Святар Аляксандр Кухта прызнаўся, што супрацоўнічае з «Байсолам», і расказаў, як працуе гэта арганізацыя

Аляксандр Кухта — святар, у мінулым айцішнік. Вядоўца YouTube-канала «Batushka ответит», ён выехаў з Беларусі па палітычных прычынах, перайшоў з Маскоўскага ў Сусветны патрыярхат.

«Цяпер момант, калі трэба выйсці з ценю»

— Як і калі вы апынуліся ў Bysol? За што вы адказваеце ў арганізацыі?

— У Вільню я пераехаў у пачатку 2022-га. На той момант працаваў у IT-кампаніі, у аддзеле people analytics (аналітыка персаналу. — Заўв. рэд.), мы дапамагалі эйчарам лепш разумець, што адбываецца ў іх на праектах. З пачаткам вайны пайшоў з IT і займаўся сваім YouTube-каналам: мне важна было гаварыць пра тое, што адбываецца.

У BYSOL прыйшоў вясной 2023-га. У нейкі момант, як і ўсе эмігранты, шукаў працу. Хацеў, каб яна давала адчуванне, што з'ехаў з Беларусі нездарма. А фонд якраз шукаў чалавека, які мог бы падхапіць і развіваць кірунак збораў.

— Чым менавіта вы займаецеся ў BYSOL?

— Кірую камандай збораў. Прасцей кажучы, усе асабістыя зборы (гэта значыць на патрэбы канкрэтных людзей. — Заўв. рэд.), якія з'яўляюцца на сайце, праходзяць праз рукі маёй каманды. Акрамя іх, ёсць яшчэ і вялікія зборы BYSOL, напрыклад для дзяцей паліт– і экс-палітвязняў.

У працы з імі мы часцяком выконваем толькі тэхнічную функцыю — адкрываем і закрываем іх на сайце. А ўжо прасоўваннем, пазіцыянаваннем, прыёмам заявак і раздачай грошай тут займаюцца іншыя людзі.

— Чаму вы вырашылі, скажам так, адкрыць твар і перастаць быць ананімным супрацоўнікам?

— Галоўная прычына — цяпер BYSOL знаходзіцца ў крызісе, звязаным з сыходам Андрэя Стрыжака. І я хачу дапамагчы арганізацыі, якую люблю ўсім сэрцам, выйсці з яго.

На працягу апошніх двух месяцаў фонд не раз казаў пра сябе, што BYSOL не роўна Андрэй Стрыжак. BYSOL — гэта двухзначная колькасць прафесіяналаў, якія адданыя справе беларускай салідарнасці. І мне здаецца, што цяпер момант, калі трэба выйсці з ценю, каб гэты тэзіс прагучаў выразней.

— Як увогуле настрой у камандзе пасля таго, што адбылося з Андрэем Стрыжаком?

— Паміж сабой мы дамовіліся, што пакуль сітуацыя знаходзіцца ў вострай стадыі, пастараемся як мага менш выносіць унутранае вонкі. Таму што любое неасцярожнае слова цяпер можа яшчэ больш нашкодзіць і фонду, і Андрэю, і наогул усім.

Скажу проста: усё складана, і нас чакаюць вялікія структурныя перамены.

— А як вы асабіста перажываеце гэтую сітуацыю?

— Апошнія паўтара тыдня дрэнна сплю, бо моцна перажываю. Учора позна ўвечары запытаў экстраннае стэлефанаванне з псіхатэрапеўтам, таму што сам не мог зазямліцца і справіцца з сітуацыяй.

Неяк мы абмяркоўвалі з псіхатэрапеўтам, што тут, у Вільні, у мяне ёсць дзве «нагі». Першая — царква. Яна дае сэнс усяму, што адбываецца. Абапіраючыся на гэтую «нагу», агучваю падчас пропаведзяў важныя для мяне ідэі і сэнсы. А другая «нага» — праца ў BYSOL. Гэта спосаб, з дапамогай якога ствараю тое, пра што гавару ў храме.

Калі прыбраць адну з «ног», то, хутчэй за ўсё, я захістаюся і зноў прыйдзецца адказваць на пытанне, а што я тут [за мяжой] раблю і навошта патрэбна мая эміграцыя.

