Biełaruskaja hłybinia. Vialikaje kniastva burštynavaje
Piša Pavieł Sieviaryniec.
Voś, Ja kładu ŭ Sijonie
Kamień kutni vybrany, kaštoŭny…
I Piatra 2:6
U tych krajach, dzie ja adbyvaju «chimiju», upieršyniu daviałosia byvać pieršakurśnikam hieałohii BDU ŭletku 1995 — užo paśla «refierendumu» ab admienie biełčyrvonabiełaha ściaha, ale jašče da «Maładoha Frontu». Kiraŭnik našaj hrupy, dacent Michaś Nahorny (z čyjoj lohkaj ruki biełaruskija hieołahi pačali vučycca pa-biełarusku) pryvioz nas na praktyku ŭ krejdavy karjer kala Sialca — kab pakazać nam, niedabitym ramantykam epochi Adradžeńnia, cud u hłybini takoj zvyčajnaj (ničoha cikavaha!) biełaruskaj ziamli.
Ujavicie sabie vializnuju varonku, u jakoj moh by źmiaścicca dzieviacipaviarchovy dom. Dno, vyhryzienaje ekskavatarami, biełajebiełaje, čystaja krejda. Vyšej, u vapniakovaj toŭščy, reštki marskich zorak i prazrystyja «čortavy palcy» bielemnitaŭ. Vyšej — mietalovyja jadry markazitavych kankrecyjaŭ, pamieram ź jabłyk (raźbivaješ — i znutry pieralivajecca zastyły pramianisty vybuch mietalovych ihołak). Potym — rezkaja miaža i čorny płast (rozum ledź daje viery hetkaj hihanckaj šachmatnaj hulni ŭ ciabie pad nahami!): vuhal. Sypkija kamiaki słaistaha blasku. Śledam — prasłoi kremniaŭ z hładkimi, by karamielki, roznakalarovymi chałcedonami — byccam razarvanyja karali, syplucca, cieńkajuć pa stromkim schile… I piasočak kvarcavy, kryštalovy… I lohki nalot pierahnoju… I liście travy… I nieba.
Ale spadar Michaś, pakałupaŭšysia ŭ vuholli, padkinuŭ na dałoni niejki murzaty kamieńčyk. O, burštyn!
Burštyn?!
Treba było bačyć tuju załatuju lichamanku, što achapiła tuzin chłopcaŭ i dźviuch dziaŭčat.Pakidaŭšy zadańni, płanšety i rydloŭki, pierapeckanyja čornym pyłam, my kinulisia razhrabać i pierabirać toj vuhal hołymi rukami — kab praz paŭhadziny (ščaślivyja afrabiełarusy!) pakazvać adzin adnamu poŭnyja žmieni sapraŭdnaha tutejšaha burštynu.
«Burštyn Biełarusi» — tak nazyvaŭsia i moj univiersitecki dypłom, jaki praz 5 hadoŭ, miaty i pierakreśleny, palacieŭ mnie ŭ tvar cieraz uvieś kabiniet dekana hieafaka.
«Što heta za biełaruskaja mova? — kryčaŭ dekan Ivan Ivanavič. — Što za miakkija znaki, što za «hiealohija»!.. Možacie ličyć siabie adličanym!»
Ale paśla pres-kafierencyi mianie raptam vyklikali ŭ dekanat: «Chutčej pryjazdžajcie, abaraniajcie! Kamisija ŭ zbory».
Dziaržaŭnaja kamisija na čale ź vice-prezidentam Akademii navuk Radzimam Hareckim pastaviła za pierakreśleny čyrvonym markieram «Burštyn Biełarusi» vydatna.
Užo potym ja daviedaŭsia, što «pryniać na taraškievicy» rasparadziŭsia rektar BDU Alaksandr Kazulin.
Na najvialikšaje ŭ Biełarusi radovišča burštynu ŭ Hatča-Osavie, za 40 km ad Kuplina — mianie i nakiravali na pieršaj pracy ŭ «BiełHJeA» ŭ 2000-m. I kali b nie supracoŭniki ŭ cyvilnym, što naviedvalisia da dyrektara z nastojlivaj prapanovaj pazbavicca ad padazronaha maładoha śpiecyjalista, — pajechaŭ by miasić humovymi botami tarfianoje bałota jašče tady.
