U Luteranskim sadzie ŭ Vilni ŭšanavali pamiać Franciška Alachnoviča
Na miemaryjalnym mury ŭ Luteranskim sadzie ŭ Vilni ŭ siaredzinie kastryčnika ŭstalavali došku sa źviestkami pra pachavańnie na terytoryi sadu słavutaha biełaruskaha piśmieńnika i dramaturha Franciška Alachnoviča, piša «Radyjo Svaboda».
«Alachnovič Francišak. 1883—1944. Biełaruski dramaturh» — napisana pa-litoŭsku na bazaltavaj došcy. Akramia Alachnoviča na došcy paznačanyja jašče 29 proźviščaŭ.
Pobač na mury ŭstalavanaja anałahičnaja doška ź imionami pachavanych, a taksama niekalki acalełych nadmahilnych plit z byłych Luteranskich mohiłak. Rekanstrukcyja miemaryjalnaha muru ŭ Luteranskim sadzie praciahvajecca.
Luteranskija mohiłki byli adkrytyja ŭ Vilni ŭ 1809 hodzie. Ciapier tut znachodzicca Luteranski sad — miesca adpačynku vilenčukoŭ, dzie pra byłyja mohiłki nahadvajuć niekalki acalełych pomnikaŭ i familny sklep siamji vilenčukoŭ Niškoŭskich, a na miescy zrujnavanaj Luteranskaj carkvy staić haradski Dom šlubaŭ.
Biełaruskaha dramaturha i piśmieńnika, aŭtara słavutaj knihi «U kapciuroch HPU» i apošniaha redaktara štotydniovika «Biełaruski hołas» Franciška Alachnoviča savieckija partyzany zabili va ŭłasnaj kvatery 3 sakavika 1944 hoda. U pachavańni Alachnoviča brali ŭdzieł tysiačy vilenčukoŭ-biełarusaŭ.
Pachavali Alachnoviča na Luteranskich mohiłkach Vilni 8 sakavika 1944 hoda. U žałobnaj pracesii, pavodle ŭspaminaŭ vilenčukoŭ, brali ŭdzieł tysiačy ludziej, u tym liku nastaŭniki i vučni biełaruskich škoł, a taksama pryjezdžyja z usioj Biełarusi. Pra pamiery žałoby možna mierkavać pa fotazdymkach ź siamiejnaha alboma Mirasłavy Rusak, jakija niadaŭna byli pieradadzienyja vilenskamu Muzieju imia Ivana i Antona Łuckievičaŭ.
Śviedki zhadvali, što ŭ raźvitalnych pramovach nad trunoj piśmieńnika ludzi kazali, što biełaruski narod Alachnoviča nikoli nie zabudzie, ale rečaisnaść akazałasia bolš składanaj. Praz razbureńnie mohiłak u pačatku 1960‑ch hadoŭ minułaha stahodździa dakładnaje miesca mahiły ciapier nieviadomaje.
«Dobra, što ciapier heta zroblena»
Pavodle vilenskich biełaruskich aktyvistaŭ, mahčyma tolki pryblizna vyznačyć miesca, dzie byŭ pachavany piśmieńnik. Hetak miarkuje i kiraŭnica Biełaruskaha domu, udava viadomaha hramadskaha dziejača Sieržuka Vituški Ludvika Kardzis, jakaja sprabavała adšukać miesca pachavańnia Franciška Alachnoviča.
Spadarynia Ludvika nahadvaje, što praź niekalki miesiacaŭ paśla pachavańnia Alachnoviča ŭ Vilniu pryjšła Čyrvonaja armija, i možna mierkavać, čamu kamienny pomnik na miescy mahiły dziejača biełaruskaha niezaležnickaha ruchu nie źjaviŭsia. Draŭlany kryž moh z hadami źniknuć, što i pryviało da zaniapadu mahiły, ale biełaruskija staražyły Vilni pra miesca jaho pachavańnia nie zabylisia, kaža Ludvika Kardzis.
