Papa Francišak pamior u paniadziełak, 21 krasavika, u svajoj rezidencyi ŭ Vatykanie — Kasa-Santa-Marta. Heta adbyłosia na nastupny dzień paśla taho, jak jon źjaviŭsia na bałkonie sabora Śviatoha Piatra i pavinšavaŭ usich ź Vialikadniem. Bi-bi-si pryhadvaje jaho žyćciovy šlach.
Niahledziačy na toje, što pad kiraŭnictvam Papy Franciška Katalicki Kaścioł pieražyŭ šerah pryncypovych źmien, jamu ŭdałosia zachavać papularnaść navat siarod prychilnikaŭ bolš kansiervatyŭnych pohladaŭ.
Jon staŭ pieršym pantyfikam, jaki naradziŭsia ŭ Novym Śviecie i ŭ Paŭdniovym paŭšarji. Z časoŭ Papy Hryhoryja III — uradženca Siryi — amal paŭtary tysiačy hadoŭ na Śviatym Pasadzie siadzieli śviatary vyklučna jeŭrapiejskaha pachodžańnia. Akramia taho, jon staŭ pieršym u historyi pantyfikam, abranym ź liku jezuitaŭ, jakija zaŭsiody stavilisia da rymskaj kafiedry z peŭnaj padazronaściu.
Papa Bieniedykt XVI, papiarednik Franciška, taksama ŭvajšoŭ u historyju — jak pieršy za amal 600 hadoŭ Papa, jaki dobraachvotna pajšoŭ na spačyn, z-za čaho na praciahu amal 10 hadoŭ u sadach Vatykana prahulvalisia pobač adrazu dva Papy: dziejny i adstaŭny.
Mnohija kataliki čakali, što paśla adračeńnia Bieniedykta — aficyjna, u suviazi z pažyłym uzrostam i słabym zdaroŭjem — Śviaty Pasad kardynały davierać bolš maładomu prełatu. Adnak abrany na kankłavie 2013 hoda arhientyniec Bierholja akazaŭsia maładziejšy za svajho papiarednika ŭsiaho na dzieviać hadoŭ, i na momant abrańnia jamu ŭžo było za siemdziesiat.
Udzielnikam kankłava Bierholja ŭjaŭlaŭsia kampramisnym kandydatam: kansiervataram impanavali jaho artadaksalnyja pohlady ŭ pytańniach seksualnaha vychavańnia, a refarmataram — davoli libieralnaja pazicyja prełata ŭ tym, što datyčycca ŭsieahulnaj roŭnaści i hramadskaj spraviadlivaści.
I tyja, i inšyja ŭskładali na budučaha pantyfika nadziei na toje, što jaho ekzatyčnaje dla Vatykana pachodžańnie dapamoža amaładzić Rymska-Katalicki Kaścioł, udychnuć u jaho novaje žyćcio.
Adnak niekatoryja refarmatarskija sproby Franciška sutyknulisia z pasiŭnym supracivam vatykanskaj biurakratyi, u jakoj u vyniku i zaviaźli, u toj čas jak jaho adračony ad pasadu papiarednik praciahvaŭ zachoŭvać papularnaść u carkoŭnych kansiervataraŭ da samaj svajoj śmierci ŭ kancy 2022 hoda.
Pryncypova inšy padychod
Adrazu z momantu svajho abrańnia Francišak daŭ zrazumieć, što budzie dziejničać pa-inšamu. Prychodziačych da jaho na pryjom kardynałaŭ jon prymaŭ, nie siadziačy na papskim tronie, a značna bolš niefarmalna — stojačy.
Śvietu Papa Francišak upieršyniu źjaviŭsia 13 sakavika 2013 hoda, vyjšaŭšy paśla svajho abrańnia na bałkon sabora, jaki vychodzić na płošču Śviatoha Piatra.
