Vital Taras viarnuŭsia z kamandziroŭki ŭ Maskvu.
U HUMie la fantanu
Trochi dziŭna apynucca ŭ Maskvie ŭ roli zamiežnaha turysta. Asabliva kali ty byŭ tam apošnim razam hadoŭ dziesiać tamu ŭ kamandziroŭcy, ciaham niekalkich hadzinaŭ. Hetym razam vypała tak, što zastavaŭsia čas i na toje, kab trochi prajścisia vulicami rasiejskaj stalicy. Ale tak tolki padavałasia. Nasamreč, Maskva ŭ mižsezon, z daždžom, jaki pierachodzić u śnieh, i śnieham, jaki pierachodzić u doždž, ź niejkaj brudnaj miešaninaj pad nahami navat u adnosna čystym centry — nie najlepšaje miesca dla špacyru. A jašče ž da centru treba dabracca.
Aŭtamabilnyja zatory na darohach — heta pieršaje, z čym sutykajeśsia, kali prybyvaješ u Maskvu. I jany ciabie nie adpuskajuć sa svaich abdymkaŭ. Faktyčna ŭvieś hety mehapolis amal u luby čas sutak jość adnym vialikim zatoram. Planavać bolš jak adnu sustreču ci mierapryjemstva ŭ dzień tut niama sensu, asabliva, kali mierapryjemstvy ŭ roznych kancach horadu. Tut nichto nia budzie prasić prabačeńnia za toje, što spaźniŭsia na hadzinu ci na dźvie — prosta skažuć: «zatory». Kudy b ty ni jechaŭ na mašynie, nikoli nia viedaješ, kolki času zojmie daroha.
Kudy bolš nadziejna jechać u metro. Voś tut i adčuješ siabie sapraŭdnym zamiežnikam. Turystyčnaj infarmacyi, jak praviła, nul. Kolki kaštuje prajezd na metro (ciapier tut nie žetony, a specyjalnyja elektronnyja kartki) možna vyśvietlić tolki empiryčnym šlacham, kali atrymaješ u kasie reštu z kupiury ŭ sto rubloŭ.
Ale maskoŭskija minaki darohu pakazvajuć davoli achvotna.
Voś i Kreml. Na Krasnaj płoščy pryjemna ŭražvajuć adnosnaja cišynia i spakoj. Nijakich mašynaŭ. Nijakich natoŭpaŭ. Amal niama milicyjantaŭ. Adzin tolki staić kala słužbovaha ŭvachodu ŭ Spaskuju bramu. Jasna, što Krasnaja połošča prastrelviecca, što nazyvajecca, navylot usialakimi videkamerami dy inšaj aparaturaj sačeńnia. Ale pradstaŭniki specsłužbaŭ tut kali i jość, dyk nie vytyrkajucca pierad taboj na kožnym kroku. I heta ŭžo pryjemna i krychu niazvykła. Minin i Pažarski zahornutyja ŭ celafan, jak zahortvajuć meblu pierad ramontam kvatery.
Sama płošča vyhladaje niejak ścipła i navat padajecca maleńkaj. Efekt, vidać, vyklikany tym, što častka jaje adharodžanaja pad navahodni kirmaš, dzie z draŭlanych kanstrukcyjaŭ uzvodzicca niejki haradok, nakštałt Kramlu.
Davodzicca doŭha ahladacca navokał, pakul nie zrazumieješ, čaho jašče brakuje ŭ zvykłym krajavidzie — hatelu «Rasieja». Na jaho miescy pakul budaŭničaja pusteča.
Dobraja schovanka ad niepahadzi j słaty — HUM. Tut taksama niama kolišnich natoŭpaŭ ašalełych savieckich ludziej, jakija pryjaždžali siudy na paru hadzinaŭ pa «deficyt». Tut ciapier čysta j śvietła. Źziajuć raskošaj i sučasnym dyzajnam darahija firmovyja kramy. Šryftam 1940‑ch hadoŭ minułaha stahodździa nadpis: «Kambinat dobraha charčavańnia». Stylistyka, tak by mović, futurystyčnaj minuŭščyny, kali da kamunizmu było rukoj padać. I ŭ centry — toj samy fantan.
U cełym ciapierašni HUM nahadvaje typovy moł, jakija raniej možna było bačyć tolki na Zachadzie.
