Тацяна Сьнітко
Менск веснавы
Сьвяткаваць Дзень Волі гэтым разам я марыла не на працы, а на вёсцы. Пляны скарэктаваў Менгарвыканкам. Забарона шэсьця відавочна абяцала, што дзянёк выдасца “стаханаўскі”.
Ранкам пабудзіў тэлефон. “Сустрэнемся каля “Ростаняў”, там пагаворым”, — сказала сяброўка. Выходзячы праз колькі гадзінаў з тралейбуса, я зьдзівілася: на месцы сустрэчы зь сяброўкай красаваліся тры БТРы і пара пажарных машынаў. Імгненная злосьць успыхнула ў душы. Мала таго, што плююць на твае грамадзянскія пачуцьці, нацыянальную годнасьць, канстытуцыйныя правы, ім трэба ўлезьці яшчэ і ў твае асабістыя пляны!
Іду шукаць сяброўку на іншы бок праспэкту. “Труба” пераходу з заблякаванымі міліцыяй выхадамі. Якое глупства! Калі рэзка пачнецца любы хуткі рух… «Няміга!” — далятаюць размовы мінакоў. Так, Няміга. Глупства альбо чыйсьці разьлік? І калі разьлік, то тады чым насамрэч была Няміга?..
А сёньня так пагодна!
Выйсьці з “трубы” магчыма толькі да Камароўкі. Па-выходнаму шматлюднага і другога па крымінагеннасьці месца Менску пасьля вакзалу.
«Пляц Якуба Коласа зачышчаны ўвесь, — перадаюць па рацыі міліцыянты, — натоўп расьсечаны на часткі».
Я пачынаю думаць, што, магчыма, праспала абвяшчэньне Лукашэнкам нейкай вайны.
І тут пачынаецца куламеса. Гэта напад на здымачныя групы ОРТ і РТР. Сынхронна. Дубінкамі — па камэрах, па сьпінах. “Камэра каштуе 20 тысяч даляраў!” — “Знаем, знаем!”. Людзі спрабуюць дапамагчы расейскім карэспандэнтам утрымаць апаратуру — міліцыянты яе вырываюць з рук, трушчаць. Брэшуць сабакі і рацыі.
Куды падацца? Відаць, да ўправы Фронту. Людзі на вуліцах застываюць на месцы пры выглядзе мянтоўскай боегатоўнасьці. На рагу Варвашэні “шлёмы” трымаюць знаёмага апазыцыянэра сталага веку. У яго зьнялі з паліто значак — бел-чырвона-белы сьцяжок, выкруціўшы рукі. “Забірайце свайго дзядзьку ды сыходзьце! — дазваляе мне міліцыянт гадоў дваццаці двух. — Нічога мы не здамалі й не выкручвалі!”
Управа БНФ абкружана міліцэйскімі машынамі. Але ля замкнёных дзьвярэй нікога. Шыба ў вакне пабітая.
— Хлопцы, што там у вас адбываецца?
— Адыдзіцеся хутчэй! Вас забяруць!
Не пасьпяваю адрэагаваць на словы Віктара Мухіна ў вакне, як мяне абкружаюць шлемы. Супраціўленьне бессэнсоўнае.
— І куды паедзем? — мы ўжо ў “уазіку’.
— Девушка, вот вы адна среді нас. Не будем а грустнам. Скажіте што-нібудь а весне, а любві… — флегматычна адказваюць з усіх бакоў мае чацьвёра “целаахоўнікаў”.
— У Савецкі РАУС?
— Зачем? Можна за горад…
Потым мяне вядуць з “уазіка” ў фургон і гасьцінна адчыняюць закратаваны адсек. Мэтар на мэтар, дзьве лаўкі, нізкая столь.
— Что-нібудь колющее, режущее есть в сумке? — пытаюцца, а забіраюць касэту з дыктафона.
Чытаюць пасьведчаньні. Рэакцыя на дакумэнт уласнага карэспандэнта “Ўкраiны молодой”:
— УНА-УНСО?!
— Хлопцы, які на сёньня плян па затрыманьнях?
— Чым больш, тым лепш.
Так мы сядзім хвілінаў з трыццаць. Потым побач чуваць гукі барацьбы. Дзяўчыну й хлапца запіхваюць не да мяне ў кампанію, а ў “стакан” — адсек бяз вокнаў. Дзяўчына пужаецца, ня хоча ў цемру, упіраецца. Праз краты бачна яе пасьведчаньне: журналістка Тацяна Папова. Яна з газэты “Згода”. Ейны спадарожнік — сябра БАЖ Сяржук Міхальчук. Яшчэ адну дзяўчыну ўпускаюць да мяне. Яна маўчыць.