Jak i naležyć pa tradycyi, pieraapranuŭšysia ŭ biełyja adziežy, novaśpiečany Papa ŭziaŭ sabie i novaje imia, nazvaŭšysia ŭ honar Śviatoha Franciška Asizskaha, jaki žyŭ u XII-XIII stahodździach — zasnavalnika žabrackaha manaskaha ordena, jaki prapaviedavaŭ pakoru, luboŭ i askiezu.
Pampieznaści i vieličy Śviatoha Pasadu Papa addavaŭ pieravahu pakory. Jon imknuŭsia jak maha mienš karystacca papskim limuzinam i pieramiaščaŭsia ŭ aŭtobusie razam sa svaimi kardynałami.
Hałoŭnuju maralnuju zadaču Katalickaha Kaścioła, pastva jakoha naličvaje pa ŭsim śviecie kala 1,2 młrd čałaviek, Papa sfarmulavaŭ tak: «O, jak by mnie chaciełasia, kab Carkva była biednaj — i dla biednych».
Chorchie Marya Bierholja naradziŭsia ŭ Buenas-Ajresie 17 śniežnia 1936 hoda. U siamji jon byŭ samym starejšym ź piaci dziaciej: baćki budučaha pantyfika ŭciakli ŭ Arhiencinu z rodnaj Italii, ratujučysia ad fašyzmu.
U dziacinstvie Chorchie lubiŭ tancavać tanha i horača padtrymlivaŭ miascovy futbolny kłub «San-Łarensa».
Jašče školnikam jon ciažka zachvareŭ na pnieŭmaniju, i lekary litaralna vyciahnuli jaho z taho śvietu, zrabiŭšy apieracyju pa vydaleńni častki lohkaha. Adnak paśla hetaha Bierholja tak i nie adnaviŭsia całkam, da kanca žyćcia zastaŭšysia čałaviekam z kvołym zdaroŭjem.
U apošnija hady, budučy ŭžo davoli pažyłym čałaviekam, Francišak dadatkova pakutavaŭ ad bolu ŭ pravym kalenie, jaki pieraškadžaŭ jamu stajać i jaki jon tamu ŭsprymaŭ jak «fizičnaje prynižeńnie, padaŭleńnie honaru».
U maładości Bierholja padpracoŭvaŭ vyšybałam u načnym kłubie i padmiataŭ padłohi, paralelna vyvučajučy ŭniviersiteckuju chimiju.
Na miascovaj fabrycy jon ciesna supracoŭničaŭ ź lidaram kampanii suprać vajennaj dyktatury ŭ Arhiencinie Ester Balestryna. Paźniej aktyvistku zakatavali da śmierci, a jaje cieła tak i nie znajšli dahetul.
Bierholja ŭstupiŭ u orden jezuitaŭ, dzie vyvučaŭ fiłasofiju, vykładaŭ litaraturu i psichałohiju. Rukapakładzieny ŭ san praz 10 hadoŭ, jon pačaŭ chutka prasoŭvacca pa słužbie i ŭ 1973 hodzie byŭ pryznačany kiraŭnikom adnoj z pravincyjnych arhiencinskich jeparchij.
Niekatoryja ličać, što ŭ baraćbie z hienierałami arhiencinskaj chunty budučy papa Francišak nie prajaviŭ naležnych namahańniaŭ.
Padčas «brudnaj vajny» ŭ Arhiencinie (1976—1983), kali tysiačy ludziej byli vykradzieny i zabity, zakatavany abo źnikli bieź viestak, Bierholja abvinavačvali ŭ datyčnaści da źniknieńnia dvuch śviataroŭ.
Źnikłych śviataroŭ katavali, ale ŭrešcie abodvuch znajšli žyvymi — praŭda, paŭaholenymi i nakačanymi trankvilizatarami.
Bierholja abvinavacili ŭ tym, što jon nie paviedamiŭ uładam, što ich praca ŭ biednych kvartałach była ŭchvalenaja carkvoj. Kali heta praŭda, to budučy pantyfik faktyčna addaŭ ich žycharoŭ na razryvańnie eskadronam śmierci. Sam jon hetaje abvinavačańnie paśladoŭna kateharyčna admaŭlaŭ, nastojvajučy na tym, što nasamreč vioŭ sakretnuju pracu pa ich vyzvaleńni.
