Кажуць, што не засталося пераемнасці паміж моваю Літоўскага Статуту 1588 г. ды сучаснаю літаратурнаю моваю. У яе кніжным слоі – так. Разрыў XVIII стагоддзя даецца ў знакі.
Але вусная мова да ХХ стагоддзя мянялася вельмі паволі.
Пра гэта сведчаць, напрыклад, тыя ж Кітабы — кнігі беларускіх мусульман XVII—XVIII ст., напісаныя арабскім алфавітам і жывою народнаю беларускаю моваю. Спецыфічныя рысы старабеларускага сінтаксісу ці лексікі захавалі і сучасныя беларускія гаворкі.
Статут Вялікага Княства Літоўскага пачынаецца «эпіграмай» Андрэя Рымшы на «праслаўныя а старавечныя кляйноты яснавяльможнага пана Лява Сапегі».
«Усё можам сваім вокам лацно абачыці,
Даўжыні і шырокасць шнуром пазначыці».
Вы ведаеце, што значыць «лацно»? Не ўсе з нас, бадай, ведаюць. А вось на Віцебшчыне гэта да нашага часу ўжыванае слова. Нездарма яго выкарыстоўваў у сваіх творах Васіль Быкаў.
Рэгіяналізм «лацно» блізкі значэннем да агульнаславянскага слова «лёгка».
«Але лацно Івану, ён і праўда прайшоў». («Сцяна»)
«Лацно было агіціраваць за тое, чаго не знаеш». («Знак бяды»)
«А то лацно яму ставіць на роту старшыну, калі часці ўваходзяць у прарыў, мінаюць нямецкія флангі…» («Мёртвым не баліць»)
Зямляк Быкава, Рыгор Барадулін, таксама не забываецца пра гэтае слова ў сваім «Вушацкім славазборы»:
«Лацно табе, у цябе ж такі мужык, ён з-пад сучкі яйцы ўкрадзіць» (с. 88)
Такое самае слова было ў старапольскай мове, а ў сучаснай польскай шырока распаўсюджана падобнае да яго «łatwo», якое ў беларускай мове захавалася пераважна ў параўнальнай форме «лацвей».
Польскі этымолаг Брукнэр (Brükner) звязвае значэнне гэтага слова са славенскім latiti se (схапіць), сербскім latiti (хапаць). То бок «лацно» — гэта калі «добра, лёгка ўхапіць».
Калі б мы пачалі шырока выкарыстоўваць рэгіяналізмы, то яны страцілі б свой рэгіянальны каларыт. Але і ўжываць іх варта. Асабліва тым, для каго яны родныя і штодзённыя.
Каментары