Varšaŭskaja šaša
Ale vierniemsia da siońniašnich maskoŭskich daroh. Znajomyja maskvičy supakojvali — ničoha, u vychodnyja budzie lahčej. U subotu ŭviečary na Varšaŭskaj šašy, na vyjeździe z horadu ledź ruchajemsia ŭ zatory…
Darečy, nakont asablivaściaŭ maskoŭskaj tapanimiki. Dla mianie, jak i dla mnohich, zastajecca zahadkaj, čamu nazyvajecca Varšaŭskaj šaša, pa jakoj nijakim čynam nia vyjedzieš u bok Polščy. Hetaksama, jak byłaja Simfieropalskaja šaša zusim nie viadzie ŭ bok Krymu. A čamu adna z najbolš bujnych — Kašyrskaja šaša — maje nazvu nievialikaha miastečka? (Asablivaści mienskaj tapanimiki tut kranać nia budziem.)
Kudy ž usie jechali z Maskvy ŭ viečarovy čas, u słatu i tuman — za horad? Na leciščy? Nie, akazvajecca, u mehastor (raniej kazali «hipermarkiet») na zakupy.
Vyśvietliłasia, što ŭ Maskvie jość navat načnyja zatory. U rajonie Ćviarskoj a 2‑j hadzinie niemahčyma prajechać praz ahromnistuju kolkaść aŭtaŭładalnikaŭ, jakija jeduć u načnyja kluby.
Časam stvarajecca ŭražańnie, što Maskva — heta adzin sucelny zator. Svajho rodu śmiarotny tromb u systemie krovazvarotu mehapolisu, jaki moža niekali jaho sparalušavać adnojčy i nazaŭsiody.
U aŭtamašynach u zatorach idzie svajo, niabačnaje śvietu žyćcio. Niechta čytaje, niechta słuchaje muzyku, niechta razmaŭlaje, vyrašaje biznes‑spravy praz telefon albo ŭładkoŭvaje siamiejnyja prablemy. Minakam zvonku horš. Nia tolki tamu, što ŭ salonie ciaplej. Pasprabujcie pierajści — dy nie, jakoje tam pierajści! — pierabiehčy vulicu ŭ hadzinu pik u rajonie Biełaruskaha vakzału. Navat kali rabić heta na rehulavanym śviatłaforam skryžavańni, ryzyka dla žyćcia zastajecca vysokaj. Nichto ź kiroŭcaŭ i nie padumaje sastupić minaku.
A prablema ŭskładniajecca jašče tym, što ŭ horadzie litaralna na kožnym kroku sutykajeśsia z budaŭnictvam. Pryčym zabudoŭnik imkniecca zaniać svajoj budoŭlaj jak maha bolšuju prastoru. U vyniku, praz šmatlikija zaharodki minakam davodzicca počastu vychodzić z chodnika na darohu, sastupać jakuju nichto z aŭtamabilistaŭ nie źbirajecca.
Budoŭlaŭ, viadoma, šmat u lubym eŭrapiejskim horadzie. Ale, pa‑pieršaje, tam budaŭniki imknucca prynosić jak maha mieniej kłopatu haradzkim žycharam. Tut na heta nichto nie źviartaje ŭvahi — u tym liku, na pastanovu maskoŭskaha ŭradu ab datrymańni cišyni ŭ načny čas. Kropkavaja budoŭla ŭ maskoŭskich dvaroch praktyčna nikoli nie spyniajecca. I što cikava — vielmi mała abjektaŭ, budaŭnictva jakich nabližajecca da zaviaršeńnia. U pieravažnaj bolšaści vypadkaŭ tolki‑tolki zakładzieny nulavy cykl.
Časta pačynajuć budavać adno, a ŭ vyniku vychodzić zusim inšaje. Naprykład, u kulturnym centry «Maskavit», jaki zasnavaŭ Iosif Kabzon, ciapier — kazino.
Na niadaŭna pabudavanym Centry biełaruskaj kultury, jaki nahadvaje čymści Centar Pampidu ŭ Paryžy, pakul nijakich šyldaŭ. I nijakich prykmietaŭ žyćcia. Udzień nichto nie ŭvachodzić i nie vychodzić z budynku, uviečary haryć tolki dziažurnaje śviatło.
Kali bačyš šmatlikija katłavany na kožnym kroku, mižvoli ŭźnikaje pačućcio, što zabudoŭniki prosta paznačajuć takim čynam svaje ŭčastki — jak niekali zołatašukalniki. A moža, spadziajucca na toje, što raspačatuju spravu, u jakuju ŭkładziena stolki hrošaj, ciažej budzie spynić uładam?
Bo jakaja jana budzie, taja novaja ŭłada, i čaho ad jaje čakać — nichto nia viedaje. Niahledziačy navat na «plan Pucina».