— Вы з Андрэем асабіста гаварылі пра гэтую сітуацыю?

— Магу сказаць, што ён цяжка яе перажывае. Як і ўся каманда.

Павялічыць

«Пасля нашай размовы мне трэба будзе напісаць адмову маме з дзіцем»

— Давайце пагаворым пра вашу працу ў фондзе, гэта значыць пра персанальныя зборы. Як за два з паловай гады, пакуль вы ў праекце, змянілася сітуацыя: колькасць зваротаў, праблемы.

— Параўнаю крыху інакш. З 2023‑га праз наш аддзел прайшло 900 заявак, прыкладна 600 з іх трапіла на сайт. Да таго як я далучыўся да каманды, зборы працавалі ўжо два гады. За гэты час хлопцы разгледзелі яшчэ 700 зваротаў.

Гледзячы на гэтыя два перыяды, можна казаць, што паток заявак застаецца на адным узроўні. Чаму? Напэўна, гэта сведчыць, што інтэнсіўнасць рэпрэсій унутры краіны застаецца на тым жа ўзроўні. Як бы хто ні хацеў перавярнуць старонку, па заяўках і зваротах бачым: рэпрэсіі не сціхаюць.

Тэмы збораў з цягам часу змяняюцца. Калі ў 2022 годзе асноўная частка заявак была ад палітвязняў, якія толькі што вызваліліся, то сёння ўсё часцей атрымліваем запыты ад беларусаў, якія ўжо нейкі час знаходзяцца ў эміграцыі. І гэта вытлумачальна: усё больш нашых людзей аказваюцца за мяжой, многія з іх сутыкаюцца з цяжкасцямі. Напрыклад, чалавека звольнілі з працы, ці ён сур'ёзна захварэў.

Чакаем, што з часам колькасць падобных гісторый будзе павялічвацца.

— А што з велічынёй ахвяраванняў і іх колькасцю?

— Па колькасці данатаў пад рукой у мяне ёсць статыстыка толькі за мінулы год. Магу сказаць, што сёлета ў параўнанні з аналагічным перыядам 2024‑га данатаў у колькасным выражэнні стала больш на 30%. А вось сярэдняя велічыня ахвяравання з 2021‑га трымаецца прыкладна на адным узроўні — 30 еўра. Хоць часам яна падае да 25, а часам расце да 40.

Яшчэ трохі цікавай статыстыкі. Два з паловай гады таму шматлікія кампаніі збіралі да тысячы еўра. Цяпер, калі не выходзіць пераадолець гэтую суму, абмяркоўваем з камандай, што пайшло не так. Цяпер у сярэднім данат на гісторыю каля 2, 5‑3 тысяч еўра.

— Як вырашаеце, за якую гісторыю возьмецеся, а каму скажаце не?

— Ёсць заяўкі, што адпадаюць самі сабой ужо падчас першага чытання. Днямі сутыкнуўся з сітуацыяй, калі звярнуўся чалавек, які нядаўна выйшаў з турмы. У яго артыкул не пратэсны, пры гэтым ён выдаваў сябе за палітычнага актывіста.

У нас ёсць выразны мандат, на падставе якога мы можам адкрываць зборы. У той жа час ён досыць шырокі: па дапамогу можа звярнуцца кожны беларус, які ўдзельнічаў у мірных пратэстах і пацярпелы ад дзеянняў рэжыму.

Часам мы атрымліваем заяўкі, якія не падыходзяць пад гэтыя крытэрыі. Напрыклад, прыходзяць людзі, якія даўно з'ехалі з краіны і ўвесь гэты час у лепшым выпадку гарталі тэлеграм-каналы. У такіх выпадках зборы не адкрываем.

Даволі частая гісторыя, калі прыходзяць украінскія ўцекачы, якія з'ехалі з усходу сваёй краіны і страцілі жыллё.

Быў запыт ад чалавека… здаецца, з Узбекістана. Ён пісаў, што незадоўга да лютага 2022‑га купіў статак бараноў і хацеў выгадна рэалізаваць яго ў Расію. Але пачалася вайна, мытныя правілы змяніліся. Цяпер ён не можа прадаць статак і на гэтым страціў вялікую колькасць грошай. Таму ён лічыць сябе пацярпелым ад баявых дзеянняў і просіць кампенсаваць кошт жывёл. Мы спачуваем мужчыну і яго статку, але гэта не наша гісторыя.

