Za svaje bolš jak dva stahodździ isnavańnia Śviata-Michajłaŭskaja carkva bačyła rečy kamičnyja i trahičnyja, nacyjanalnych hierojaŭ i maradzioraŭ, niavinna asudžanych i začynščykaŭ źvierstvaŭ. I pieražyła ŭsio, akramia abyjakavaści. Daviedalisia bolš pra jaje historyju, admietnaści i pra toje, čamu status Suśvietnaj spadčyny JUNIESKA dla paleskich cerkvaŭ my nikoli nie dačakajemsia.
24 lipienia sa Ściapankaŭ Žabinkaŭskaha rajona prylacieli trahičnyja kadry, jak achoplenaja ahniom hinie ŭ pažary adna ź niamnohich unikalnych baročnych cerkvaŭ na Paleśsi. Połymia daščentu vyniščała samuju staruju častku carkvy i amal ničoha nie pakinuła ad zvanicy, prybudavanaj da jaje paźniej.
Carkva na radzimie Kaściuški
Upieršyniu pravasłaŭnaja carkva Śviatoha Archanioła Michaiła ŭ Ściapankach, viadomych u Bieraściejskim starostvie z XVI stahodździa, zhadvajecca pad 1619 hoda. Heta byŭ papiaredni chram, pra vyhlad i fundataraŭ jakoha ničoha nie viadoma.
Ale zachavałasia historyja, jak 23 sakavika 1629 hoda śviatara hetaj carkvy źbiŭ pjany šlachcic. Śviatar Zacharyj Hrynieŭski viartaŭsia ad bieraściejskaha ziamianina Ryhora Rudnickaha, kali na jaho nakinuŭsia pjany i raźjušany bieraściejski ziamianin Alaksandr Pałonski. Apošni, zabyŭšysia «na prava paspalitaje», hrebujučy «bajazieju Božeju i vstydu ludskoha, nie ahladajučy na stan svoj šlachiecki», dahnaŭšy božaha słuhu na darozie, stuknuŭ jaho płoskaściu korda pa hałavie, paraniŭ, zhaniŭ, «ssaramiŭ uščyplivymi słovami» biez uvahi na pavažany ŭzrost i śviatarski stan, i, «na tym nie majučy dość, baradu vyrvaŭ». Heta budzie nie apošni raz, kali śviatar ź Ściapankaŭ biaźvinna pacierpić.
U 1656 hodzie miascovaja ziemleŭłaśnica Muraŭleŭskaja sastupiła viosku svajmu plamieńniku Alaksandru Janu Kaściušku, pradziedu Tadevuša Kaściuški, nacyjanalnaha hieroja čatyroch krain.
Kali byŭ pabudavany ciapierašni draŭlany chram, dakładna nieviadoma, jaho pabudovu adnosiać da času, nie paźniejšaha za 1780 hod, choć nie zusim jasna, z čym źviazanaja hetaja data.
U tutejšym prychodzie štohod śviatkujecca dzień zakładki chrama na pryśviatak Hanny, jaki adznačajecca 22 śniežnia. Ałtar chrama, jak paviedamlaŭ jaho były nastajaciel Siarhiej Razanovič, byŭ aśviečany na Śviatoha Michaiła.
Miarkujučy pa tym, što architektura chrama była svojeasablivaj draŭlanaj interpretacyjaj muravanych dvuchviežavych baročnych chramaŭ, jon byŭ pabudavany ŭ XVIII stahodździ, u čas roskvitu hetaha stylu.
Usio XVIII stahodździe Ściapankami vałodali Kaściuški: pradzied, dzied, baćka i, vidać, sam Tadevuš Kaściuška. Nielha vyklučać, što prodki Kaściuškaŭ jak uładalniki vioski vystupali fundatarami novaj draŭlanaj carkvy, užo ŭnijackaj.
Carkva była pabudavanaja ŭ redkaj dla sielskich draŭlanych chramaŭ formie baziliki, jakaja maje try niefy, padzielenyja čatyrma kałonkami. Bazilikalnaja kanstrukcyja aznačaje, što bakavyja častki byli apuščany nižej za centralnuju, dziakujučy čamu ŭ ścienach centralnaha niefa byli prarezany nievialikija akiency, kab u chram traplała bolš śviatła.