Naradžeńnie burštynu — historyja, vartaja biblijnaha dramatyzmu. Vialikija chvoi (vid užo vymier), što raśli pamiž Čornym moram i Bałtykaj pa bierahach pratokaŭ dy vyspaŭ ad siońniašniaj Prusii da Kryma, u adkaz na siernaje zaražeńnie pa razłomach ziamnoj kary pačali vydzialać smału. Bližej da ziamli, la kamla, pierapoŭnienyja sieraj, nabryńvali vialikija nieprazrystyja kamiaki, a na viećci, ačyščanyja ślaźmi, pavisali prazrystyja kropli.
Drevy padali, pierahnivali, i burštyn na doŭhija tysiačahodździ zachoŭvaŭsia ŭ tarfianikach dy vuhlach. Voś tak sa spradviečnych časoŭ u hetym Mižmorji, pamiž skurčanymi źvilinami Jeŭropy i niepamysnymi prastorami Azii, lažyć najvialikšaje ŭ śviecie radovišča murašoŭ i kuzurak, zamuravanych u zastyłym śviatle. Pachavanaja Atłantyda. Padziemnyja rossypy, ruiny załatoha vieku, abšar pachavanaj cyvilizacyi VKŁ. Karalaviec. Pałanha. Vilenščyna. Minščyna. Haliččyna. Biełaraściejščyna… Vialikaje kniastva Buršt ynavaje.
Minskija staražyły pamiatajuć: paśla vajny na Červieńskim kirmašy siarod brykietaŭ torfu možna było nabrać cełaje viadro burštynu. Tolki kamu jon tady byŭ patrebny?..
Kali dobra pryhledziecca da taje ziamli, jakuju my, niaŭvažlivyja i niaŭdziačnyja, topčam nahami, u Biełarusi možna znajścii kryvavyja zhustki hranataŭ, i bliskučyja zubcy hornaha kryštalu, i jašmu (biblejski jaśpis, ź jakoha, pavodle Apakalipsisu, zbudavanyja mury Niabiesnaha Jerusalima), i iskrysty, sa ściudzionymi społachami, u kvarcytavaj masie, avanturyn, i dymčaty kvarc, i samarodnaje zołata, i navat ałmazy. Bieł¬čyrvonabieły silvinit, miadovy sierdalik ci soniečny burštyn mohuć stać biełaruskim nacyjanalnym kamieniem, padobna brazilskim izumrudam, indyjskim pierłam abo hreckamu marmuru.
Kožnamu narodu tvorca daŭ svaje skarby, svaje schavanyja znaki, svaje zapaviety ŭ kamieni. My šukajem kropak apiryšča i nie viedajem, što pa ŭsim tutejšym prastory, pad našymi smutnymi krajavidami, u hłybokich płastach bałotaŭ, miž chmaraŭ hniusu i kryvasmokaŭ, u namnožanaj za stahodździ tvani tojacca skamianiełyja soniečnyja ślozy — Vialikaje Kniastva Śviatła i Pryhažości, jakoje kaliści padaravaŭ biełarusam Boh.
Hladzi jašče:Biełaruskaja hłybinia. Ad kramy da chrama
Biełaruskaja hłybinia. Prakapovič na Poli cudaŭ
Biełaruskaja hłybinia. Malitva na Płoščy
Biełaruskaja hłybinia. Uśmieška Vaśkoviča
Biełaruskaja hłybinia. Paparać-ludzi
Biełaruskaja hłybinia. Šeśćsot tamoŭ Krašeŭskaha
Biełaruskaja hłybinia. Karani ŭ kryvi
Biełaruskaja hłybinia. Pad sercam Jeŭropy
Biełaruskaja hłybinia. Siem synoŭ Jova
Biełaruskaja hłybinia. Častka I
Biełaruskaja hłybinia. Kamienda
Ciapier čytajuć
Pamierła 45-hadovaja eks-palitźniavolenaja Tamara Karavaj. Letaś jaje vyzvalili pa pamiłavańni13
Kamientary