У нас ёсць праблема паўторных заявак. Што гэта значыць? Людзі, якія выехалі за мяжу і на старце атрымалі ад Bysol нейкі аб'ём дапамогі, зноў звяртаюцца па яе. Часам гэта апраўдана, але ёсць тыя, хто гадамі ходзяць па коле ад фонду да фонду і просяць грошай для вырашэння сваіх праблем.

Таму ў нас ёсць цвёрдае правіла: кожны беларус у складанай сітуацыі мае права толькі на адзін збор. Другі — гэта выключны выпадак, калі гаворка ідзе пра жыццё і смерць. Напрыклад, чалавек сядзеў і мы адкрывалі яму маленькі збор на перадачы. Потым ён выйшаў, і мы робім вялікі збор на адаптацыю, таму што абставіны яго жыцця змяніліся.

Па паўторных зборах ёсць вельмі складаныя сітуацыі. Пасля нашай размовы мне трэба будзе напісаць адмову маме з дзіцём. Яна з'ехала з Беларусі, бо над ёй была пагроза крымінальнага артыкула. Яе гісторыю мы ўжо публікавалі, яна сабрала даволі вялікую суму. Цяпер, праз два гады, жанчына прыйшла паўторна, але ў яе сітуацыі нічога прынцыпова не змянілася. Па сваіх кантактах мы высветлілі, што яна не знаходзіцца ў вострым крызісе, таму ў паўторным зборы ёй будзе адмоўлена.

Была і беларуска з анкалагічным захворваннем. Яна звярнулася з вельмі сціплым запытам. Проста працягнуць некалькі месяцаў хіміятэрапіі: здымаць кватэру і хоць нешта есці. Мы яе верыфікавалі. Прапанавалі падняць суму, таму што разумелі: грошай, якія яна прасіла першапачаткова, не хопіць на ўсе выдаткі. Адкрылі збор і паспяхова яго сабралі. А праз пару месяцаў яна вярнулася: дапамогі ўсё роўна не хапіла, а знайсці другую крыніцу, на якую яна разлічвала, не змагла.

Наконт ейнага выпадку мы сабралі кансіліум і ўсё ж камандай вырашылі адмовіць. Далі кантакты іншых арганізацый, якія могуць уключыцца ў яе сітуацыю. Мне да гэтага часу балюча за гэтую жанчыну, але я разумею, што нашы правілы паўсталі не на пустым месцы. У нейкім сэнсе яны напісаныя крывёю.

— Складана казаць людзям не?

— У кожнага роду дзейнасці ёсць свае прафесійныя хваробы. Напрыклад, у дактароў з часам з'яўляецца цынічны гумар, талерантнасць да выгляду крыві і чалавечага цела ў розных яго станах. Напэўна, нешта такое магу сказаць і пра сваю прафесію праваабаронцы. З часам стаў заўважаць, што спакайней стаўлюся да чалавечага болю.

Таму цяпер пераношу сітуацыі з адмовамі значна спакайней, чым два з паловай гады таму. Тады адчуваў асабістую трагедыю і адказнасць за кожнае не. Цяпер гэтыя адчуванні менш вострыя, але тым не менш яны ёсць.

— Як людзі рэагуюць, калі атрымліваюць адмову?

— Спакойна, таму што сітуацыі жыцця і смерці мы не ігнаруем і бярэм такія выпадкі ў працу. А калі здараецца адмова, стараемся неяк іншым спосабам дапамагчы чалавеку. Напрыклад, падказваем кантакты іншых арганізацый.

Павялічыць

«Зборы — гэта інструмент для экстраннай дапамогі»

— Які збор атрымалася закрыць хутчэй за ўсё?

— Для пісьменніцы Святланы Курс, у якой знайшлі анкалагічнае захворванне. Крыху больш чым за вечар беларусы заданацілі для яе амаль 20 тысяч еўра. Гэта наш самы вялікі і хуткі персанальны збор.

