Дэвід Марплз: У Беларусі жыццё — гэта змаганне

Вы апублікавалі некалькі кніг пра Беларусь — краіну, якую нячаста ўзгадваюць у навуковых колах. Чаму Вы пачалі пісаць пра Беларусь?

Усё пачалося з даследавання чарнобыльскай катастрофы 1986 года. Я тры разы пабываў ва Украіне ды напісаў дзве кнігі пра выбух на ЧАЭС. Пасля, на канферэнцыі ў Вашынгтоне ў красавіку 1991 года, я сустрэў некалькі беларусаў. Адзін з іх прапанаваў мне заняцца вывучэннем наступстваў чарнобыльскай катастрофы ў Беларусі і, для пачатку, запрасіў на канферэнцыю ў Мінск, якая мела адбыцца праз год. Тады я ўпершыню пабываў у Беларусі.

Памалу я зацікавіўся іншымі сферамі беларускага жыцця, гісторыяй і палітыкай краіны. Воляю выпадку я быў у Мінску падчас прэзідэнцкіх выбараў у 1994 годзе і наведаў некалькі мітынгаў. Гэта стала незабыўным жыццёвым досведам, бо тыя выбары былі насамрэч апошнімі свабоднымі выбарымі, і іх вынікі не былі загадзя прадвызначаныя.

Што, па-Вашаму, у Беларусі з’яўляецца самым цікавым для сусветнай грамадскасці?

Мне падаецца, людзям цікавая гісторыя краіны, асабліва перыяд станаўлення незалежнай дзяржавы. Тыя, хто прыязджае ў Беларусь, часта прывязваюцца да гэтай краіны і да людзей. Беларусь зазнала шмат гора ў мінулым: сталінскія рэпрэсіі, акупацыя, наступствы аварыі на ЧАЭС. Зразумела, Лукашэнка і яго здольнасць так доўга заставацца ва ўладзе таксама з’яўляюцца аб’ектам цікаўнасці.

Як бы Вы ацанілі вобраз Беларусі ў сусветных СМІ?

Вобраз Беларусі ў медыя вельмі негатыўны і часта засяроджаны вакол «апошняй дыктатуры Еўропы» ды парушэннях правоў чалавека. Дзве гэтыя тэмы абавязкова фігуруюць пры любой згадцы пра Беларусь.

Да Беларусі таксама ставяцца як да «нацыі ў чаканні», nation-in-waiting, расейскамоўнай групы людзей, якая ніколі не была адданая ідэям нацыянальнай дзяржавы, заснаванай на роднай мове і культуры. Ствараецца ўражанне дзяржавы, што застрагла паміж эпохамі. Часам, каб апісаць Беларусь, ужываюць выраз «музей Савецкага Саюза». Але такое адлюстраванне Беларусі збівае з панталыку, бо сучасная Беларусь — гэта цалкам прадукт эпохі сталінізму, савецкай рэспублікі і наўмыснага знішчэння нацыянальнай мовы і культуры ў часы СССР. Міжнародны ізгой Лукашэнка ж і ёсць прадуктам таго мінулага, гэта савецкі чалавек дазвання. Лукашэнку пашэнціла прыйсці да улады ў 1994 годзе, але, у адрозненне ад іншых постсавецкіх лідараў, у яго не было досведу працы ў партыйнай эліце.

Вы ўваходзіце ў склад журы другога конкурсу «Belarus in Focus» для міжнародных журналістаў, якія пішуць пра Беларусь. Што Вы думаеце пра гэты конкурс і чаму Вы пагадзіліся ў ім удзельнічаць?

Гэты конкурс — выдатны шанец нагадаць пра таленавітых беларускіх журналістаў, чыя праца часта па падпадае пад цэнзуру ці забарону. Хоць у краіне і існуюць некаторыя незалежныя медыі («Наша Ніва», «Народная воля», «Беларускі партызан» і інш.), большасць СМІ кантралюецца дзяржавай і агучвае погляды ўрада. Журналістаў нярэдка пераследуюць за меркаванні. Часам падаецца, што праз гэта ў журналістаў часам выпрацоўваецца «мысленне чалавека ў аточанай крэпасці», яны апускаюцца да ўзроўню другасных спрэчак наконт палітычнай стратэгіі ды пасадаў. Але ў публікацыях у замежных СМІ яны могуць свабодна выражаць сваё меркаванне. Я мяркую, што гэты конкурс — выдатная магчымасць для іх.