«Mnie hetaje miesca pakazvali abaznanyja vilenčuki, jakija kazali, što dobra pamiatajuć, dzie byŭ pachavany Francišak Alachnovič. U Luteranskim sadzie pobač z Domam šlubaŭ staić adziny acaleły na byłych mohiłkach mahilny sklep-kaplica. Voś prykładna za 8—9 mietraŭ ad uschodniaj ściany kaplicy — toje miesca. Kaniečnie, kab ciapier dakładna jaho vyznačyć, treba było b pravieści raskopki. Zrazumieła, nichto hetaha nie dazvolić.
Ale my źviartalisia da haradskich uładaŭ, prasili niejak abaznačyć miesca, kab chacia b była mahčymaść uskłaści kvietki, ušanavać pamiać słavutaha piśmieńnika. Nam paviedamili, što rychtujecca ŭstalavańnie miemaryjalnaj doški. Dobra, što ciapier heta zroblena», — raskazała «Radyjo Svaboda» biełaruskaja aktyvistka Ludvika Kardzis.
Što da viadomaha pomnika Francišku Alachnoviču, ustalavanaha na vilenskich mohiłkach Rosy niepadalok ad simvaličnaha pomnika zasnavalnikam BNR bratam Ivanu i Antonu Łuckievičam, to heta taksama simvaličny pomnik, jaki źjaviŭsia tam u 2022 hodzie dziakujučy namahańniam Tavarystva biełaruskaj kultury ŭ Litvie, jakoje sabrała ŭ jakaści achviaravańniaŭ na pomnik Alachnoviču bolš za 2000 jeŭra.
Francišak Alachnovič napisaŭ svaju knihu ŭspaminaŭ pra pakuty ŭ savieckich viaźnicach u 1935 hodzie. Tvor staŭ vynikam vielmi dramatyčnych padziej. U kancy 1926 hoda Francišak Alachnovič, jaki da taho žyŭ u Vilni, na zaprašeńnie biełaruskich uładaŭ pierajechaŭ u Minsk, ale ŭ pieršy dzień novaha, 1927 hoda byŭ aryštavany pavodle abvinavačańnia ŭ špijanažy na karyść Polščy. Alachnovič atrymaŭ 10 hadoŭ katarhi na Sałaŭkach, ź jakich adbyŭ u niavoli amal 7 hadoŭ. U Biełarusi za piśmieńnika praciahvali zastupacca jahonyja ŭpłyvovyja kalehi, tady heta jašče było mahčyma, i ŭ 1933 hodzie apiakunstva dało vynik — Franciška Alachnoviča abmianiali na aryštavanaha ŭ Polščy biełaruskaha palityka i fiłołaha, aŭtara pieršaha padručnika biełaruskaj hramatyki Branisłava Taraškieviča.
U Vilni Alachnovič adrazu ŭziaŭsia za knihu ŭspaminaŭ pra Sałaŭki, ale nadrukavać jaje pa-biełarusku spačatku było niemahčyma. Pieršaje vydańnie ŭspaminaŭ vyjšła pa-polsku, potym rukapis nadrukavała rasijskaje emihranckaje vydańnie, i tolki ŭ 1937 hodzie kniha vyjšła pa-biełarusku pad nazvaj «U kapciuroch H. P. U.». Mienavita pad hetaj nazvaj kniha Alachnoviča ličycca adnym z najlepšych dakumientalnych tvoraŭ pra represii ŭ Savieckim Sajuzie.
U 2013 hodzie Biełaruski PEN-centr sumiesna z «Radyjo Svaboda» zasnavaŭ premiju imia Franciška Alachnoviča za najlepšy tvor, napisany ŭ źniavoleńni. Pieršym łaŭreatam premii imia Franciška Alachnoviča staŭ palitviazień Ihar Alinievič za knihu «Jedu ŭ Mahadan», jaki ciapier adbyvaje novy termin — 20 hadoŭ — za padziei 2020 hoda. Z taho času łaŭreatami premii stali dziasiatki byłych palitviaźniaŭ.
Łukašenka: Raman Pratasievič — daŭni supracoŭnik biełaruskaj raźviedki55
Kamientary