Na pytańnie, čamu jon nie raspavioŭ pra heta adrazu, Bierholja nibyta adkazaŭ, što nie znajšoŭ u sabie na heta sił. Nasamreč — usiaho ŭ 36 hadoŭ — jon apynuŭsia ŭ chaosie, jaki b vyprabavaŭ na tryvałaść i samaha vopytnaha lidara. Nie padlahaje sumnievu i toje, što mnohim, chto sprabavaŭ uciačy z krainy, jon sapraŭdy vielmi dapamoh.
U jaho taksama byli razychodžańni z kalehami-jezuitami, jakija ličyli, što Bierholja nie cikavicca teałohijaj vyzvaleńnia — sintezam chryścijanskaj dumki i sacyjałohii marksisckaha kštałtu, nakiravanym na vykaranieńnie niespraviadlivaści. Bierholjo ž, naadvarot, addavaŭ pieravahu bolš miakkaj formie pastyrskaj padtrymki.
Časam jaho adnosiny z Ordenam miežavali z adčužeńniem. Kali ŭ 2005 hodzie jon upieršyniu ŭvajšoŭ u lik pretendentaŭ na Śviaty Pasad, niekatoryja jezuity ŭzdychnuli ź vialikaj palohkaj.
U 1992 hodzie jon byŭ pryznačany dapamožnym biskupam Buenas-Ajresa, a zatym staŭ archibiskupam.
U 2001 hodzie papa Jan Pavieł II uźvioŭ jaho ŭ san kardynała, daručyŭšy Bierholja pasadu ŭ kuryi, administracyjnym padraździaleńni Carkvy.
Na hetaj pasadzie jon nabyŭ reputacyju čałavieka nieprydzirlivaha, admoviŭšysia ad mnohich atrybutaŭ vyšejšaha duchavienstva. Lataŭ jon zvyčajna ekanom-kłasam, a nasić addavaŭ pieravahu čornuju manaskuju rasu, a nie naležnuju jamu pa sanu čyrvona-purpurnuju mantyju.
U pramovach jon zaklikaŭ da sacyjalnaj intehracyi i krytykavaŭ ułady, jakija nie nadajuć uvahi biadniejšym słajam nasielnictva.
Užo staŭšy papam, jon prykłaŭ niamała namahańniaŭ dla pieraadoleńnia tysiačahadovaha raskołu z Uschodniaj pravasłaŭnaj carkvoj. U znak pryznańnia, upieršyniu z časoŭ Vialikaha raskołu 1054 hoda, Kanstancinopalski patryjarch prysutničaŭ pry pastanoŭcy novaha biskupa Ryma. Francišak pracavaŭ z anhlikanami, luteranami i mietadystami i pierakanaŭ izrailskaha i palestynskaha lidaraŭ dałučycca da jaho, kab pamalicca za mir.
Paśla napadaŭ musulmanskich bajevikoŭ jon zajaviŭ, što nie varta atajasamlivać isłam z hvałtam. «Kali ja kažu pra isłamski hvałt, to ja pavinien kazać i pra katalicki hvałt», — zajaviŭ jon.
U palityčnym płanie jon dałučyŭsia da pretenzij arhiencinskaha ŭrada na Fałklendy, skazaŭšy na adnoj sa słužbaŭ: «My pryjšli pamalicca za tych, chto zahinuŭ, synoŭ radzimy, jakija adpravilisia abaraniać svaju maci, radzimu, kab adstajać krainu, jakaja naležyć im».
I, budučy ispanamoŭnym łacinaamierykancam, jon akazaŭ najvažniejšuju pasłuhu ŭ jakaści pasiarednika, kali ŭrad ZŠA pajšoŭ na histaryčnaje zbližeńnie z Kubaj. Ciažka ŭjavić sabie jeŭrapiejskaha papu, jaki hraje takuju važnuju dypłamatyčnuju rolu.