Я таксама мяркую, што яны змогуць данесці да чытача тэмы, на якія рэдка звяртаюць увагу на Захадзе: Беларусь у мінулым (асабліва да 1917 года), культура, паўсядзённае жыццё, самі беларусы — ад інтэлектуальнай эліты да жыхароў вёсак.

Ваша наступная кніга пра Беларусь выйдзе вясною 2013 года. Пра што яна і для каго яна?

Кніга называецца «Наша славутае мінулае: лукашэнкаўская Беларусь і Вялікая айчынная вайна». Галоўная тэма кнігі — гістарычная памяць, прынамсі, сучаснае выкарыстанне і распаўсюд дзяржавай гістарычных ваенных міфаў СССР для аб’яднання нацыі.

Гэтая тэма займала мяне цягам гадоў, і толькі я нядаўна зрабіў яе тэмай сваёй кнігі. Я прысвяціў тры гады даследаванням. У асноўным я вывучаў гістарычныя сайты, помнікі і мемарыялы, афіцыйныя святкаванні гадавінаў, а таксама паведамленні СМІ ў 2006—2012 гг.

Як часта Вы наведвалі Беларусь? Якія Вашы галоўныя ўражанні ад краіны?

Я бываў у Беларусі кожны год, пачынаючы ад 1992 года і да 2010 года. Часам я прыязджаў двойчы на год.

На жаль, апошнія два гады я не трапляў у Беларусь. У 2012 годзе мне адмовілі ў візе. А раней я наведаў шмат рэгіёнаў (Гомель, напэўна, адзіны горад, у якім я не быў, але я ўсё яшчэ планую даехаць туды).

Я магу сказаць, што Беларусь зрабіла на мяне вельмі пазітыўнае ўражанне. Тутэйшыя лясы і азёры нагадваюць мне маю родную правінцыю Альберта ў Канадзе.

Мне падабаецца, што сем’і ў беларусаў дружныя, падабаецца, як людзі гутараць за сталом. Нават у гарадах адчуваеш сябе, нібы ў вёсцы — настолькі людзі блізкія адно да аднаго. У Беларусі я здабыў сабе некалькі блізкіх сяброў.

Я заўважаю, што моладзь не настроеная цярпець сваю долю ды захоўваць статус-кво. Беларусы — адна з найярчэйшых еўрапейскіх нацыяў, і яны дакладна кантрастуюць з іміджам Беларусі ў заходніх СМІ як краіны, дзе пануюць КДБ й міліцыя. Унікальная рыса Беларусі — гэта той жывы дух маладых людзей.

У Канадзе асноўныя свабоды часта ўспрымаюцца людзьмі як дадзенасць, а жыццё — гэта зусім не змаганне. А ў Беларусі жыццё — гэта змаганне. Праўда, беларусы маюць савецкі гарт для гэтага…

Апішыце Беларусь з дапамогаю трох словаў.

Спакойная, мірная, шматпакутная. І зямля, і нацыя такія.

* * *

Інтэрв'ю з'явілася дзякуючы Інфармацыйнаму бюро салідарнасці з Беларуссю.
Дэвід Марплз — пачэсны прафесар (Distinguished Professor) гісторыі Універсітэта Альберты, а таксама адзін з найлепшых спецыялістаў па Беларусі, Украіне і Расіі ў Паўночнай Амерыцы. Ад 2010 года Дэвід Марплз займае пасаду Прэзідэнта Асацыяцыі беларусазнаўчых даследаванняў Паўночнай Амерыкі. З 2012 года ўезд у Беларусь яму быў забаронены без тлумачэння прычын. Аўтар шматлікіх манаграфій і артыкулаў пра Беларусь. Сярод іншых кніг, напісаў:
Belarus: A Denationalized Nation (Amsterdam: Harwood Academic Publishers, 1999)
Belarus: From Soviet Rule to Nuclear Catastrophe (Basingstoke, UK: Macmillan Press; New York, N.Y.: St. Martin’s Press; and Edmonton, AB: The University of Alberta Press, 1996).
The Lukashenka Phenomenon: Elections, Propaganda, and the Foundations of Political Authority in Belarus (Trondheim, Norway: Trondheim Studies on East European Cultures and Societies, No. 21, 2007.
Prospects for Democracy in Belarus (Washington, DC: GMFUS-Heinrich Boll, 2006) [Co-edited with Joerg Forbrig and Pavol Demes]. Second revised edition published later in the same year.
The Collapse of the Soviet Union, 1985–1991 (Harlow, Essex: Pearson Education-Longman, 2004).
Motherland: Russia in the 20th Century (London: Longman, 2002).

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0