«Svoboda słova nam dana…»
Navat u centry Maskvy mała što nahadvaje pra vybary ŭ Dumu 2 śniežnia. Praŭda, na niekalkich centralnych praspektach i na Ćviarskoj visiać raściažki na hetuju temu. Adna ź ich: «Maskva hałasuje za Pucina». I amal na kožnym słupie plakat: «Śpis № 10». Heta śpis «Adzinaj Rasiei», jaki ŭznačalvaje Pucin. Reklamy inšych vybarčych śpisaŭ, choć by dziela praformy, u centry praktyčna niama. Na ŭskrainach daviałosia, praŭda, bačyć reklamnyja plakaty partyi Žyrynoŭskaha i «Spraviadlivaj Rasiei». La metro «Čartanaŭskaje» niejki dobraachvotnik razdavaŭ hazetu «Patrioty Rośsii». Chvilinaŭ za piatnaccać hazetu ŭ jaho ŭziali paru maładzionaŭ (na dobrym padpitku), chłopiec‑invalid, para pensijaneraŭ i bomž. Intelihientnaha vyhladu baćka siamiejstva, da jakoha byŭ źviarnuŭsia aktyvist, admachnuŭsia sa śmiecham: «My nie patryjoty!»
Pierad hetym milicejskaja mašyna zabrała maładuju žančynu — z vyhladu z Karei. Taksama, vidać, na pradmiet vyśviatleńnia stupieni patryjatyzmu.
Ahitacyju za partyi daviałosia bačyć jašče tolki ŭ adnym miescy — va Ŭsierasiejskim vystavačnym centry, što na terytoryi byłoj VDNH. Tam pracavała vystava presy. Takija bujnyja hazety, jak «Iźviestija», «Komsomolskaja pravda», «Kommiersant» čamuści pradstaŭlenyja nie byli. Byli takija roznyja vydańni jak «Moskovskij komsomolec», «Moskovskaja pravda», «Pionierskaja pravda», «Novaja hazieta», hazety z roznych rehijonaŭ Sibiry, Pavołža, Čačenii.
La stendu kamunistyčnaj hazety «Pravda» išła ahitacyja za KPRF. Vakoł «Pravdy» tupali niekalki pensijaneraŭ.
Na stendzie «Sajuznaj dziaržavy Biełarusi i Rasiei» u samym centry vystavy možna było bačyć cełyja stosy «Sovietskoj Biełoruśsii», «Respubliki», «Znamieni junosti», «Narodnoj haziety», a taksama vydańnia parlamenckaha schodu «Sojuznoje viečie» (Voś, darečy, cikavaja para zahałoŭkaŭ ź pieršaj pałasy hazety: «Kali kozy zahavorać pa‑čałaviečamu?» i «Kali viernucca rasiejcy damoŭ?»). Na tle čorna‑biełaha sajuznaha vydańnia «SB» i «Respublika» vyłučalisia krejdavaj papieraj i hlancavymi kalarovymi zdymkami. Raźbirać ich nichto z naviednikaŭ nie śpiašaŭsia. Tolki niejkaja žančyna siaredniaha vieku zacikaviłasia «Źviazdoj». Pahartała, potym schavała i chutka pajšła. Vidać, zabajałasia — a raptam niebiaspłatna?
U adroźnieńnie ad Biełarusi, niezaležnych vydańniaŭ u Maskvie — i na vystavie, i ŭ kijoskach z nadpisam «Presa» — pakul chapaje. Tolki nichto za imi ŭ čarhu nie vystrojvajecca i adkazaŭ dla siabie tam, vidać, nie šukaje. Padobna, što mała chto ŭ rasiejskaj stalicy, u tym liku i siarod intelihiencyi, sumniavajecca ŭ vynikach vybaraŭ 2 śniežnia. Jak i ŭ vybary Rasiei na bližejšuju budučyniu.
A ŭsio‑taki ŭ pavietry visić niejkaje nervovaje napružańnie. Ci jano idzie ad vialikaj kolkaści maskoŭskaj milicyi na vulicach, jakaja ŭ suviazi z vybarami pieraviedzienaja na ŭzmocnieny režym. Ci ad zmročnaha vosieńskaha nadvorja. Pozna ŭvosień ci na pieradzimku ž u rasiejskaj historyi ničoha dobraha zvyčajna nie zdarałasia…
Kali jedzieš na paru dzion u stalicu inšaj dziaržavy i amal nie zaŭvažaješ źmienaŭ u navakolnaj abstanoŭcy (naprykład, u maŭleńni ludziej) — heta jašče ničoha. Horš, kali viartajeśsia na radzimu i adčuvaješ siabie tak, byccam nikudy i nie adjaždžaŭ.
Kamientary