«Sabačaja savieckaja sistema». Aleś Bialacki raskazaŭ pra staŭleńnie ŭ turmie da nobieleŭskaha łaŭreata

— Aleś, skažycie, vaš aŭtarytet siarod viaźniaŭ i pradstaŭnikoŭ administracyi vyras paśla Nobieleŭskaj premii miru?

— Što tyčycca viaźniaŭ, to tak. Tyja, chto razumieje, chto čuŭ kali-niebudź pra hetuju Nobieleŭskuju premiju, štości viedaje pra jaje, to, biezumoŭna, jany stavilisia z pavahaj. Asabliva zaraz, kali było šmat razmoŭ pra toje, ci atrymaje Donald Tramp hetuju premiju, ci nie ŭ 2025 hodzie, heta znoŭ pryciahnuła ŭvahu.

My siadzim u tak zvanaj «lency», u «leninskim pakoi», hladzim televizar, a tam iduć debaty, ci atrymaje Nobieleŭskuju premiju miru Tramp, ci nie, a tut siadzić nobieleŭski łaŭreat razam z takimi ž… Dvaccać čałaviek siadziać na hetych łaŭkach, i jon siadzić pamiž imi. Zrazumieła, što dla ludziej heta byŭ niejki nonsens — jak takoje moža być.

Ale z ulikam taho, što biełarusy nieemacyjny narod, i što ŭ turmie heta jašče bolš prajaŭlajecca, bo lubyja emocyi absiakajucca administracyjaj, ličycca, što ty pavinien tam siadzieć z zakrytym rotam, to, biezumoŭna, tam hetych vykazvańniaŭ i pasyłaŭ ad źniavolenych było mienš. Ale było vidavočna, što navat u kryminalnikaŭ, u ludziej, jakija nikoli nie zajmalisia palitykaj, jakija admoŭna staviacca ŭvohule da ŭsioj palityki, navina vyklikała peŭnuju pavahu: hety dziadźka sapraŭdy niejki tam vielmi viadomy. Heta spres było i ŭ kałonii, i ŭ SIZA.

A što tyčycca administracyi — heta ja taksama zaŭvažaŭ — jany pra heta viedajuć, pa-pieršaje, ale jany pracujuć. Asabliva tyja, chto robić karjeru. Jak u luboj strohaj dziaržaŭnaj struktury, jość bolš takija karjerysty, a jość zvyčajnyja pracaŭniki. I voś karjerysty pracavali stroha pa instrukcyjach, jak treba adnosicca da palitźniavolenych, usio heta raspaŭsiudžvałasia i na mianie.

— To bok palohki dla nobieleŭskaha łaŭreata nie było?

— Nie, asabliva heta tyčyłasia 2023 hoda, jak tolki ja pryjechaŭ u kałoniju, hetak było jašče i ŭ 2024-m. Ja prachodziŭ praz usio toje, praz što prachodzili palityčnyja źniavolenyja. Heta i źniavahi, heta i razmovy na «ty», da ciabie stavilisia jak da zvyčajnaha źniavolenaha, jak da palitźniavolenaha. Zachaciełasia načalniku režymu — jon ciabie raspranuŭ dahała, prymusiŭ prysiadać, bo jon robić poŭnuju pravierku, chacia tam u ciabie tolki sustreča z advakatam. Pierad hetym jon ciabie raspranuŭ, a to raptam ty praniasieš niejkuju cydułku, ci što jon tam šukaŭ, ja nie viedaju. Heta ŭsio — ździeki i niečałaviečaje abychodžańnie — było, biezumoŭna.

I byli biaskoncyja pratakoły ab parušeńni pravił unutranaha rasparadku, jany vielmi lubili vypisvać hetyja papiery. Za lubuju drobiaź i pa spravie, i nie pa spravie — što ty nie paholeny, u ciabie čaraviki nie pačyščanyja, ty kiepska prybraŭ u siekcyi, kali tvoj čas prybirać, nie pavitaŭsia, kali prajšoŭ načalnik niejki. Usio heta było, ja i sam nie viedaŭ, što na mianie było stolki papier.

