Jak syn stvaralnika «Fabryki litoŭskich viandlin» z Baranavič staŭ achviaraj Katynskaj trahiedyi

Na pačatku XX stahodździa Baranavičy byli tolki miastečkam, ale dziakujučy čyhunačnamu vuzłu burna raśli i pryciahvali ŭsio bolš nasielnikaŭ z vakolic. Pryjezdžymi byli i baćki Leanarda Baranceviča. Maci Branisłava była rodam sa Słonima, a baćka Michał — ź nievialičkaha zaścienka Kaściuki (siońnia — častka vioski Viskačy Staŭbcoŭskaha rajona). Ich syn Leanard naradziŭsia ŭ vieraśni 1911 hoda.

Michał Barancevič byŭ u Baranavičach čałaviekam viadomym. Jašče ŭ 1905 hodzie jon zasnavaŭ pradpryjemstva pa pierapracoŭcy miasa «M. Barancevič. Fabryka litoŭskich viandlin». Biznes pieražyŭ revalucyjna-vajennyja zakałoty i paśpiachova raźvivaŭsia ŭ novych umovach, paśla taho jak pavodle Ryžskaj damovy Baranavičy adyšli da Polščy. Na etykietcy fabryki možna pabačyć vyjavy miedaloŭ, jakija miasnaja pradukcyja Baranceviča zdabyła jašče ŭ časy Rasijskaj impieryi na raznastajnych vystavach praduktaŭ u Kryvym Rozie, Rastovie-na-Donie i navat Rymie. 

Niedzie ŭ 1933 hodzie Michał vypraviŭ syna Leanarda na vučobu ŭ Vilniu — va Univiersitet Stefana Batoryja.

Miedycynski fakultet Vilenskaha ŭniviersiteta Leanard skončyŭ u 1938 hodzie. Jašče padčas vučoby jon ažaniŭsia, a ŭvosień 1938-ha žonka Jaŭhienija naradziła syna, jakoha nazvali Zbyškam, Źbihnievam. Maładyja taksama pasialilisia ŭ Baranavičach. Ščaślivy tata vyrašyŭ źviazać žyćcio z polskim vojskam i byŭ zaličany na słužbu vajskovym doktaram u adzin z pałkoŭ ułanaŭ. Vierasień 1939 hoda, pačatak vajny, zaśpieŭ Leanarda ŭ zvańni padcharunžaha.

A ŭ pałonie jon apynuŭsia pad Bieraściem, paśla taho jak polskaje vojska było kančatkova razzbrojenaje nacysckaj Hiermanijaj i Savieckim Sajuzam. 

Pavialičyć

«Kiravacca nie kanviencyjami, a dyrektyvami»

Užo ŭ druhoj pałovie vieraśnia 1939 hoda pry NKVD SSSR utvaryłasia Upraŭleńnie pa spravach vajennapałonnych i internavanych, jakoje ŭznačaliŭ major Piotr Saprunienka. Spačatku dla vajennapałonnych stvaryli až vosiem łahieraŭ. 

Adnak dać rady takoj kolkaści ludziej było łahistyčna składana. Praz dva tydni, zhodna z rašeńniem Palitbiuro CK VKP(b), pałonnych žaŭnieraŭ padzialili na dźvie katehoryi. Ad aficeraŭ adasobili šarahoŭcaŭ i padaficeraŭ. Kala 40 tysiač šarahoŭcaŭ — tych, čyje damy apynulisia na niamieckim baku, — pieradali Hiermanii. Astatnich vyzvalili albo nakiravali na prymusovyja pracy. 

A voś aficeraŭ, jak i supracoŭnikaŭ palicyi dy žandarmieryi, było vyrašana trymać dalej. Bolšaść łahieraŭ zakansiervavali, z vaśmi pakinuli try: Astaškaŭski i Kazielski ŭ Centralnaj Rasii, a taksama Starabielski na ŭschodzie Ukrainskaj SSR. 

Leanarda Baranceviča, jak i inšych pałonnych lekaraŭ, utrymlivali ŭ Starabielsku. Choć padcharunžyja farmalna aficerami nie ličylisia, vychadcaŭ z Zachodnich Biełarusi i Ukrainy taksama pakinuli ŭ łahiery. Ahulnaja kolkaść pałonnych tut siahała 4 000 čałaviek, ź jakich daktaroŭ (u tym liku vieterynaraŭ), farmaceŭtaŭ, padcharunžych i aficeraŭ miedycynskaj słužby było bolš za 800. 

Naprykancy kastryčnika najbolš aktyŭnyja z hetaj hrupy źviarnulisia z kalektyŭnym listom da najvyšejšaha savieckaha kiraŭnictva. Daktary i farmaceŭty źviartali ŭvahu, što savieckija vojski zaśpieli ich pry vykanańni lekarskich abaviazkaŭ u špitalach abo ŭ vajskovych čaściach. Spasyłajučysia na normy Ženieŭskaj kanviencyi, padpisanty prasili adpravić ich u adnu ź niejtralnych krain albo dachaty. 

