Hramadstva66

U Minsku raźbirajuć Histaryčnuju majsterniu, jakaja zachoŭvała pamiać pra Chałakost

Ad ścipłaha damka kala Jaŭrejskaha miemaryjalnaha parku zastałosia paru ścien. U čas vajny tut u schovancy chavalisia apošnija vyžyłyja viaźni hieta. Razabralisia, što adbyvajecca z histaryčnym budynkam. Panikavać nie varta.

Rekanstrukcyja budynka Histaryčnaj majsterni imia Leanida Levina. Fota: čat telehram-kanała «Spadčyna»

U sacsietkach źjaviłasia infarmacyja pra toje, što ŭ centry stalicy pa vulicy Suchoj, 25 znosiać dom, u jakim raniej raźmiaščałasia Histaryčnaja majsternia imia Leanida Levina. Ale raboty hetyja byli zapłanavanyja daŭno i staviać za metu pašyreńnie histaryčnaha kompleksu.

Jaŭrejskaja «malina»

Dom byŭ pabudavany ŭ pačatku XX stahodździa i naležaŭ siamji Biarkoŭskich. Lejb Biarkoŭski byŭ vartaŭnikom na raźmieščanych niepadalok jaŭrejskich mohiłkach i viadomym raźbiarom pa kamieni — taksama rabiŭ kamiani dla mohiłak. Paśla 1929 hoda dom byŭ nacyjanalizavany i, jak miarkujecca, vykarystoŭvaŭsia pramysłovaj arciellu.

Padčas vajny dom la mohiłak znachodziŭsia ŭ miežach Minskaha hieta. U im była zroblena schovanka, tak zvanaja «malina». Jaŭrei nočču vynosili ŭ viodrach pa łancužku ziamlu, raskidali jaje pa dvary, źvierchu kłali dzioran. 

Histaryčnaja majsternia da pačatku rekanstrukcyi. Fota: Biełaruskaja słužba Polskaha radyjo 

21 kastryčnika 1943 hoda nacysty likvidavali hieta, źniščyŭšy ŭsich jaho nasielnikaŭ. 23 kastryčnika akupanty abviaścili Minsk «judenfraj» (Judenfrei) — svabodnym ad jaŭrejaŭ. Adnak u «malinie» schavalisia 26 jaŭrejaŭ z hieta, i 13 ź ich dažyli da vyzvaleńnia. U schovancy, jakaja raźmiaščałasia ŭ budynku Histaryčnaj majsterni, zastavałasia pad ziamloj na praciahu 9 miesiacaŭ, až da vyzvaleńnia horada 3 lipienia 1944 hoda, i Lizavieta Laŭkova.

«My čuli vielmi ciažkija samaloty, jakija, zdavałasia, raskołvali nieba. […] Prajšła hadzina, dźvie, try. My dumali, što ŭsio — jaje schapili. I jakraz tady jana rasčyściła ŭvachod i pačała kryčać: «Vychodźcie, vajna skončyłasia». My nie zrazumieli i spytali jaje, što zdaryłasia, a jana znoŭ: «Vychodźcie, heta ŭžo savieckaja armija». Ale jak vybracca, kali nohi nie słuchajucca. I mnie nie było čaho apranuć; chałat, jaki na mnie byŭ na momant uvachodu ŭ chovanku, byŭ brudny i poŭny vošaj. Nie myłasia dzieviać miesiacaŭ, dy j nie tolki ja — nichto z nas nie prymaŭ vannu, my navat ruki nie myli ŭvieś toj čas», — uspaminała Laŭkova.

U paślavajenny čas tut raźmiaščalisia ZAHS, šviejnaja majsternia i budaŭničy skład. 

Histaryčnaja majsternia Leanida Levina

U sakaviku 2003 hoda ŭ budynku na Suchoj, 25 raźmiaściłasia Histaryčnaja majsternia. Jana była zadumanaja Leanidam Levinym, zasłužanym architektaram Biełarusi, aŭtaram mnostva miemaryjałaŭ i staršynioj Sajuza biełaruskich jaŭrejskich hramadskich abjadnańniaŭ i abščyn, jak most parazumieńnia i prymireńnia narodaŭ. Jon sam zaśpieŭ vajnu małym chłopcam u Minsku i dobra viedaŭ składanyja losy ludziej, jakija prajšli praz Chałakost. 