На другім месцы дапамога музыканту Аляксандру Памідораву, якога вельмі хутка падтрымалі на 6,7 тысячы еўра. На трэцім Маляваныч (акцёру Аляксандру Ждановічу сабралі 4,3 тысячы еўра, каб кампенсаваць грошы, якія ў яго скралі. — Заўв. рэд.), яго гісторыю мы таксама вельмі хутка закрылі.

— Калі чалавек да вас звяртаецца, ёсць нейкая сума, больш за якую ён не можа запытаць?

— Людзі часта не разумеюць, як працуюць зборы, і са старту называюць касмічныя сумы, напрыклад, 100 тысяч еўра.

У нас быў заяўнік — мужчына ва ўзросце. Яшчэ калі ён жыў у Беларусі, ягоны дом аддалі пад знос, каб пабудаваць гмах. Ён хадзіў па судах, аспрэчваў гэтае рашэнне і не згаджаўся ўзяць кватэру, якую яму прапаноўвалі наўзамен. А пасля 2020‑га ён выехаў і, калі прыйшоў да нас, ягоны першапачатковы запыт гучаў прыкладна так: «Я доўга судзіўся з уладай і цяпер адкрываю збор на 80 тысяч еўра, каб беларусы купілі мне новы дом. Гэта кампенсуе мае патрачаныя гады». Вядома ж, такі збор мы яму не адкрылі (усміхаецца), таму што крыху не па мандаце.

Тым не менш вось такія запыты паступаюць часта. Здараецца, прыходзіць былы палітвязень і просіць 50 тысяч еўра. Яму здаецца, гэта адэкватная сума, каб наладзіць жыццё. І я яго разумею. Вось толькі зборы — гэта інструмент для экстраннай дапамогі. Таму мы ставім такія лічбы, якія дапамогуць чалавеку не апынуўся пад мостам у першыя дні эміграцыі і больш упэўнена сябе адчуваць.

— Якія гэта сумы?

— Залежыць ад абставін. Людзі розныя, і сітуацыі, у якія яны трапляюць, таксама розныя. Але мы стараемся не выходзіць за межы 2‑4 тысяч еўра, таму што нам потым яшчэ гэтую суму трэба неяк збіраць.

— Дарэчы, мужчыну ва ўзросце, які разлічваў на 80 тысяч еўра, у выніку дапамаглі?

— Так, у 2020‑м ён збіраў подпісы і, як удалося даказаць, вазіў рэчы падчас аднаго з пікетаў Святланы Ціханоўскай. Мы адкрылі яму збор на стандартную і адэкватную суму ў раёне 2 тысяч еўра. Гэта чалавек ва ўзросце, яму патрабаваўся чэкап (медабследаванне. — Заўв. рэд.) арганізма, і было неабходна падлячыць некаторыя балячкі.

Павялічыць

«У адкрыцці збораў на кампенсацыю штрафаў, якімі беларусы адкупляюцца ад сілавікоў, адмаўляем»

— Ці прыходзяць заяўкі ад людзей з Беларусі?

— Такія звароты ёсць, але іх мала. Людзі баяцца.

Самая частая тэма, з якой да нас звяртаюцца з Беларусі, — гэта збор грошай на працу адваката і перадачы ў калоніі. Гэтыя зборы мы бяром, таму што яны тычацца людзей і іх камфорту напрамую.

А вось у адкрыцці збораў на кампенсацыю штрафаў, якімі беларусы адкупляюцца ад сілавікоў, адмаўляем, таму што гэта гонка, у якой немагчыма перамагчы. Чым больш да нас будуць звяртацца па такую дапамогу, тым больш штрафаў людзям будзе прылятаць. І атрымліваецца, што мы ўсёй дыяспарай будзем фінансаваць працу рэжыму.

— Які збор вас асабіста больш за ўсё крануў?

— У нас у царкве ёсць вернік Яўген Брыцько, у якога з нараджэння праблемы са зрокам. На гэты момант ён практычна аслеп. Яўген — шматдзетны бацька. Яго сям'я была вымушаная з'ехаць з Беларусі, бо баяліся, што праз удзел у дваравых актыўнасцях у іх забяруць дзяцей.