— Як вас затрымалі? Дзе?
Дзяўчына раптам адказвае… па-польску.
Мая Ланткоўска, назіральніца з польскай Лігі Рэспубліканскай. Усе ейныя землякі-назіральнікі, акрамя аднаго, ужо затрыманыя.
— Навошта бераце замежнікаў?
— Загад! Ня наша кампэтэнцыя.
Да нас закідаюць Ларысу Ключнікаву з ІТАР-ТАСС. Кудысьці вязуць. У “стакан” ужо пасьпелі засадзіць карэспандэнтку AP Марыну Бабкіну. Марыну ўзялі ў краме разам зь нябачнай пакуль групай іншых журналістаў. Зайшлі па мінэралку…
Ахова весяліцца.
Дарогай Мая параўноўвае пабачанае з 80-м годам у Польшчы, калі Ярузэльскі ўвёў ваеннае становішча. У Ларысы зьвініць сотавы тэлефон: калегі з працы.
— Мяне затрымалі, арышты працягваюцца… — кажа яна, і сувязь абрываецца, бо міліцыянты адмыкаюць дзьверы і цягнуць тэлефон.
Ларыса не аддае. Кажа: патэлефаную Пуціну, а потым ён паскардзіцца на вас Лукашэнку. Вагаюцца… Адступаюць.
— Мы з вамі, як зь людзьмі, а вы нам пагражаеце!
— Як зь людзьмі?! За што нас схапілі? Што я парушыла?
Ашаломленай палячцы тлумачу: “як зь людзьмі” — гэта калі ня б’юць, не выбіваюць зубоў…
Ля сьценкі ў вайсковай частцы ўжо паставілі ў шэраг мноства знаёмых. Тут Ягор Маёрчык, Вадзім Казначэеў, Альгерд Невяроўскі, іншыя калегі, тут жа й назіральніца ад “Вясны” Паўліна Сьцепаненка, і габрэйскі актывіст Якаў Гутман… Нас ачапляюць ланцугом салдатаў і перапісваюць. Паўліна ў першым сьпісе сто трынаццатая, я ў другім сьпісе восьмая.
“Жыве Беларусь!” — чуецца скандаваньне з-за сьцяны ангару. — “Ганьба! Ганьба!” Ангар-спартзаля забіты затрыманымі. Наша шаруга ля сьцяны радзее: некаторых вядуць у сярэдзіну.
Раздаем людзям тэлефоны праваабарончага цэнтру “Вясна”. Ахова пяшчотна зьвяртаецца да нас: “Ну, граждане хуліганы і алкаголікі…” Ім усё яшчэ весела.
Сярод нас некалькі выпадковых мінакоў. Адзін мужчына проста падышоў да кіёску, дзе працуе ягоная жонка, і яго павязалі. “За што? Не, трэба ўступаць у БНФ!” — хітае галавой ён. Прыяжджаюць “вярхі”: кіраўнік прэсавай службы МУС Зьміцер Партон ды намесьнік міністра Сівакова па кадрах Радзюкевіч. Журналістаў аддзяляюць ад астатніх. Ад сп.Партона мы чакаем якогась “пардону”. Марна.
З ангару выпускаюць да нас на двор Славаміра Адамовіча, Аляксея Шыдлоўскага, фатакора Юр’я Дзядзінкіна, праваабаронцу Алега Воўчака… У спартовай залі застаюцца калегі — Ірына Халіп, Алег Грузьдзіловіч, палітыкі — Анатоль Лябедзька і Мар’юш Каміньскі, юрыст “Вясны-96” Валянцін Стэфановіч. І яшчэ, кажуць, каля 180 чалавек.
За брамай на вуліцы чакаюць іншыя журналісты. Нас спрабуюць адагнаць ад плоту, каб не стваралася ўражаньня мітынгу. Даведваемся, што мітынг ідзе на Бангалоры, а затрыманых ужо пад паўтысячы. Нехта ва ўладзе яўна не сябруе з галавой. “Забясьпечыў бясьпеку людзей”!
Запалохваньне народу перад 26 красавіка? Значыць, 26 красавіка я ня еду на вёску. Я прызначаю дзесяць спатканьняў. Зь дзесяцю моцнымі сябрамі. Ля БТРаў.
Каментары