Архіў

Край адмоўнага рэзус-фактару

18—19 красавіка ў Сан-Сэбасьцьяне праходзіла канфэрэнцыя салідарнасьці зь незалежніцкім рухам баскаў, арганізаваная форумам баскіх дэпутатаў. Канфэрэнцыя была звычайная — з «праставонам» і іншай халявай. Хто хацеў — працаваў. Хто хацеў — паліў хаш, глядзеў футбол або клеіў сябровак. Паводзіны ўдзельнікаў ня вельмі хвалявалі арганізатараў.

У кожнага інтурыста, які наведвае краіну баскаў (Эскаўдзі), у мазгох a priori сядзяць сфармаваныя СМІ клішэ. Для адных баскі — мікраскапічны (два з паловай мільёны) мужны народ, які пад кіраўніцтвам баевікоў ЭТА і сяброў партыі «Батасуна» вядзе няроўны бой за незалежнасьць з гішпанскім Левіяфанам. Другія лічаць баскаў эўрапейскімі чачэнцамі: пры слове ЭТА прыгадваюць ня Бургаскі працэс*, а выбух 1987 г. у барсэлёнскім супэрмаркеце «Гіпэркор» (вынік — 21 нявінная ахвяра). Арганізавалі яго этарас (сябры ЭТА).

Чорна-белы малюнак краіны баскаў, пададзены ў мэдыях, не адпавядае рэальнасьці. Ёсьць баскі, чыёй жыцьцёвай формулай зьяўляецца слоган культавага нацыяналіста 20-х Сант’яга де Міябэ «Gora Escaudi et Muera Espagna» («Эскаўдзі, уставай, Гішпанія, памры»). Ёсьць баскі, якія бачаць свой край толькі часткай Гішпаніі. (Дарэчы, у мадрыдзкай эліце непрапарцыйна шмат выхадцаў з баскіх правінцый.) Нарэшце, ёсьць баскі, якія закладуць радзіму за новы «рэно-кліё» або кубік гераіну.

Палітычны гвалт, спажываньне і кар’ерызм там жывуць побач. Для журналістаў, судзьдзяў, палітыкаў і інтэлектуалаў ёсьць спэцыфічны кодэкс паводзінаў. Трэба «фільтраваць базар» і весьці сябе адпаведна, каб ня стаць ахвярай тэрарыстаў ЭТА ці мадрыдзкага Цэнтру.

Цудоўнай мадэльлю баскага сацыяльнага космасу быў Гернані — спальны прыгарад сусьветна вядомага курорту Сан-Сэбасьцьян, дзе адбывалася канфэрэнцыя. Звычайнае соннае мястэчка, якое запомнілася хіба што добрым танным сыдрам. Ужо потым, з францускай прэсы, я даведаўся, што наша Гернані — «гняздо нацыяналізму». Колькі існуе ў Гішпаніі дэмакратыя, столькі за перадвыбарчы сьпіс «Батасуны» тут галасуюць пад 40% выбаршчыкаў. Каб не дапусьціць прыходу да ўлады «батасунаўцаў», усе астатнія партыі складаюць адзін вялікі, ідэйна бязродны блёк. «Аднак не спрабуйце шукаць іх офісы: яны знаходзяцца ў бункерах або хаваюцца на кансьпіратыўных кватэрах. Інакш малойчыкі з «Jarrai» (маладафронтаўцы «Батасуны») закінуць ім у акно кактэйль Молатава». Гэта я вычытаў у мясцовай газэце. Пра тое, што адбываецца на вуліцах гарадка, нам ніхто не распавёў — ні арганізатары, ні мясцовыя жыхары. А што тут асаблівага? Сэляві.

Адметная кроў

«Хочаш зразумець сутнасьць баскага нацыяналізму — зьвярні ўвагу на паводзіны нацыяналістаў у гішпанскім асяродзьдзі», — параіў мне сябар-каталёнец. Сапраўды прыкольна. Баскі трымаюцца вельмі напружана, быццам увесь час чакаюць падвоху ад «гішпанцаў-акупантаў». Каталёнцы, у адрозьненьне ад іх, адкрытыя, жартуюць з «кастыльскіх крывасмокаў» і самі гатовыя быць аб’ектамі жартаў (анэкдоты пра іх — гішпанскі аналяг габрэйскіх ці ўкраінскіх).