І вось у Вільні высветлілася, што ягоная 11‑гадовая дачка, Касія, таксама стала нечакана і хутка губляць зрок. Яе трэба было тэрмінова класці на аперацыю, на гэта патрабаваліся грошы. BYSOL адкрыў ім збор, а ў сябе ў фэйсбуку я зрабіў пра іх пост як пра маіх прыхаджан. Людзі хутка сабралі патрэбную суму. Дзіця прааперавалі і, па словах Яўгена, выратавалі дзяўчынцы зрок. Цяпер кожны раз, калі бачу яго, Касію ці кагосьці з іх вялікай сям'і на службе, радуюся, бо адчуваю сваю датычнасць да нашай агульнай справы.

— Дарэчы, як атрымліваецца сумяшчаць працу ў фондзе і служэнне ў храме?

— А ў чым праблема (смяецца)? Наадварот, праца ў фондзе — гэта найлепшае, пра што можа марыць святар у эміграцыі. І дзякуй вялікі ўсім беларусам, якія данацяць і тым самым даюць мне магчымасць займацца гэтай справай (гаворка пра дабрачыннасць. — Заўв. рэд.).

У нас ёсць дзве мадэлі таго, як могуць зарабляць святары. Першая ў асноўным распаўсюджаная ў Расіі і шмат у чым у Беларусі. Гэта калі бацюшкі прывязаныя да царквы. Яны праводзяць службы, будуюць храмы, працуюць псіхатэрапеўтамі для сваіх вернікаў і шмат чаго яшчэ каляцаркоўнага. Жывуць гэтыя людзі з ахвяраванняў.

Але ёсць і іншая мадэль. Яна тычыцца большасці святароў у Заходняй Еўропе і ЗША. Гэта калі бацюшкі сумяшчаюць свецкую прафесію і прыход.

У розныя этапы свайго жыцця я жыў па розных мадэлях. І магу на сваім вопыце параўнаць іх. У першым выпадку святары маюць магчымасць быць максімальна ўцягнутымі ў жыццё і праблемы сваіх вернікаў. Але мінус у тым, што гэтыя людзі трохі адрываюцца ад рэальнасці і не зусім разумеюць, што такое пяць дзён на тыдзень па восем гадзін хадзіць на працу і стамляцца настолькі, каб проста не заставалася сіл рана прыходзіць на службу ў нядзелю. Гэтыя бацюшкі часцяком не могуць зразумець рытму жыцця сучаснага чалавека.

У другім выпадку ўсё роўна наадварот. Святар стамляецца не менш, чым яго прыхаджане, і часцяком яго не хапае на ўсе царкоўныя справы. І ў мяне цяпер такая праблема. Я бачу пункты на сваім прыходзе, куды трэба ўключыцца, але ў мяне няма сіл, таму што праца з людзьмі і іх болем [у фондзе] забірае шмат унутранага рэсурсу.

— Ці атрымліваеце праз гэта заўвагі?

— Ну, я не настолькі адарваны ад сваёй царквы, каб атрымліваць заўвагі (смяецца). Ды і трэба разумець, што мае прыхаджане маюць агульную траўму — траўму 2020 года. Хтосьці з гэтых людзей пасядзеў, хтосьці ледзь не пасядзеў… І я сам такі ж траўмаваны, таму нам не трэба тлумачыць адзін аднаму многія рэчы. Мы разумеем адзін аднаго з паўслова.

Павялічыць

«Верыфікацыя — гэта складаны шматступенны працэс»

— Давайце закранем тэму верыфікацыі. Як правяраеце тых людзей, якія да вас звярнуліся?

— Верыфікацыя — гэта складаны шматступенны працэс і велізарнае поле для крэатыўнасці, дзе не існуе строга прапісаных правілаў, таму што кожная гісторыя ўнікальная. Таму мы глядзім на дакументы, шукаем сведак, маем зносіны з даверанымі людзьмі.

У кожным выпадку спалучэнне гэтых інструментаў можа быць вельмі розным. Але я не магу агучваць усе нашы сакрэты, каб не спрашчаць жыццё несумленным людзям.

— Нешта ж можаце расказаць.

— Прасцей за ўсё — гэта верыфікаваць палітвязняў, якія нядаўна вызваліліся і звярнуліся па дапамогу, каб неяк сарыентавацца і выдыхнуць. У іх на руках ёсць дакументы, у якіх падрабязна распісаныя абставіны іх спраў, пазначаныя артыкул і тэрмін.

