Archieołahi znajšli miesca hrandyjoznaj bitvy bronzavaha vieku, jakaja pieravaročvaje ŭjaŭleńnie pra historyju Jeŭropy
Vyhladaje, što supolnaści bronzavaha vieku byli vialikimi, arhanizavanymi i niamirnymi.
Kala 3200 hadoŭ tamu dva vojski sutyknulisia na pierapravie kala Bałtyjskaha mora.
Heta supraćstajańnie nie apisana ŭ nivodnym padručniku historyi, adnak heta nie mahła być prostaja svarka pamiž miascovymi abščynami. Pavodle acenak navukoŭcaŭ, tysiačy vajaroŭ syšlisia ŭ žorstkaj bitvie, užyvajučy zbroju z dreva, kremieniu i bronzy — mietału, jaki tady šyroka ŭžyvaŭsia ŭ vajskovych metach.
Novyja śviedčańni takoj maštabnaj bitvy prymusili mnohich navukoŭcaŭ pierahledzieć svaje ŭjaŭleńni pra hramadstva ŭ bronzavym vieku ŭ Jeŭropie jak pra dosyć drenna arhanizavanaje.
Bitva kala pierapravy
Bitva pačałasia na bierazie raki Talenzie, vuzkaj pałoski vady, jakaja ciače praz bałoty paŭnočnaj Hiermanii ŭ bok Bałtyjskaha mora. Vojski syšlisia ŭrukapašnuju, kalečačy i zabivajučy adzin adnaho bajavymi dubinami, dzidami, miačami i nažami.
Streły z bronzavymi i kremnievymi nakaniečnikami byli vypuščanyja ź blizkaj adlehłaści, jany prabili hałovy i kostki maładych mužčyn. Koni vysokapastaŭlenych vajaroŭ zastalisia lažać na ziamli ŭpieramiešku ź śmiarotna paranienymi strełami i dzidami ludźmi. Nie ŭsie zastalisia na svaich pazicyjach u bai: niekatoryja vajary biehli z pola bitvy, i ich streły nahnali ŭžo sa śpiny.
Kali bitva, narešcie, była zavieršana, usia bahnistaja dalina była litaralna zasypanaja sotniami trupaŭ.
Niekatoryja zastalisia lažać u niehłybokich vadajomach, inšyja apuścilisia na dno. Torf pavolna asieŭ na ich kostki, i pryroda na stahodździ schavała ŭsie ślady hrandyjoznaj bitvy.
Pieršym znajšli kremnievy nakaniečnik
U 1996 hodzie archieołah-amatar znajšoŭ na bierazie raki abłomak plečavoj kostki — heta stała pieršaj padkazkaj, što dalina Talenzie chavaje strašnuju tajamnicu. Kremnievy nakaniečnik strały praciaŭ adzin kaniec kostki.
Heta adkryćcio prymusiła archieołahaŭ pravieści raskopki na nievialikim učastku, kab pravieryć svaje zdahadki. Padazreńni apraŭdalisia: byli znojdzienyja inšyja kostki, a taksama 73-santymietrovaja dubinka, jakaja čymści nahadvaje sučasnyja biejsbolnyja bity.
Usie artefakty z dapamohaj radyjevuhlarodnaha analizu byli datavanyja prykładna 1250 hodam da našaj ery, heta aznačaje, što bitva stała adnym z epizodaŭ bronzavaha vieku.
Ciapier, paśla sieryi raskopak u pieryjad pamiž 2009 i 2015 hadami, daśledčyki pačali razumieć, što heta była za bitva i jaje značeńnie dla ludziej toj epochi.
Uzdoŭž trochkiłamietrovaha ŭčastka raki Talenzie archieołahi z Departamienta pa kultury i zachavańni pomnikaŭ daŭniny Mieklenburha — Piaredniaj Pamieranii (MVDHP) i Hrajfsvaldskaha ŭniviersiteta (Universität Greifswald) raskapali draŭlanyja dubinki, bronzavyja nakaniečniki dzid, kramianiovyja i bronzavyja nakaniečniki streł. Jany taksama vyjavili vielizarnuju kolkaść kostak: reštki prynamsi piaci koniej i bolš za 100 mužčyn.
Adznačajecca, što sotni inšych pakul mohuć zastavacca niaznojdzienymi. Tysiačy voinaŭ taksama mahli vyžyć u toj bitvie.
«Kali naša hipoteza dakładnaja, i ŭsie pareštki adnosiacca da adnoj i toj ža padziei, to my majem spravu z hrandyjoznym sutyknieńniem, jakoje zastavałasia absalutna nieviadomym da hetaha času», — ličyć archieołah Tomas Terbierhier (Thomas Terberger).
«Kali my vyvučym usio pole bitvy, my možam znajści i 750 trupaŭ ludziej. Heta niejmavierna dla bronzavaha vieku», — adznačaje archieołah Detlef Jancen (Detlef Jantzen).
Na dumku Terbierhiera, kali, da prykładu, kožny piaty ŭdzielnik bitvy byŭ zabity i pakinuty na poli boju, to ŭ bitvie brali ŭdzieł amal 4000 voinaŭ.
Čamu ž navukoŭcy ničoha nie viedajuć pra takuju masavuju bitvu?
Paŭnočnaja Jeŭropa ŭ bronzavym vieku znachodziłasia ŭ cieni bolš raźvitych cyvilizacyj Blizkaha Uschodu i Hrecyi.