Tradycyjanalist
Pa mnohich pytańniach carkoŭnaha vučeńnia papa Francišak byŭ tradycyjanalistam.
Pa słovach mansieńjora Osvalda Musta, jaki vučyŭsia razam ź im u sieminaryi, jon byŭ «nastolki ž bieskampramisny, jak i papa Jan Pavieł II, u pytańniach eŭtanazii, śmiarotnaha pakarańnia, abortaŭ, prava na žyćcio, pravoŭ čałavieka i biezžanatnaści śviataroŭ».
Jon skazaŭ, što Carkva pavinna prymać ludziej niezaležna ad ich sieksualnaj aryjentacyi, ale nastojvaŭ na tym, što ŭsynaŭleńnie hiejami — heta forma dyskryminacyi dziaciej.
Byli skazany ciopłyja słovy na karyść stvareńnia adnapołych sajuzaŭ dla homasieksualnych par, ale Francišak nie staŭ nazyvać heta šlubam. Pa jaho słovach, heta było b «sprobaj razburyć Božy zamysieł».
Nieŭzabavie paśla taho, jak jon staŭ papam Rymskim u 2013 hodzie, jon pryniaŭ udzieł u maršy suprać abortaŭ u Rymie, zaklikajučy da abarony pravoŭ nienarodžanych «z momantu začaćcia».
Jon zaklikaŭ hiniekołahaŭ źviartacca da svajoj sumleńnia i nakiravaŭ pasłańnie ŭ Irłandyju, dzie prachodziŭ refierendum pa hetym pytańni, umalajučy ludziej abaranić uraźlivych.
Jon vystupiŭ suprać rukapałažeńnia žančyn, zajaviŭšy, što papa Jan Pavieł II raz i nazaŭsiody vyklučyŭ takuju mahčymaść.
I choć spačatku jon nibyta dapuskaŭ, što kantracepcyja moža vykarystoŭvacca dla prafiłaktyki zachvorvańniaŭ, jon vysoka acaniŭ vučeńnie Paŭła VI pa hetym pytańni, jaki papiaredziŭ, što heta moža źnizić žančynu da instrumienta zadavalnieńnia mužčyny.
U 2015 hodzie papa Francišak publična zajaviŭ na Filipinach, što kantracepcyja — heta «razbureńnie siamji praz pazbaŭleńnie dziaciej». Pry hetym jon ličyŭ nastolki zhubnym nie sama adsutnaść dziaciej, a śviadomaje rašeńnie paźbiahać ich naradžeńnia.
Baraćba ź piedafilijaj
Adnak samy surjozny vyklik jaho papskaj uładzie byŭ kinuty na dvuch frantach. Pa-pieršaje, Franciška abvinavačvali ŭ niazdolnaści zmahacca z žorstkim abychodžańniem ź dziećmi. Pa-druhoje, — pra heta kazali ŭ pieršuju čarhu kansiervatyŭnyja krytyki — jaho paprakali ŭ razmyvańni viery. U pryvatnaści, jany mieli na ŭvazie jaho kroki pa dazvole raźviedzienym i paŭtorna ŭstupiŭšym u šlub katolikam prymać pryčaščeńnie.
Pik skandałaŭ, źviazanych ź sieksualnym hvałtam u Katalickaj carkvie, pryjšoŭsia na pantyfikat Bieniedykta XVI. Adnak z mnohimi vypadkami pryjšłosia raźbiracca i jaho pierajemniku.
U žniŭni 2018 hoda archibiskup Karła Maryja Vihana, były apostalski nuncyj u ZŠA, apublikavaŭ 11-staronkavaje abjaŭleńnie vajny. Jon abnarodavaŭ list, u jakim apisaŭ sieryju papiaredžańniaŭ, zroblenych Vatykanu ŭ suviazi z pavodzinami byłoha kardynała Teadora Makkaryka, jakoha da taho času prymusili syści ŭ adstaŭku i zabaranili ŭ słužeńni.
