«Hałasavali za Statkieviča: ziamlak usio ž!»: Repartaž z radzimy palitviaźnia
Naściarožanaja škoła
Źviestki pra słavutych ziemlakoŭ u haradach zvyčajna źbirajuć i zachoŭvajuć u krajaznaŭčych muziejach. U vioskach hetaja misija ŭskładzienaja na škoły.
Siaredniaja škoła ŭ ahraharadku Ladna Słuckaha rajona — dahledžany dvuchpaviarchovik. Da pačatku navučalnaha hoda jašče paŭmiesiaca, ale da prychodu vučniaŭ užo ŭsio padrychtavana.
Kaliści, 40 hadoŭ tamu, hetuju škołu zakančvaŭ syn miascovych nastaŭnikaŭ Mikoła Statkievič. «Statkievič-Statkievič… Niešta znajomaje, — sprabujuć uzhadać nastaŭnicy. — Heta katory z BNF?»
Statkievič nikoli nie byŭ u Biełaruskim Narodnym Froncie, ale materyjałaŭ pra jaho ŭ škole na ŭsialaki vypadak nie zachoŭvajuć. «Heta vielmi palityzavanaja sprava, — apraŭdvajecca dyrektarka. — Kali b jon byŭ navukoŭcam, akademikam, heta było b zusim inšaje pytańnie». Na stendzie «Słavutyja ziemlaki» Statkieviča šukać pakul niavarta.
«A što, jon kahości znoŭ źbiraje?» — udakładniaje jana.
«Dyk Statkievič ža ŭ turmie siadzić», — nahadvaju dyrektarcy.
«Niaŭžo ŭsio jašče?» — ździŭlajecca jana.
Ź infarmacyjnaj prastory dziaržaŭnych ŚMI kandydat u prezidenty źnik adrazu paśla vybaraŭ. Pra jahony čaćviorty hod za kratami mnohija ziemlaki navat nie zdahadvajucca.
Pra palityku ŭ Ladnie razmaŭlać nie lubiać. Zatoje zachoŭvajuć nacyjanalny duch.
Histaryčnyja Niaśvižčyna i Słuččyna — adzin z troch aazisaŭ biełaruščyny na karcie krainy. Padčas papiaredniaha pierapisu nasielnictva da 50% haradžan i da 80—90% viaskoŭcaŭ u rehijonie kazali, što razmaŭlajuć doma pa-biełarusku.
Dyj ladnaŭskaja škoła ad dnia svajho zasnavańnia całkam biełaruskamoŭnaja.
Brat-dyrektar
Dyrektarka raić parazmaŭlać z byłoj nastaŭnicaj Sofjaj Ściapuraj, jakaja siabravała z baćkami Mikoły.
Sofja Ściapura była kłasnaj kiraŭnicaj u Alaksandra Statkieviča, starejšaha brata palityka. Ciapier jon žyvie ŭ Lvovie. Ažaniŭsia z dačkoj dyrektara tamtejšaj łakafarbavaj fabryki, a ź ciaham času i sam staŭ dyrektaram.
«Vielmi spakojnyja chłopcy byli, abodva vučylisia dobra. Vialikich kampanij nie viedali, sami pa sabie žyli», — raskazvaje Sofja Alaksandraŭna pra bratoŭ.
Chatu ŭ Ladnie, u jakoj žyli Statkievičy, baćka Viktar Paŭłavič staviŭ svaimi rukami.
«Nichto ŭ jaho palec nie pakłaŭ na hetuju chatu! Sam usio rabiŭ», — uzhadvaje Sofja Alaksandraŭna.
Paśla pierajezdu siamji ŭ Baranavičy chatu daviałosia pradać. Ź ciaham času jana pierajšła da nastupnaha haspadara.
Ladna — nie małaja vioska. Ź dziasiatak vulic na joj niby nanizanyja na šašu, jakaja viadzie ź Ivacevičaŭ praz Słuck i Babrujsk až da miažy z Rasijaj. Znajści siarod sotniaŭ damoŭ byłuju chatu Stakievičaŭ niaprosta.
Dapamahaje traktaryst: «Šukajecie, dzie Mikoła žyŭ, kandydat? Voś tut, praz darohu».
