U hetym miescy terytoryja Litvy ŭrazajecca ŭ Biełaruś dvaccacikilametrovym klinam. Kažuć, heta kali Stalin i Hitler kreślili miežy, na mapie lažała lulka Pravadyra narodaŭ. Repartaž Andreja Lankieviča.
I nichto da jaje nie navažyŭsia dakranucca. Prosta abviali vakoł ałoŭkam.
Pryjechać siudy, na pamiežnuju terytoryju, zusim nieskładana. Nijakich tabie nadhladaŭ, pravierak pašpartoŭ, tablicaŭ z papiaredžańniem pra blizkaść dziaržaŭnaj miažy. Tolki na ŭjeździe ŭ «klin» pamiežny kantrol z pravierkaj dakumentaŭ, biez pytańniaŭ — kudy i navošta.
U vioscy Narviliški, jakaja znachodzicca na samym dnie klinu, žyvie dziesiać čałaviek — heta krychu mienš, čym samich damoŭ. Jość kaścioł, mohiłki, adrestaŭravany zamak. Ciapier zamak pieratvorany ŭ hatel dla bahatych ludziej. Turysty z voknaŭ svaich numaroŭ mohuć spakojna ahladać les na biełaruskaj terytoryi. Miascovyja žychary havorać, što siudy pryjaždžajuć na vychodnyja i vysokapastaŭlenyja litoŭskija čynoŭniki.
Na našych vačoch hrupa turystaŭ na čale z hidam u sutanie siaredniaviečnaha manacha i kryžam u rukach padychodzić na ekskursii da samaha dracianoha pamiežnaha płotu. Turysty fatahrafujucca na fonie miažy sotavymi telefonami. Na žal, ź litoŭskaj movy hida možna zrazumieć tolki asobnyja słovy: kontrabandistas, Lukašenko. A moj hid, Leakadzija Hardzievič, miascovaja biełaruska, nie razmaŭlaje pa‑litoŭsku. I ŭsie miascovyja biełarusy nie razumiejuć litoŭskaj movy. Ja pytaju ŭ ich: «Što tut napisana?», jany adkazvajuć: «Adkul my viedajem, heta ž pa‑litoŭsku».
Vioska, jak i zamak, staić prosta na miažy — za sto metraŭ ad płotu, jaki padzialaje Eŭrasajuz i Biełaruś.
U Leakadzii Hardzievič asobnaja historyja. Miaža Eŭrasajuzu razłučyła jaje z mužam. Hod tamu muž pajechaŭ u Ašmiany, u macieryn dom, i zastaŭsia tam pracavać. U Narviliškach pracy nie znajści. Paśla ŭstupleńnia Litvy ŭ Šenhienskuju zonu i žoncy, i mužu patrebnyja vizy, kab jeździć adzin da adnaho. Jon ź biełaruskim pašpartam, jana — ź litoŭskim. «Mahu jechać, kudy zachaču ŭ Eŭropu. A ŭ Biełaruś — nie. Muža, i taho ŭ Biełaruś zabrali. I što, ja pajedu jaho vykuplać? Chier ź im!» Adnarazovaja viza kaštuje kala sta dalaraŭ, plus vydatki na darohu. Ni ŭ kaho ź ich takich hrošaj niama. Tak i žyvuć asobna — siamiejnaja trahiedyja.
Leakadzija Hardzievič žyvie adna. Svaich žyvioł jana nazyvaje čałaviečymi imionami: kata — Čarnamyrdzinym, sabaku — Łandśbierhisam. «Tady muž, — kaža, — u mianie — Łukašenka». Pa televizary hladzić tolki biełaruskija try kanały. Pa‑litoŭsku nie razumieje dy i kaža — niecikava. Raskazvaje pra mohiłki: «Maci muža, Maryjanu, tut paśpieli pachavać. Miažy nie było. I baćku Stanisłavu pobač miesca pakinuli, pomnik supolny. Pamior pad Novy hod, jak miaža stała. Hrošaj vieźci nie było. Pachavali na tym baku. Voś tak i staić pustaja».
Z pachavańniami ŭ Narviliškach cełaja epapeja. Kali pamiraje svajak na biełaruskaj terytoryi, treba atrymać dazvoł na pachavańnie jaho ŭ Litvie, u Narviliškach. Plus sabrać vialikuju kolkaść papieraŭ. I dalej pačynajecca samaje cikavaje. Čałavieka treba pryvieźci. Ale pamiežny pierachod u Narviliškach ludziej prapuskaje tolki ŭ vialikija śviaty, a ŭ astatni čas — začynieny. Tamu davodzicca vieźci trunu, robiačy koła ŭ sto kilametraŭ i płaciačy za heta kala trochsot dalaraŭ.