Śćviardžałasia, što Makaryk byŭ sieryjnym złamyśnikam, jaki napadaŭ jak na darosłych, tak i na niepaŭnaletnich. Papa, pa słovach arcybiskupa Vihana, zrabiŭ jaho «davieranym daradcam», niahledziačy na toje, što viedaŭ ab jaho hłybokaj sapsavanaści. Rašeńnie prablemy vidavočna, skazaŭ jon: papa Francišak pavinien syści ŭ adstaŭku.
«Hetyja homaseksualnyja sietki, — śćviardžaŭ arcybiskup, — dziejničajuć pad pokryvam tajamnicy i chłusiać ź siłaj ščupalcaŭ vaśminoha… i dušać usiu carkvu».
Skandał pahražaŭ achapić usiu carkvu. U vyniku Makaryk byŭ adchileny ad sanu ŭ lutym 2019 hoda paśla rasśledavańnia, praviedzienaha Vatykanam.
Situacyja z Ukrainaj
Z pačatku poŭnamaštabnaha ŭvarvańnia Rasii va Ukrainu papu Franciška nieadnarazova abvinavačvali ŭ simpatyjach da ahresara i krytykavali za niedastatkovuju, na dumku mnohich, padtrymku Kijeva.
Prykładna praź miesiac paśla pačatku rasijskaha ŭvarvańnia pantyfik vykazaŭ žadańnie asabista adpravicca ŭ Maskvu, kab sustrecca z prezidentam Pucinym i paprasić jaho spynić vajnu. Pry hetym ad zaprašeńnia pryjechać u Kijeŭ papa Francišak admoviŭsia — prynamsi, biez papiaredniaha vizitu ŭ Maskvu. «U Kijeŭ ja ciapier nie pajedu, — kazaŭ pantyfik, adkazvajučy na pytańni žurnalistaŭ. — Spačatku ja pavinien pajechać u Maskvu i sustrecca tam z Pucinym».
Zaprašeńnia naviedać Maskvu Francišak tak i nie atrymaŭ. I tady 2 kastryčnika 2022 hoda — kali poŭnamaštabnaja vajna va Ukrainie išła ŭžo bolš za paŭhoda — pantyfik źviarnuŭsia da rasijskaha prezidenta publična. Padčas propaviedzi z bałkona nad płoščaj Śviatoha Piatra papa zaklikaŭ Pucina «spynić śpiral hvałtu i śmierci» va Ukrainie.
Rezkuju krytyku vyklikała i nastaŭleńnie papy Franciška jezuitam — pra toje, što «było b niapravilna ŭsprymać [vajnu va Ukrainie] jak kaŭbojski film, dzie jość dobryja chłopcy, a jość — drennyja». Akramia taho, pantyfik papiaredziŭ, što nie varta i ciešyć siabie iluzijaj pra toje, što hetaja vajna viadziecca «tolki pamiž Rasijaj i Ukrainaj». «Hetaja vajna — suśvietnaja», — pierakanany jon.
Z tych časoŭ Francišak niekalki razoŭ zaklikaŭ abodva baki ŭzbrojenaha kanfliktu pačać pieramovy ab spynieńni ahniu, niaźmienna vyklikajučy hetymi zajavami frustracyju ŭ Kijevie.
Asabliva skandalnaj stała jaho cytata pra toje, što paśla sieryi vajennych niaŭdač u 2024 hodzie Ukraina pavinna «znajści ŭ sabie mužnaść padniać bieły ściah». Papu nieadkładna abvinavacili ŭ padtrymcy Kramla, chacia sam jon harača piarečyŭ suprać hetaha, a Vatykan paśladoŭna tłumačyŭ, što Francišak mieŭ na ŭvazie, što zbroju pavinny skłaści abodva kanfliktujučyja baki.
«Ja prosta suprać taho, kab zvodzić kanflikt da sproščanaj traktoŭki, jak baraćbu dobrych chłopcaŭ suprać drennych, nie ŭdajučysia pry hetym u jaho padrabiaznaści, — zajaviŭ pantyfik vydańniu La Civiltà Cattolica. — Što pasłužyła pryčynaj kanfliktu pieršapačatkova? Chto jakija intaresy ŭ im pieraśleduje?».