Tak, bronza sama pa sabie, upieršyniu vykarystanaja na Blizkim Uschodzie prykładna ŭ 3200 hodzie da n.e., źjaviłasia ŭ Paŭnočnaj Jeŭropie tolki praz 1000 hadoŭ.
Adnak maštab bitvy pry Talenzie praduhledžvaje bolš arhanizavanaści, čym pryniata ličyć. «My razhladali scenar nabiehaŭ nievialikaj hrupy maładych ludziej, jakija zabivajuć vorahaŭ i kraduć ježu, ale ŭjaŭlać takuju ahromnistuju bitvu z tysiačami ludziej davoli dziŭna», — kaža Sfend Chansen (Svend Hansen), kiraŭnik departamienta Jeŭrazii ŭ Archieałahičnym instytucie Hiermanii.
Dobra zachavanyja kostki i artefakty dadajuć niekatoryja detali ŭ karcinu bronzavaha vieku, pakazvajučy na najaŭnaść arhanizavanaha kłasa vajaroŭ i na toje, što ludzi z usioj Jeŭropy ŭstupali ŭ kryvavyja sutyčki.
Adznačajecca, što da archieałahičnych raskopak pry Talenzie dokazaŭ maštabnych paboiščaŭ u bronzavym vieku było vielmi mała, asabliva ŭ hetym rehijonie.
Histaryčnyja krynicy ź Blizkaha Uschodu i Hrecyi apisvajuć epičnyja bitvy, ale navukoŭcy praktyčna nie znachodzili artefaktaŭ, jakija paćviardžali b takija apoviedy.
«Navat u Jehipcie, niahledziačy na čutki ab mnohich bitvach, my nikoli nie znachodzili stolki pareštkaŭ ich udzielnikaŭ i achviar», — kaža archieołah Bary Mołaj (Barry Molloy).
A histaryčnyja zapisy pra vojny bronzavaha vieku ŭ Jeŭropie byli jašče biadniejšymi. Artefakty, znojdzienyja ŭ roznych pachavańniach, razhladalisia historykami jak prestyžnyja rečy abo simvały ŭłady, ale nie jak arsienał zbroi.
«Bolšaść daśledčykaŭ dumali, što staražytnyja hramadstvy byli pieravažna mirnymi i što mužčyny bronzavaha vieku zajmalisia pieravažna handlem dy ramiastvom», — tłumačyć archieołah z dackaha Orchuskaha ŭniviersiteta Chiele Vandkilde (Helle Vandkilde).
Što nie padzialili dźvie armii?
Heta pakul zastajecca zahadkaj, jakuju navukoŭcy z dapamohaj archieałahičnych znachodak majuć namier razhadać. Mahčyma, hetaje miesca było svajho rodu prachodam dla padarožnikaŭ, jakija pierasiakali Paŭnočnuju Jeŭropu.
«Pieraprava adyhrała važnuju rolu ŭ hetym kanflikcie. Imavierna, adna hrupa sprabavała jaje prajści, a inšaja adciaśniała ich. I kanflikt pačaŭsia spačatku tam, a zatym pierajšoŭ u bitvu ŭzdoŭž raki»,
— miarkuje Terbierhier.
Navukoŭcy majuć namier zrabić analiz DNK zahinułych, kab dakładna vyśvietlić, adkul mienavita jany mahli pryjści. Papiarednija źviestki pakazvajuć na toje, što adna z hrup zahinułych pry Talenzie ludziej pryjšła zdalok.
Ci treba pierapisvać padručniki historyi?
Całkam mahčyma, što detalovaje daśledavańnie bitvy pry Talenzie prymusić navukoŭcaŭ pierahledzieć svajo mierkavańnie adnosna hramad bronzavaha vieku, jakija žyli ŭ rehijonach ad Bałtyki da Mižziemnamorja. «Heta adčyniaje dźviery novym śviedčańniam taho, što hramadstva bronzavaha vieku było bolš arhanizavanym, čym pryniata ličyć», — dadaje archieołah Krystyjan Krystyjansen (Kristian Kristiansen) z Hioteborhskaha ŭniviersiteta.
Naprykład, archieołahi znajšli pierakanaŭčyja dokazy taho, što heta było nie pieršaje sutyknieńnie dla mnohich mužčyn, čyje pareštki byli znojdzienyja na miescy bitvy. Na ich kostkach vidać zahojenyja traŭmy, jakija zastalisia ad raniejšych pajadynkaŭ.
Pakul śpiecyjalistam ciažka rastłumačyć pryčynu hetych traŭmaŭ, ale vajary vidavočna nie padobnyja da typovych maładych ziemlarobaŭ.
Tak, niekatoryja abłomki zbroi i pareštki koniej, jakija byli znojdzienyja ŭpieramiežku z čałaviečymi kostkami, śviedčać, što pa mienšaj miery niekatoryja vajary byli dobra ekipiravanyja.
«Jany nie sialanie-sałdaty, jakija raz u niekalki hadoŭ vychodziać u pachody. Heta prafiesijnyja bajcy», — kaža Terbierhier.
U lubym vypadku, archieołahi ličać, što nieabchodna pravieści jašče šmat daśledavańniaŭ, kab paćvierdzić svaje zdahadki, i, mahčyma, novyja źviestki dazvolać lepš zrazumieć žyćcio ludziej bronzavaha vieku.
Ciapier čytajuć
Šakujučaja strata hoda, tajamničyja źniknieńni, dykpiki i departacyi — asnoŭnyja ludzi i padziei 2025 hoda3
Kamientary