Pavialičyć

Choć napisanyja listy nie dajšli da adrasataŭ, načalnik łahiera kapitan Alaksandr Bieražkoŭ paprasiŭ svajo kiraŭnictva dasłać jamu dla aznajamleńnia tekst Ženieŭskaj kanviencyi. U adkaz načalnik Saprunienka zahadaŭ kiravacca ŭ pracy nie kanviencyjami, a dyrektyvami ŭpraŭleńnia.

«Razhruzka łahieraŭ»

Nastupnyja niekalki miesiacaŭ pałonnych aktyŭna raspracoŭvaŭ NKVD. Na pačatak lutaha 1940-ha narešcie zaviaršyli farmavać «śledčyja spravy». Jašče praź miesiac, 5 sakavika, Palitbiuro CK VKP(b) pryniało adnosna vajennapałonnych rašeńnie: spravy byłych polskich aficeraŭ majuć być razhledžanyja ŭ admysłovym paradku, z prymianieńniem najvyšejšaj miery pakarańnia — rasstrełu. Razhlad spravy pravodziŭsia «trojkaj» biez vykliku aryštavanych i biez vystaŭleńnia abvinavačańnia, biez pradjaŭleńnia pastanovy ab zakančeńni śledstva i abvinavaŭčaha zaklučeńnia.

Pačałasia apieracyja, nazvanaja NKVD «razhruzkaj łahieraŭ». Z 4 000 starabielskich pałonnych trochi mienš za 200 čałaviek byli pieraviedzienyja ŭ inšy łahier. Heta byli viaźni, na jakich va ŭładaŭ byli asablivyja vidy: chtości zhadziŭsia supracoŭničać, chtości byŭ patrebny dla dalejšaj raspracoŭki abo apieratyŭnych hulniaŭ. Časta ludzi i sami nie viedali pryčynu, čamu ich pakinuli žyć.

Adnym z acalełych byŭ plamieńnik kolišniaha haradskoha hałavy Minska Karala Huten-Čapskaha (kiravaŭ z 1890 pa 1901 hod), Juzaf Čapski. Jak stanie viadoma praz šmat hadoŭ, vyzvalić jaho, hrafa, prasiła praz pasiarednictva niemcaŭ jeŭrapiejskaja arystakratyja. Čapski pieražyvie vajnu, pasielicca pad Paryžam, dzie razam ź Ježy Hiedrojciem budzie pracavać nad časopisam «Kultura». A svoj pałon apiša ŭ knizie ŭspaminaŭ «Na biesčałaviečnaj ziamli» (1949). 

Leanard Barancevič u hrupu acalełych nie trapiŭ. Jon byŭ u adnoj z partyj pałonnych, jakija pačynajučy z 5 krasavika štodnia pieravozilisia čyhunkaj u Charkaŭ i dastaŭlalisia ŭ abłasnoje ŭpraŭleńnie NKVD. Tam zavočna asudžanych na śmierć pa adnym zavodzili ŭ sutareńnie, źviarali asabistyja dadzienyja i stralali ŭ patylicu. 

Pavialičyć

Za adzin dzień NKVD «razhružała» łahier prykładna na 200 čałaviek. Cieły zahinułych tajemna chavali va ŭročyščy Piacichatki kala Charkava. 

Pakuty siamji

Jašče pierad pačatkam «razhruzki» NKVD udakładniŭ u pałonnych miesca žycharstva ich siemjaŭ. Rychtavałasia druhaja chvala departacyi nasielnictva Zachodnich Biełarusi i Ukrainy. Savieckija ŭłady praviaduć jaje za dva dni — 13 i 14 krasavika — i vyviezuć bolš za 60 tysiač čałaviek. Na 80% heta buduć žančyny i dzieci. 

Jaŭhieniju, žonku Leanarda, zabiaruć z Baranavič razam z małym Zbyškam. Razam ź imi vyšluć maci Jaŭhienii, a taksama śviokra Michała, byłoha ŭładalnika fabryki viandlin. Z tavarnych vahonaŭ ich vysadziać na stancyi Pietuchova, kab nakiravać na śpiecpasialeńnie ŭ surovym stepie Paŭnočnaha Kazachstana.

Praz dva hady, kali vorahi i sajuźniki ŭ Maskvy buduć inšyja, Jaŭhienija z synam zmohuć atrymać svabodu i pakinuć SSSR z armijaj Uładzisłava Andersa. Praź Iran i Paleścinu jany trapiać u Vialikabrytaniju. 

U 1950-ch Jaŭhienija pierasielicca ŭ ZŠA, dzie pražyvie doŭhaje žyćcio, bolš nikoli nie pabačyŭšy Baranavičy. Jana dačakaje času, kali śviet daznajecca pra pachavańnie ŭ Piacichatkach, a na miescy spačynu jaje muža i tysiač inšych achviar budzie ŭźviedzieny miemaryjał. 

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0