Unutry Histaryčnaj majsterni. Fota: audiowalks.centropa.org

Histaryčnaja majsternia była stvorana pry Minskim mižnarodnym adukacyjnym centry imia Iachima Rau. Jaje zasnavalnikami taksama vystupili Sajuz Biełaruskich jaŭrejskich hramadskich abjadnańniaŭ i abščyn i Dortmundski mižnarodny adukacyjny centr, jaki niasie asnoŭnuju nahruzku pa finansavańni prajekta, atrymlivajučy srodki ad sotniaŭ achviaravalnikaŭ z Hiermanii.

U Histaryčnaj majsterni ładzilisia mižnarodnyja kanfierencyi i sieminary. Jana ŭklučała vystavu pa temie Chałakosta, što pralivaje śviatło na ciomnyja staronki minułaha, kali praz hety budynak prachodzili viaźni jaŭrejskaha hieta. Majsternia padtrymlivała partniorskija suviazi z uładami Bierlina, Bona, Kiolna, Bremiena, Frankfurta-na-Majnie, Vieny, a taksama ŭniviersitetami, muziejami, miemaryjałami Hiermanii i Aŭstryi.

Paśla śmierci Leanida Levina Histaryčnaja majsternia ŭ 2015 hodzie atrymała jahonaje imia. 

Što budzie

Rendar ahulnaha vyhladu Histaryčnaj majsterni paśla rekanstrukcyi. Fota: Administracyja Maskoŭskaha rajona horada Minska

Architekturnuju i hramadskuju spravu svajho baćki praciahnuła Halina Levina. U kancy vieraśnia 2021 hoda «Tvorčaja majsternia architektara Levina Ł.M.» pradstaviła na hramadskaje abmierkavańnie kancepcyju rekanstrukcyi Histaryčnaj majsterni pa vulicy Suchoj. Budynak daŭno byŭ avaryjny, i ŭ častcy jaho ŭvohule zabaraniałasia chadzić z-za niebiaśpieki abvalvańnia padłohi.

Płany budynka na rozny čas. Aŭtentyčnymi źjaŭlajucca častki, jakija vychodziać fasadami na Kalektarnuju vulicu. Fota: Administracyja Maskoŭskaha rajona h. Minska

Kancepcyja rekanstrukcyi, raspracavanaja architektarami Levinaj, Kapyłovym i Łukičovaj, praduhledžvała znos paślavajennych prybudoŭ da budynka kanca XIX — pačatku XX stahodździa. Zamiest ich musiła ŭźniknuć prybudova sa škła i kamieniu, jakaja b značna pašyryła płošču Histaryčnaj majsterni. Ścieny novaj prybudovy zaprajektavali nachilenymi, kab emacyjna było adčuvańnie taho, što vajna pastaviła na kraj abryvu mnohija siemji i krainy. 

Rendar vyhladu histaryčnaha fasada pa vulicy Kalektarnaj paśla rekanstrukcyi. Fota: Administracyja Maskoŭskaha rajona horada Minska
Rendar vyhladu histaryčnaha fasada i prybudovy pa vulicy Suchoj paśla rekanstrukcyi. Fota: Administracyja Maskoŭskaha rajona horada Minska

Novy kompleks Histaryčnaj majsterni musiŭ stać dvuchuzroŭnievym, z vykarystańniem cokalnaha pavierchu. Centralnaj častkaj budučaj ekspazicyi musiła stać «malina» — schovanka ŭ padvale, dzie chavalisia viaźni hieta.

Pierad uvachodam u abnoŭleny budynak pavinna była źjavicca jabłynia, bo jabłyk maje vialikaje značeńnie ŭ jaŭrejskaj tradycyi. A na hałoŭnym fasadzie — kampazicyja «Dni hieta» skulptara Alaksandra Šapo. Dakranuŭšysia da niejkaha dnia, možna było b daviedacca, što ŭ toj dzień adbyłosia ŭ Minskim hieta, jakoje isnavała dva hady i try miesiacy.

Fasad prybudovy. Fota: Administracyja Maskoŭskaha rajona horada Minska

Zakazčykam rekanstrukcyi vystupiŭ usio toj ža Minski mižnarodny adukacyjny centr imia Iaachima Rau — adna ź niešmatlikich zamiežnych arhanizacyj, jakija siońnia praciahvajuć svaju aktyŭnuju dziejnaść u Biełarusi. 

