Navukoŭcy daŭno imknulisia zrazumieć, čamu paŭdniovaje paŭšarje, jakoje bahataje akijanami, na zdymkach z kosmasu vyhladaje takim ža jarkim, jak paŭnočnaje, jakoje pakrytaje sušaju.
Kantynienty i akijany raźmierkavany na Ziamli nieraŭnamierna: 68% usioj sušy na Ziamli prypadaje na paŭnočnaje paŭšarje. U vyniku dola akijana ŭ paŭnočnym paŭšarji składaje 60%, a ŭ paŭdniovym — bolš za 80%. Heta asimietryja maje nastupstvy dla šmatlikich bijachimičnych kruhavarotaŭ, a taksama dla atmaśfiery i klimatu. Adzin ź ich zaklučajecca ŭ tym, što ciomnaja pavierchnia mora atrymlivaje mienš soniečnaha śviatła, čym učastki sušy.
Takim čynam, kali hladzieć z kosmasu, paŭdniovaje paŭšarje pavinna zdavacca značna ciamniejšym, čym poŭnačnaje. Ale nasamreč heta nie tak. Z kosmasu paŭnočnaje i paŭdniovaje paŭšarji zdajucca amal adnolkava jarkimi i adbivajuć prykładna adnolkavuju kolkaść soniečnaha śviatła.
Mižnarodnaja hrupa navukoŭcaŭ zmahła padrabiaźniej razabrać, što za hetym staić. Sa svaimi vysnovami jany paznajomili ŭ artykule, nadrukavanym u časopisie «Dakłady Nacyjanalnaj akademii navuk» (ZŠA).
Aŭtary adznačajuć, što jašče ŭ 1970-ch hadach padčas vyvučeńnia dadzienyja pieršych mietearałahičnych spadarožnikaŭ vyklikaŭ ździŭleńnie toj fakt, što ŭ siarednim abodva paŭšarji adlustroŭvajuć amal adnolkavuju kolkaść soniečnaha śviatła, a ich albieda adroźnivajecca ŭsiaho na 0,1 pracenta.
«Hetaja simietryja źjaŭlajecca častkaj cełaha kompleksu niezrazumiełych rečaŭ. Siarod ich, naprykład, toj fakt, što ŭ abodvuch paŭšarjach vypadaje prykładna adnolkavaja kolkaść daždžoŭ. Hetyja simietryi dziŭnyja, uličvajučy vialikija adroźnieńni ŭ raźmierkavańni kantynientaŭ», — adznačajuć navukoŭcy.
Asnoŭnaj pryčynaj takoj simietryi źjaŭlajecca raźmierkavańnie abłokaŭ. Kali zmadelavać albieda biaschmarnaj Ziamli, to ŭ paŭdniovym paŭšarji jano sapraŭdy budzie prykładna na dziesiać pracentaŭ nižejšym.
Adnak da hetaha času spračalisia, ci sapraŭdy paŭdniovaje paŭšarje, dzie pieravažaje akijan, bolš vobłačnaje, čym paŭnočnaje. Kab vyśvietlić heta, navukoŭcy acanili hłabalnyja dadzienyja ab nadvorji z 1950-ch hadoŭ pa ciapierašni čas i źviazali ich z bujnamaštabnymi ŭmovami nadvorja i cyrkulacyjaj atmaśfiery.
Analiz pakazaŭ, što nasamreč u paŭdniovym paŭšarji bolš abłokaŭ. Pryčyna hetaha ŭ bolš mocnych i ŭstojlivych štarmavych frantach nad marami. «Z-za bolšaj płoščy akijana paŭdniovaje paŭšarje pahłynaje bolš soniečnaha vypramieńvańnia, u toj ža čas robiačy jaho bolš štarmavym», — tłumačać daśledčyki.
«My vyjavili mocnuju ŭzajemasuviaź pamiž vieličynioj baraklinnaj aktyŭnaści ŭ siarednich šyrotach i albieda abłokaŭ. Takim čynam, bujnamaštabnaja cyrkulacyja, vidać, źjaŭlajucca faktaram, jaki złučaje jarkaść ziamnoj pavierchni i jarkaść abłokaŭ», — adznačajuć u svaim artykule navukoŭcy.
Praviedzienyja daśledavańni pakazali, što ŭ paŭnočnym paŭšarji atmaśfierny front chutka hublaje pamier i intensiŭnaść, jak tolki jon achoplivajuć usiu sušu. Pakolki vodnyja pavierchni taksama mienš šyrokija, to nad imi taksama raźvivajucca mienš šyrokija atmaśfiernyja franty.
U vyniku słabyja i mocnyja atmaśfiernyja franty raźmierkavany pa Ziamli nieraŭnamierna. Słabyja cykłony čaściej sustrakajucca ŭ paŭnočnym paŭšarjach. U analizavanym nabory dadzienych suadnosiny skłali 350 u paŭnočnym paŭšarji da 240 u paŭdniovym. Siarednija i mocnyja cykłony bolš raspaŭsiudžanyja ŭ paŭdniovym paŭšarji (520 cykłonaŭ u paŭdniovym paŭšarji da 360 u paŭnočnym).
Hetaje nieraŭnamiernaje raźmierkavańnie cykłonaŭ, u svaju čarhu, upłyvaje na albieda. Najaŭnaść bolšaj płoščy akijana prymušaje paŭdniovaje paŭšarje pahłynać bolš soniečnaha śviatła. Adnak heta taksama robić jaho bolš štarmavym, pavialičvajučy albieda abłokaŭ i ŭraŭnavažvajučy roźnicu ŭ adlustravanym soniečnym śviatle. Heta kampiensuje bolš vysokaje albieda jarkich masivaŭ sušy paŭnočnaha paŭšarja.
Takim čynam, adznačajuć navukoŭcy, atrymanyja vyniki tłumačać fundamientalnaje pytańnie i pahłyblajuć naša razumieńnie pracesaŭ na Ziamli i faktaraŭ, jakija na ich upłyvajuć.
Čytajcie jašče:
Ziamla — u biaśpiecy. Najbližejšyja sto hadoŭ sutyknieńnia z asteroidam nie budzie
Navukoŭcy: Paciapleńni na Ziamli zdaralisia i raniej. Ale jany nie byli hłabalnymi
Ciapier čytajuć
«Ludziej prymušali dumać, što ničoha nikoli nie źmienicca». Chto taki antykamunist Łasła Krasnaharkai, jaki atrymaŭ Nobieleŭskuju premiju pa litaratury?99
Kamientary