Chutčej za ŭsio, hałoŭny fasad chrama nahadvaŭ fasady cerkvaŭ u Vałavieli, Bieździežy i Dzivinie: dach ssunuty ŭzad, a na vyzvalenym miescy z vuhłoŭ zruba vyrastali dźvie viežy sa składanymi šmatjarusnymi baročnymi kupałami-bańkami. Jak piša adzin daśledčyk: pomnik u Ściapankach vysoki i vieličny, jon uračysta panuje nad tutejšym asiarodździem ź nievialičkimi sonnymi chacinami.
Pryniata vyłučać asobnuju zachodniepaleskuju škołu dojlidstva, kab adroźnivać miascovuju tradycyju ad ŭschodniepaleskaj škoły dojlidstva, nie mienš unikalnaj. Ale i ŭ miežach hetaj škoły jość adroźnieńni.
Niekatoryja daśledčyki vyłučajuć łakalnuju małaryckuju škołu, uklučajučy ŭ jaje takija chramy, jak cerkvy ŭ Lachaŭcach, Ołtušy, Dzivinie, Vialikich Siachnovičach i Ściapankach. U małaryckaj škole paleskaha dojlidstva, u adroźnieńnie ad davyd-haradockaj, vielmi vyrazna i jaskrava ŭvasobilisia ŭpłyvy jeŭrapiejskaha baroka.
U pieryjad likvidacyi unii ŭ XIX stahodździ heta drenna dapasoŭvałasia da pryniesienych ruskim pravasłaŭjem architekturnych hustaŭ, što i vyznačyła jaje nieminučy zaniapad.
«Błakitny mif»
Siońnia chramy miascovaj škoły dojlidstva apisvajuć paetyčna, jak «błakitnyja cerkvy Paleśsia», bo jany spres pamalavanyja ŭ taki koler. Ale hetaje pryhožaje abaznačeńnie nie maje pad saboj histaryčnaha hruntu.
Dastupny i ŭstojlivy sini pihmient źjaviŭsia tolki ŭ XX stahodździ. Ni ŭ čas pabudovy, ni ŭ časy Rasijskaj impieryi, ni ŭ mižvajenny čas «błakitnyja cerkvy Paleśsia» nie byli błakitnymi. Byli žoŭtaha, bežavaha, karyčnievaha, paźniej, moža, navat pryhłušanaha zialonaha, ale nikoli — sinimi. Taki adkryty sini koler nie sustrakajecca ŭ našym pryrodnym łandšafcie i dysharmaničny jamu.
Jak adznačajuć śpiecyjalisty, z hetym koleram na pomnikach treba zmahacca, a nie paetyzavać, bo jon skažaje ich usprymańnie i aŭtentyčny vyhlad. Śledam za sinimi ścienami prychodziać ultramarynavyja dachi i kantrasnyja da ich załatyja kupały ź nitrydu tytanu.
Schavanaje ŭnijackaje charastvo
U chramie zachoŭvalisia taksama tvory žyvapisu XVII—XVIII stahodździaŭ, zaprastolny dvuchjarusny ałtar z vytančanymi draŭlanymi karunkami navylotnaha raźbiarstva. Niahledziačy na bolš poźnija abnaŭleńni, na im zaŭvažnyja ślady pieršapačatkovaj bahataj i raznastajnaj palichromii. Ałtar daje dobraje ŭjaŭleńnie pra pampieznaść staradaŭniaha interjera i vytančanaje majsterstva raźbiaroŭ, jakija jaho stvarali.
Paśla vyzvolnaha paŭstańnia 1831 hoda i napiaredadni likvidacyi Bieraściejskaj unii va ŭnijackich cerkvach pačali ŭvodzić novyja paradki, nabližajučy ich da paradkaŭ rasijskaha pravasłaŭja. Heta tyčyłasia ŭ tym liku i sakralnaj architektury. Tak u 1834 hodzie pa prapanovie kirujučaha litoŭskaha ŭnijackaha jepiskapa Iosifa Siamaški było vyrašana zrabić va ŭnijackich cerkvach takija ž ikanastasy, jak u pravasłaŭnych.
Prykładna ŭ hety čas trochjarusny ikanastas źjaviŭsia i ŭ carkvie ŭ Ściapankach. U interjery taksama źniščyli bakavyja ałtary. Draŭlanyja skulptury, jakija ŭpryhožvali kaliści ŭnijackuju carkvu, zanieśli na paddašak, adkul ich paśla zabrali ŭ Muziej staražytnabiełaruskaj kultury NAN Biełarusi, dziakujučy čamu jany i zachavalisia.