Na vybarach traktaryst hałasavaŭ za Statkieviča. «Kaniečnie, za jaho. Jon ža ziamlak!» Pra taki samy vybar kažuć i mnohija inšyja viaskoŭcy. Choć chapaje i tych, chto padtrymlivaŭ Łukašenku.
«Kola — mužyk»
U dvary byłoj chaty Statkievičaŭ pad soncam śpić sabaka. Na hościa jon nie reahuje nijak. Narešcie ŭ dźviarach źjaŭlajecca padciahnuty mužčyna. «Adpačyvaŭ paśla načnoj źmieny», — tłumačyć jon, paziachajučy.
Pra słavutaha byłoha žychara doma novy haspadar, Viačasłaŭ Hardzijevič, dobra viedaje, choć i nie byŭ znajomy ź im asabista. «Ja našmat starejšy», — pryznajecca novy haspadar. Z vyhladu i nie skažaš, što jamu pieravaliła za 70.
«Pierad vybarami pryjazdžali z abłasnoha telebačańnia, zdymali pieradaču pra Statkieviča. Ja niešta navat kazaŭ u kamieru. Nazvali čas, kali buduć pakazvać. Ale ŭ apošni momant prahramu ŭ efir nie puścili», — uzhadvaje jon. Pa televizary ŭ toj čas krucili tolki «Žalezam pa škle».
Viačasłaŭ Kazimiravič ziemlaka na prezidenckich vybarach nie padtrymlivaŭ, bo na ŭčastak nie chadziŭ. Jon kaža, što vypisvaje tolki «Sovietskuju Biełoruśsiju», i ščyra pryznajecca, što ŭsiu infarmacyju ŭsprymaje praź lusterka dziaržaŭnaj prapahandy.
«A navošta jany škło bili i dźviery łamali?» — paŭtaraje jon.
«Što, sam Statkievič i biŭ, što jamu šeść hadoŭ dali?» — pierapytvaŭ u jaho.
«Heta zamnoha», — zhadžajecca haspadar.
Ale paŭhadzinnaja razmova pra budučyniu Biełarusi i pierśpiektyvy jaje raźvićcia tak i nie prychodzić da ahulnaha nazoŭnika.
Jak pastavilisia ŭ Ladnie da žorstkaha prysudu Statkieviču? «Havaryli, što, kab vybrali Mikołu, pa-inšamu było b. I škadavali jaho, i spačuvali… Ale dapamahčy ž jamu nichto nie moža», — razvodzić rukami Sofja Ściapura. «Kola — sapraŭdny mužyk. Kali ścisnuŭ zuby, to ŭsio vytrymaje», — pierakanany susied.
***
Šlachcič Statkievič
Hierb pravasłaŭnaha rodu Statkievičaŭ «Kaścieša» viadomy z XV stahodździa. Pavodle lehiendy, mužnaść rycara Kaściešy ŭ 1072 hodzie adznačyŭ polski karol Balasłaŭ I Chrabry. Voin zmahaŭsia ŭ hłybini varožaha stanu, nie zvažajučy na złamany mieč, šmatlikija kryvavyja rany na ciele i rasščeplenuju na dźvie častki strału, što zasieła ŭ plačy. Kali zakončyłasia bitva i vojska pačało źbirać zdabyču, tady i źjaviŭsia pierad karalom Kaścieša. Jon źniaŭ bajavy šlem i, pakazvajučy na svajo zranienaje cieła, skazaŭ: «Heta i jość maja zdabyča!» Na pamiać pra takuju advahu karol dazvoliŭ rycaru źmiaścić na svoj hierb pierakryžavanyja strału i mieč.
Statkievičy byli znanym rodam u Vialikim Kniastvie Litoŭskim. Na ich hrošy pabudavanyja pravasłaŭnyja Śviata-Pietrapaŭłaŭskaja carkva ŭ Minsku, Kucieinskaja łaŭra ŭ Oršy.
* * *
Žonka Statkieviča Maryna Adamovič: U mianie jość adčuvańnie ščaślivaha losu
Baćka Statkieviča: Dyk kahebist praciahvaje ruku i kaža: «Vinšuju»
Kamientary