Адкуль тая закамплексаванасьць? Вытокі баскага нацыяналізму — у традыцыйным вясковым ладзе жыцьця. Гермэтычнасьць баскай камуны захавалася праз стагодзьдзі дзякуючы складанасьці мовы, традыцыям фэадальнай аўтаноміі (фуэрас), байкам аб расавай чысьціні. Цікавы факт: згодна з мэдычнымі дасьледаваньнямі, у крыві баскаў высокая ступень Rh-адмоўнага фактару. Час ад часу гэта зьяўляецца сур’ёзнай праблемай для шлюбаў баскіх жанчын з гішпанцамі, што заўсёды перашкаджала асыміляцыі тубыльцаў. Міты пра выбраны богам, расава чысты, самакіроўны народ плюс каталіцызм леглі пры канцы ХІХ ст. у падмурак ідэалягічных распрацовак Сабіна Арана Гоіры і яго партыі нацыяналістаў (ПНБ).

ЭТА ўзьнікла як левая альтэрнатыва праамэрыканскай, пасіўнай у барацьбе з Франка ПНБ. Была пастаўлена пад сумнеў і сабінаўская «чысьціня расы». Ідэйны патрон ЭТА Фэдэрыка Крутвіг** прапанаваў новую мадэль нацыянальнай ідэнтычнасьці: ня кроў, але веданьне мовы. Баскаў ён прапанаваў лічыць сацыялістычнай нацыяй, якую прыгнятаюць калянізатары з Мадрыду. Аднак большасьць баскаў дагэтуль трымаецца Сабінавай «крэўнае» тэорыі. Паэт Габрыэль Арэсьці ў 60-х пісаў у вершы «Каменьне і зямля»: «Ni hilen naiz / nire arima galguko da, nire askazia galduko da / baina nire aitaren ezterak / iraunien du zitik (Я памру, маё каханьне і мае дзеці загінуць, аднак дом майго бацькі застанецца, дзе быў спачатку)».

Пасьля 11 верасьня ЭТА згубіла свой прэстыж і міжнародную падтрымку. Раней яна адкрыта трэніравала сваіх баевікоў у Францыі, Альжыры, Нікарагуа, Палестыне. Пасьля 11.09 ніводная краіна не рызыкуе даць ім прытулак. ЭТА — пройдзены этап баскага супраціву.

Дзень баска

Сьвята баскай нацыі — Aberi Eguna — адзначаецца ў апошні дзень Вялікадня. Паводле рытуалу, кожны баск мусіць выправіцца ў няблізкі сьвет — у вёску Маюр на поўначы Навары. У 1522 г. войскі гішпанскай кароны атакавалі непадалёк ад Маюру замак — апошнюю апору Наварскага каралеўства, што, як лічаць баскі, было іх першадзяржавай. Памяць пра гераічных абаронцаў маюрскага замку перажыла стагодзьдзі. У 1922 г. мясцовыя ўлады паставілі на месцы цытадэлі абэліск (міні-копію мэмарыялу зь менскай Плошчы перамогі). Штогод каля помніка адбываецца сьвяткаваньне.

Афіцыйная частка мерапрыемства ў Маюры — выступ дэпутатаў, мэра і народных калектываў — заняла дваццаць хвілінаў. Затое піцьцё, сьпевы і танцы на вуліцах вёскі расьцягнуліся на доўгія гадзіны. Тое ж самае адбылося ў Пульпоне (Ізрун), сталіцы Наварскага каралеўства, куды мы выправіліся з Маюру на маніфэстацыю. Калёна дэманстрантаў хуценька, быццам за ёй гнаўся бык, прабегла на цэнтральную плошчу, дзе, заслухаўшы дзьве (!) прамовы (па чатыры хвіліны кожная), растусавалася па барах дэгуставаць алькагольныя напоі і танчыць на вуліцах. Галоўнымі пэрсанажамі танцаў былі маладзёны з пафарбаванымі валасамі і вар’яцкім пірсынгам. Дрыгаючыся з панкамі ў рытме нейкага незразумелага народнага танцу, я ўсьвядоміў, у чым сіла супраціву баскаў: у штодзённай творчай сувязі паміж палітыкай і жыцьцём. На баскай мове гэта называецца «Abertzale Socialista».

Грамады не задушыш

Няма ў краіне баскаў вобласьці сацыяльнай актыўнасьці, куды б не пралезьлі незалежнікі: прафсаюзы (LAB), прэса ( штодзёньнік «Gora», накладам 50 тыс. асобнікаў), праваабарончы рух («Askatasuna»), маладзёвы рух («Sergi»), экалягічны («Gudariak»). Існуе нават рух за нацыянальную кулінарыю «Txoko», свае вулічныя хуліганы («Carre borooka») і нават нацыяналісты-гомасэксуалісты. «Abertzale Socialista» (сацыялістычныя патрыёты) лічаць, што сувэрэнітэт нацыі зьвязаны не зь дзяржавай, а зь дзейнасьцю грамадзянскіх ініцыятываў.