«Chtości moža mnie na heta skazać: ale vy ž takim čynam padtrymlivajecie Pucina! Nie, heta nie tak», — zajaviŭ Francišak.
Papa epochi vojnaŭ i pandemii
Padčas pandemii Covid-19 Francišak admianiŭ svaje rehularnyja vystupleńni na płoščy Śviatoha Piatra — kab praduchilić raspaŭsiudžvańnie virusa. U jakaści važnaha prykładu maralnaha liderstva jon taksama abviaściŭ, što vakcynacyja źjaŭlajecca ŭsieahulnym abaviazkam.
U 2022 hodzie jon staŭ pieršym papam za bolš čym stahodździe, jaki pachavaŭ svajho papiarednika — paśla śmierci Bieniedykta va ŭzroście 95 hadoŭ.
Da hetaha času ŭ jaho pačalisia prablemy sa zdaroŭjem — jamu daviałosia pieranieści niekalki špitalizacyj. Ale Francišak byŭ poŭny rašučaści praciahvać svaje namahańni pa ŭmacavańni miru va ŭsim śviecie i mižrelihijnaha dyjałohu.
U 2023 hodzie jon ździejśniŭ pałomnictva ŭ Paŭdniovy Sudan, źviarnuŭšysia da lidaraŭ krainy z prośbaj pakłaści kaniec kanfliktu.
A praz hod jon adpraviŭsia ŭ ambicyjnuju adysieju pa čatyroch krainach i dvuch kantynientach z prypynkami ŭ Indaniezii, Papua-Novaj Hviniei i Sinhapury. Chorchie Maryjo Bierholjo ŭstupiŭ na pasad Śviatoha Piatra, vyrašyŭšy źmianić Vatykan.
Znojducca tyja, chto addaŭ by pieravahu bolš libieralnamu lideru, a krytyki ŭkažuć na jaho vidavočnuju niazdolnaść dziejsna supraćstajać sieksualnamu hvałtu ŭ Carkvie.
Ale jon źmianiŭ šmat.
Jon pryznačyŭ bolš za 140 kardynałaŭ ź nieeŭrapiejskich krain i zaviaščaŭ svajmu pierajemniku carkvu, jakaja maje značna bolš hłabalnyja pohlady, čym taja, jakuju jon atrymaŭ u spadčynu.
I kab pakazać prykład, jon byŭ papam biez raskošy, jaki vyrašyŭ žyć nie ŭ Apostalskim pałacy Vatykana ź Sikstynskaj kapełaj, a ŭ sučasnym domie pa susiedstvie (jaki papa Jan Pavieł II pabudavaŭ jak haściavy dom). Jon ličyŭ, što ŭsio astatniaje było b marnatraŭstvam.
«Pahladzicie na paŭlina, — kazaŭ jon, — jon pryhožy, kali hladzieć na jaho śpieradu. Ale kali vy pahladzicie na jaho zzadu, to vyjavicie praŭdu». Jon taksama spadziavaŭsia, što jamu ŭdasca ŭzrušyć sam instytut, umacavać histaryčnuju misiju Carkvy, pieraadoleŭšy ŭnutranyja raspry, zasiarodziŭšysia na biednych i viarnuŭšy Carkvu narodu.
«Nam treba paźbiehnuć duchoŭnaj chvaroby Carkvy, jakaja pahružana ŭ svoj ułasny śviet», — skazaŭ jon nieŭzabavie paśla svajho abrańnia.
«Kali b mnie daviałosia vybirać pamiž paranienaj Carkvoj, jakaja vychodzić na vulicy, i chvoraj, zamknionaj Carkvoj, ja b vybraŭ pieršuju».
Pamior palitviazień Valancin Štermier. «Ledź chadziŭ paśla insultu — a jaho kinuli ŭ ŠIZA»7
Kamientary