Ale paru miesiacaŭ tamu ja prachodziŭ pałovu terminu svajho źniavoleńnia. Uličvajučy normu «dzień u SIZA za paŭtara ŭ kałonii» i toje, što my ŭ SIZA praviali amal dva hady, mnie atrymałasia čystaha terminu 9 hadoŭ i paŭtara miesiaca — toje, što ja musiŭ adsiadzieć. Niadaŭna ja prachodziŭ atestacyju za pałovu hetaha terminu i na joj pačuŭ, što na mianie, akazvajecca, za dva z pałovaj hady znachodžańnia ŭ Horackaj kałonii skłali 23 pratakoły ab parušeńni ŭnutranaha rasparadku. Ja ličyŭsia złosnym parušalnikam. Nobieleŭski łaŭreat — złosny parušalnik pravił rasparadku. Heta całkam narmalna, biez usiakaj šyzafrenii dla miascovaha horackaha načalstva.

Asabliva baluča było pry vyzvaleńni 13 śniežnia, kali namieśnik načalnika kałonii, načalnik režymnaha adździeła, načalnik apieratyŭnaha adździeła, aficery, jakija vypuskali mianie z kałonii, zabrali ŭsie papiery, jakija ŭ mianie byli, usiu pierapisku, tyja listy, jakija na pačatku da mianie dachodzili, a potym pierastali dachodzić. Ale ja staraŭsia zachavać toje, što dachodziła ŭ 2021—2022 hadach da pačatku vajny, bo jak pačałasia vajna, to faktyčna my apynulisia ŭ infarmacyjnaj izalacyi, listoŭ było vielmi mała. Za ŭvieś 2025 hod ja atrymaŭ tolki adzin list ad žonki, naprykład. A jana nie atrymała nivodnaha majho lista. Heta była poŭnaja izalacyja.

Akramia taho, ja napisaŭ trysta staronak uspaminaŭ pra muziej Maksima Bahdanoviča i vioŭ dziońnik, u jakim imknuŭsia zanatavać umovy, kab niešta zastałosia. Ale ŭsio heta zastałosia tam i było faktyčna źniščana. Mnie nie dali vyvieźci z kałonii nivodnaj papierki. Voś takoje staŭleńnie da ciabie, voś ty i nobieleŭski łaŭreat. Ty dla ich nichto tam, a nie nobieleŭski łaŭreat.

Chacia, viedajučy, praź jakija koły prachodzili inšyja źniavolenyja, jakich bili, jakija znachodzilisia ŭ horšych umovach, čym ja, mušu skazać, što mianie heta abyšło.

— Ci možacie skazać, ci byli katavańni, nialudskaje abychodžańnie z vami?

— Nialudskaje abychodžańnie, biezumoŭna, tak. Što tyčycca katavańniaŭ — nie. Kali ciabie začyniajuć u ŠIZA, a na tabie tolki lohkaje adzieńnie, a ŭ kamiery plus 8 i ty musiš siadzieć 10 sutak, nie možaš spać, bo ciabie kałocić ad choładu, — heta što? Heta i jość nialudskaje abychodžańnie. Kali ty nie možaš sieści, bo pryšpilenyja nary, musiš chadzić, a łaŭka vuzkaja — 20 santymietraŭ. Heta toje miesca, dzie ty možaš pasiadzieć pry plus 8 u kamiery, maksimum plus 10, a ty ŭ kašulcy — heta što takoje?

Heta tyčycca ŭsich źniavolenych, nie tolki palityčnych. Hetaja sabačaja savieckaja sistema, jakaja była nakiravanaja na źniščeńnie lubych źniavolenych, roŭna pierajšła ŭ biełaruskuju sistemu ŭ takich miescach, jak štrafnyja izalatary, BURy, sami kałonii, i roŭna jana raspaŭsiudžvałasia na palityčnych źniavolenych, časam z asablivym akcentam, asablivymi pieraborami. Voś i zaraz, pierad vychadam z turmy, niekatoryja palitviaźni siadzieli ŭ BURach.

• 2
• 0
• 0
• 3
• 0
• 10
• 16
• 1