Але ёсць і іншыя, больш складаныя выпадкі. Напрыклад, людзі, якія выехалі пасля 2020-га, таму што адчувалі: яшчэ трошкі — і ім пагражае крымінальная справа. Яшчэ знаходзячыся ў Беларусі, яны пачысцілі і выдалілі доказы сваёй актыўнасці, таму што баяліся, што гэтыя дакументы трапяць у няправільныя рукі. А цяпер яны прыходзяць на зборы, і нам трэба імправізаваць: мець зносіны са сведкамі, спраўджваць факты, глядзець на ўскосныя дакументы.

— Наколькі глыбока вы правяраеце людзей? Хочацца ўспомніць кейс экс-палітвязня Дзмітрыя Буневіча, які праходзіў па «карагоднай справе». У вас выйшаў збор для яго, а пазней некаторыя іншыя экс-палітвязні заявілі, што ў калоніі ён быў «стукачом» (сам мужчына гэта адмаўляе).

— Мы разумеем, што сярод тых, хто да нас прыходзіць на зборы, стопрацэнтна ёсць былыя «стукачы», таму што ў людзей розныя спосабы выжывання. І не ўсе людзі абавязаны быць героямі.

На сёння мы прынялі правіла, што калі няма сведчанняў, што праз дзеянні ўмоўнага «стукача» хтосьці сур'ёзна пацярпеў, то мы бяром яго на збор. Таму што гэты чалавек, па-добраму, наогул не павінен быў трапіць у турму і апынуцца перад такім выбарам.

— Дарэчы, пра ашуканцаў. Здаралася, што зборы такіх людзей траплялі на сайт, а потым вы даведваліся праўду?

— Прыкладаем усе намаганні, каб такога не здаралася. Але мы разумеем, што гэта магчыма. У нас ёсць пара кейсаў, калі неадназначныя гісторыі траплялі на сайт, а потым, ужо ў працэсе, мы разумелі, што ў іх ёсць другое дно.

Па кожнай з такіх сітуацый збіраемся і асобна прымаем рашэнне. Звычайна сам збор закрываем, а сабраныя сродкі накіроўваем у агульны збор палітвязням.

— Што будзе, калі персанальны збор, які складаецца выключна з ахвяраванняў людзей, не закрываецца?

— Па правілах збораў, кожная гісторыя можа знаходзіцца на сайце 60 дзён альбо датуль, пакуль не збярэцца ўся сума. Тады прапануем чалавеку яе забраць і закрыць збор, альбо пакінуць да канца тэрміну. Можа, яшчэ нешта накапае.

Калі патрэбная сума не збіраецца і за 60 дзён, не страшна. Лічбы, якія прапісаныя ў нас на сайце, арыенціровачныя — тыя, якімі хацелася б падтрымаць чалавека, каб вырашыць яго праблему. У любым выпадку мы выплачваем абсалютна ўсе сродкі са збору.

— Як скандал з Андрэем Стрыжаком паўплываў на сітуацыю з персанальнымі зборамі?

— На сёння мы не заўважаем нейкіх зменаў. Я думаю, гэта звязана з тым, што людзі разумеюць, што яны данацяць не Андрэю Стрыжаку асабіста, а іншым беларусам, якія маюць патрэбу ў дапамозе.

У гэтым месцы хочацца зноў вярнуцца да пытання, чаму я вырашыў адкрыць твар. За гэтыя два з паловай гады я ўсім сэрцам прырос да праекта. Вельмі яго люблю і вельмі за яго перажываю. Зборы — гэта ўнікальны і адзіны ў сваім родзе інструмент з шырокім мандатам, які дае магчымасць тысячам людзей атрымліваць дапамогу ў крытычнай сітуацыі.

— Што вы за гэтыя два з паловай гады зразумелі пра беларускую салідарнасць?

— Што беларусы маюць патрэбу ў салідарнасці не толькі як атрымальнікі, але і як донары. Таму што гэта спосаб зноў адчуць сваё адзінства і сілу, якую мы адчулі ў 2020 годзе.

Так што калі хочаце зноў дакрануцца да таго часу, то зрабіць донат — гэта выдатны варыянт (усміхаецца).

• 11
• 0
• 0
• 3
• 0
• 0
• 0
• 2