Праз грамадзкую дзейнасьць нацыяналізм выходзіць у палітычную сфэру. Забарона Батасуны ў лютым як «тэрарыстычнай арганізацыі» толькі ўзьняла нацыяналістычныя настроі. Асабліва гэта тычыцца палітыкаў. Яны відавочна вырашылі падмазацца да электарату «Батасуны», што зьбірала 15% галасоў. Цытую «El Mundo» ад 19 красавіка. Хабіэр Арзалюр, старшыня ПНБ: «Мы знаходзімся з Мадрыдам у стане вайны». Бэгонья Еразі, лідэр сацыялістаў з «Eusko Askartasuna» (EA), партнэр ПНБ па кааліцыі: «Тое, што нас вінавацяць у незалежніцкіх настроях, — найлепшы камплімэнт для маёй партыі». Яшчэ ў верасьні 2002 г. ПНБ прыняла праграму, адпаведна якой краіна баскаў павінна мець у Гішпаніі статус «Асацыяванай вольнай краіны». Дэ-факта гэта адпавядае пункту праграмы КАС 1977 г., за якую столькі змагалася ЭТА.

Ці можна перамагчы баскі трэці сэктар? У прававых рамках дэмакратычнай краіны — немагчыма. Восеньню 2002 г. з Мадрыду прыйшоў загад забараніць сетку бараў «Herrico Taberna», празь якую, быццам, ЭТА адмывае грошы. Загад выканалі. І што? Як быў, гэтак і стаіць у Сан-Сэбасьцьяне на вуліцы Kalea Juhan Bilbao бар «Herrico Taberna». Як прадвалі там усю незалежніцкую літаратуру, гэтак і ўцюхваюць, як зьбіраліся там падазроныя тынэйджэры, гэтак і зьбіраюцца.

Зьмянілася толькі адно. Цяпер кавярня належыць не кампаніі, а індывідуальнаму прадпрымальніку.

Лёлік Ушкін, Сан-Сэбасьцьян—Менск

* Бургаскі працэс — суд над актывістамі ЭТА ў г.Бургасе ў 1970 г., які выклікаў хвалю салідарнасьці зь вязьнямі-баскамі ва ўсім сьвеце.

**Дарэчы, Фэдэрыка Крутвіг з паходжаньня немец. Сярод заснавальнікаў арганізацыі ЭТА большасьць таксама складалі ня баскі, а этнічныя гішпанцы. І яшчэ цікава: амаль усе яны былі студэнтамі езуіцкага калегіюму.

Каментары

Цяпер чытаюць

Ізраіль нанёс удары па Іране. Загінулі кіраўнік Корпуса вартавых ісламскай рэвалюцыі і начальнік Генштаба арміі Ірана32

Ізраіль нанёс удары па Іране. Загінулі кіраўнік Корпуса вартавых ісламскай рэвалюцыі і начальнік Генштаба арміі Ірана

Усе навіны →
Усе навіны

Рубіа павіншаваў расіян з Днём Расіі. Украіна: «Гэта ненармальна»10

Чупрыс пахвалілася, што Лукашэнка задавальняе 50% прашэнняў аб памілаванні. Але што насамрэч значыць гэта статыстыка?3

Падчас катастрофы самалёта ў Індыі маглі загінуць больш за 310 чалавек

Кіт Келаг расказаў пра вяртанне Расіі ў «Лігу Нацый» і параўнаў Зяленскага з Лінкальнам5

У Магілёве злавілі п'янага маршрутчыка, які вёз пасажыраў

Стала вядома, на якім месцы сядзеў пасажыр, які адзіны ацалеў у катастрофе самалёта ў Індыі1

«Дзве Казы» ці нешта іншае? 300 гадоў таму ў Навагрудку была вуліца з інтрыгоўнай назвай1

Польшча ўскладніла ўмовы працаўладкавання і атрымання ДНЖ па працы для замежнікаў19

Нелегалы? «Наша Ніва» папала пад крытыку левых актывістаў за выкарыстанне выразу «нелегальныя мігранты»134

больш чытаных навін
больш лайканых навін

Ізраіль нанёс удары па Іране. Загінулі кіраўнік Корпуса вартавых ісламскай рэвалюцыі і начальнік Генштаба арміі Ірана32

Ізраіль нанёс удары па Іране. Загінулі кіраўнік Корпуса вартавых ісламскай рэвалюцыі і начальнік Генштаба арміі Ірана

Галоўнае
Усе навіны →

Заўвага:

 

 

 

 

Закрыць Паведаміць