Siamja Michałoŭskich pieraviezła Alenu Konščyc ź vioski Baranavičy, što za šeść kilametraŭ adsiul. Rodny brat jaje Franak Michałoŭski, samy blizki dla jaje čałaviek, nia zdoleŭ pajechać, bo ŭ lichija dzievianostyja biełaruskija pamiežniki złavili jaho, kali išoŭ da siastry ŭ viosku. Atrymaŭ piać miesiacaŭ źniavoleńnia, a ciapier jamu zabaroniena ŭjaždžać na terytoryju Biełarusi. Franak vodzić pa mohiłkach, pakazvaje mahiły ludziej, jakich pryvieźli ź Biełarusi. «Voś tut muž z žonkaj pachavanyja. Pieršym muž pamior, dzieci pačali rychtavać dakumenty na jahonuju pieravozku, a zranku i žonka pamierła. Tak i vieźli dvaich praź miažu. Voś takaja historyja».
Stryječny brat jahony Ŭładzimier Janovič ź litoŭskaj vioski Sabaluny taksama pakutuje ad novaj miažy ź Litvoj. Vizu jon paśpieŭ pastavić jašče biaspłatnuju, da ŭstupleńnia Litvy ŭ šenhienskuju zonu. Ale hrošaj, kab naviedać chvoruju maci Janinu, niama. Symbalična, što dom maci bačny prosta adsiul, ź vioski.
Pobač z zamkam — kaścioł. Babulaŭ navakolnych viosak pryvoziać na imšu specyjalnym aŭtobusam. U kaściole stary litoŭski ksiondz viadzie słužbu na troch movach. Asnoŭnaja — polskaja, taksama łacina i litoŭskaja. Da 1 listapada hetaha hodu na vialikija śviaty ludzi ź biełaruskaj vioski Pieckuny prychodzili da pamiežnaha płotu, što supadaje z aharodžaj mohiłak. Ksiondz praz płot aśviačaŭ prychadžan — da padziełu miažy heta była adna parafija, biełaruskaja. Praz płot ža ksiondz słuchaŭ spoviedzi prychadžan. Paśla spoviedzi ludzi praz płot prymali kamuniju. Letaś u listapadzie, na Ŭsich Śviatych, «chto mieŭ vizy, prajšli, chto nie — stajali la pamiežnaha płotu. Biełaruskija pamiežniki skazali, što stajać zabaroniena. Sychodzili i płakali».
Biełaruskaja vioska Pieckuny padzielenaja miažoj ź litoŭskaj vioskaj Narviliški, a raniej usio było supolnaje: i kałhas, i pali, i mohiłki. Žyvie 50 čałaviek, 48 — pensijanery.
Kali pravodzili dziaržaŭnuju miažu, vyjaviłasia, što prachodzić jana dakładna pa chlavach Antona Lencianoviča. Dom jahony apošni ŭ Pieckunach. Śpiarša chacieli znosić chleŭ, ale potym pamiežniki adnieśli miažu na 50 m. Miascovyja havorać, što pamiežniki zrabili heta ŭ abmien na takija ž chlavy ŭ Narviliškach. Suviaź z rajonam — tolki ŭ paniadziełki i piatnicy, kali ŭ Pieckuny prychodzić aŭtobus. Krama pracuje praź dzień, pradavačka ŭ astatnija dni pracuje ŭ kramie ŭ susiedniaj vioscy.
Niama ŭ Pieckunach domu pobytu: Viktoryja Janovič stryže muža, sama šyje vopratku. Viktoryja pracuje na miascovaj fermie, muž dapamahaje. Viktaru 50 hadoŭ. Praź miažu jon nia trapiŭ na pachavańnie cieścia: «Cieścia chavali — hladzieŭ praz płot. Vianok prynios, pieradać nie dali. Sa złości dumaŭ vykinuć, ale paviesiŭ na kryž, što la płotu».
Maci Viktara, Janina, raskazvaje tolki pra pachavańni i śmierć: «Karovu pradała, pomnik sabie ŭ Narviliškach pastaviła. I dzie mianie ciapier pachavajuć? U rovie hetym? Usie tam, adna ja tut».
Janina niadaŭna viarnułasia ad dački ź Litvy. Tolki hod zdoleła vytryvać. «A jany tam pa‑litoŭsku hierhiečuć, mnie ž ničoha nie zrazumieła. Dy i pražyła ja 84 hady tut, pryvykła».
Kamientary