Антона Баліцкага (родам з недалёкіх Балічаў), нагадваючы экскурсантам аб мясцовай традыцыі захаванні памяці пра слаўных беларусаў лашанскіх ваколіц. Спадзяемся, хутка выйдуць з друку ў серыі «Гарадзенская бібліятэка» новыя часткі трохтомнай працы А.Цыхуна «Скарбы беларускай мовы».
Кожны год 10 сакавіка ці 5 мая каля магілы Апанаса Цыхуна збіраюцца яго сябры, знаёмыя, прыхільнікі творчасці, каб аддаць даніну памяці, пакласці кветкі, пачытаць яго вершы.
Сабрана ўжо больш за 100 подпісаў пад зваротам да гарвыканкама з прапановай назваць адну з вуліц Гродна імем заслужанага настаўніка Беларусі, ветэрана вайны і працы, фалькларыста, паэта і краязнаўца Апанаса Цыхуна.
Такія шчырыя з добрай душой і сэрцам беларусы вартыя доўгай памяці…
* * *
Апанас Цыхун. Родная мова
О, матчына мова! Крывіцкая мова!
У роднай старонцы красуй, маладзей!
Хоць нелюдзі сыкаюць, ладзяць аковы,
А ты нам на славу звіні, прыгажэй!
Хай злыдні лютуюць,
грымяць навальніцы —
Цябе не заглушаць ніколі, о не,
бо выткана ты нам са звону крыніцаў,
дзе сын Беларусі спрадвеку жыве.
Дзе шлях свой цярэбіць да Балтыкі Нёман,
Дзе дрэмле ўрачыста ў вяках Белавеж,
Дзе клікала ў бой з крыжакамі Пагоня —
там, родная мова, між нас не заснеш!
Ты, родная мова, як звон жаўруковы,
Як неба прываблівых думак і мар!
Ты нацыі нашай жыцьцё і аснова —
бясцэнны скарб сэрцаў, прадзедаўскі дар!
«Наша Ніва» № 11 (273), 22 сакавіка 2002 г.
«У Віцебску заходзіў у тралейбус і казаў «Слава Украіне!». Украінца ў 67 гадоў пасадзілі за каменты, напісаныя пасля гібелі хроснай дачкі пад абстрэлам у Кіеве1010
Каментары