Zrešty, realizacyja prajekta pa nieviadomych pryčynach zaciahnułasia. U suviazi z padrychtoŭkaj da rekanstrukcyi Histaryčnaja majsternia była zakrytaja dla naviedvańniaŭ jašče ŭ pačatku lutaha 2023 hoda, ale aktyŭnyja budaŭničyja raboty byli zaŭvažanyja tolki ciapier, u kancy 2024 hoda. 

Hienpłan rekanstrujavanaha kompleksu. Fota: Administracyja Maskoŭskaha rajona horada Minska
Budynak z boku vulicy Kalektarnaj. Aryhinalnaja draŭlanaja častka na piarednim płanie amal całkam źniesiena, zastalisia tolki muravanyja abjomy. Fota: čat telehram-kanała «Spadčyna»

Rekanstrukcyja, adnak, vyjšła za miežy abaznačanaha ŭ raniejšaj kancepcyi znosu prybudoŭ. Na fotazdymkach na Suchoj vulicy bačna, što razabranaja i bolšaja častka draŭlanaj častki doma, jakaja ličycca aryhinalnaj. 

U svoj čas budynku nie atrymałasia aficyjna prysvoić status historyka-kulturnaj kaštoŭnaści, tamu asablivych abmiežavańniaŭ u rekanstruktaraŭ niama.

Ale z ulikam taho, što prajektam zajmałasia Halina Levina, jakaja dbaje pra pamiać baćki i historyju jaŭrejskaj mienšaści ŭ Biełarusi, možna spadziavacca, što razabranaja draŭlanaja častka doma budzie paśla sabranaja nanova. Prynamsi častku zruba źbiralisia ekspanavać na hałoŭnym fasadzie. Taksama ŭ prajekcie źviartali ŭvahu na toje, kab pryjarytetam byŭ histaryčny budynak, tamu prybudova budzie nižejšaj za jaho.

«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny

PADTRYMAĆ

Kamientary6

  • CV
    05.12.2024
    vvan, lepš, čym ničoha
    • TXT
      05.12.2024
      CV, sumny dośvied padkazvaje, što toje, što tam budzie, heta i jość ničoha.
  • Hańba
    05.12.2024
    Uhu, a potym ciapierašnija fašysty buduć na adkryćci ŭračysta tryndzieć pra "nichto nie zabyty i baraćbu z ekstremizmam". Zakazčykam norm?
 
Naciskańnie knopki «Dadać kamientar» aznačaje zhodu z rekamiendacyjami pa abmierkavańni.

Ciapier čytajuć

Pamior palitviazień Valancin Štermier. «Ledź chadziŭ paśla insultu — a jaho kinuli ŭ ŠIZA»7

Pamior palitviazień Valancin Štermier. «Ledź chadziŭ paśla insultu — a jaho kinuli ŭ ŠIZA»

Usie naviny →
Usie naviny

Vieteranu z Hrodna 97 hadoŭ — u 1945-m achoŭvaŭ most pad Nižnim Noŭharadam, a paśla vajny zmahaŭsia z «banderaŭcami»19

Anarchistu ŭ Rasii dali 16 hadoŭ za padpał vajenkamata. Jon źbieh u Biškiek, jaho złavili i departavali

Brusel płanuje skaracić dyppiersanał u Biełarusi11

Čarhovy biełaruski trenier uznačaliŭ kiprski «Arys»

Kolki šenhienskich viz atrymali biełarusy ŭ 2024 hodzie i jakija krainy ich čaściej vydajuć?9

Adzinaccać hadoŭ Łukašenka raźvivaje harady-spadarožniki. Pakul atrymlivajecca nie vielmi

U ES uzhadnili admienu štampaŭ na miažy Šenhienu1

Ludzi ŭ šoku ad taho, kolki kaštuje vosiem dzion płyć pa rekach Paleśsia na ciepłachodzie «Biełaja Ruś»13

Biełarus znajšoŭ na nabytym učastku dziŭnyja rečy na vypadak apakalipsisu1

bolš čytanych navin
bolš łajkanych navin

Pamior palitviazień Valancin Štermier. «Ledź chadziŭ paśla insultu — a jaho kinuli ŭ ŠIZA»7

Pamior palitviazień Valancin Štermier. «Ledź chadziŭ paśla insultu — a jaho kinuli ŭ ŠIZA»

Hałoŭnaje
Usie naviny →

Zaŭvaha:

 

 

 

 

Zakryć Paviedamić