Tym nie mienš navat abrazy ŭ novym ikanastasie byli stvorany pad adčuvalnym upłyvam baroka.
U ałtarnaj pieraharodcy źleva ad rajskich dźviarej zachoŭvaŭsia miascovašanavany abraz Maci Božaj Ściapankaŭskaj, napisany ŭ druhoj pałovie XVIII stahodździa, jakomu pakłaniajucca jak cudadziejnamu. Jak ličycca, jon acaleŭ u carkoŭnym pažary, ale ciapierašniaha pažaru, vidać, nie pieražyŭ.
Abraz byŭ upryhožany draŭlanaj imitacyjnaj šataj z karonami, zroblenaj pa zamovie žonki śviatara Fiokły Paŭłovič.
Upryhažeńniem carkvy taksama byli abrazy XIX stahodździa: «Uśpieńnie śviatoj Anny», «Maleńnie ab čašy», «Śviaty Iosif ź dziciom», «Śviatyja Iakim i Anna».
Viadoma, što carkvu paśla ramantavali prynamsi dvojčy — u 1858 i ŭ kancy 1870-ch hadoŭ. U 1862 hodzie ŭ Ściapankach adčyniłasia narodnaje vučylišča, dzie nastaŭničaŭ śviatar Śviata-Michajłaŭskaj carkvy.
U 1899 hodzie ŭ Ściapankaŭskaj carkvie naličvałasia 2585 prychadžan z 12 viosak: Ściapanak, Horak, Dramlova, Žycina, Kanatopaŭ, Łojek, Mielašoŭ, Mažejkaŭ, Naleźnikaŭ, Alizarava Stava, Padrečča i Šadziaŭ. Pryčt składaŭsia sa śviatara i psałomščyka. Da chrama była prypisanaja carkva ŭ majontku Žycin.
U 1902 hodzie pierad baročnym dvuchviežavym fasadam była pabudavanaja zvanica ŭ psieŭdaruskim styli — nie toje, kab niechta sprabavaŭ takim čynam rusifikavać spradviečnaje biełaruskaje dojlidstva, ale na toj momant nijakich inšych stylaŭ u draŭlanym dojlidstvie nie było.
Krajaznaŭcy ŭvohule miarkujuć, što prajekt zvanicy moh vykanać znakamity pieciarburski architektar taho času, Mikałaj Katovič, vychadziec ź biełaruskaj śviatarskaj siamji, bo tahačasny śviatar Ściapankaŭskaj carkvy, Iaan Michałoŭski, davodziŭsia jamu stryječnym bratam. Historyja chutčej za ŭsio lehiendarnaja, bo prajekty cerkvaŭ taho času byli typavymi i razdabyć prajekt prybudovy zvanicy nie składała prablemy i ŭ stalicy hubierni.
U 1915 hodzie, kali bajavyja dziejańni Pieršaj suśvietnaj vajny vialisia na terytoryi Biełarusi, carkva ŭ Ściapankach była začyniena, a carkoŭnaje načyńnie vypraŭlena ŭ hłyb Rasii i nazad nie viarnułasia. Nabaženstvy adnavilisia tolki ŭ 1923 hodzie, kali chram apynuŭsia na terytoryi Polskaj Respubliki.
Zvon, jaki skrali dvojčy
U pačatku XX stahodździa carkoŭnaje bractva i prychadžanie sabrali 1900 rubloŭ na kapitalny ramont carkvy. Na novaj carkoŭnaj zvanicy, prybudavanaj da carkvy, byŭ ustalavany vysokamastacki zvon, jaki byŭ upryhožany admysłovym bareljefnym arnamientam i mieŭ vyklučnaje hučańnie.
Zvon byŭ fundavany žycharom susiedniaj vioski Šadzi, byłym capkoŭnym starastam Alaksiejem Aksiucikam u 1906 hodzie, pra što paviedamlaje fundušovy nadpis: «Siej kołokoł sooružien dla Stiepankovskoj Śviato-Michajłovskoj cierkvi. Pri nastojatiele Ioańnie Michałovskom. Trudami, usierdijem i na dobrovolnyje požiertvovanija prichožan pri značitielnoj pomoŝi kriesťjanina Stiefana Oksiutika».
U časy saviecka-polskaj vajny bajcy Čyrvonaj Armii jaho źniali, kab vyvieźci ŭ Rasiju. Pa čyhuncy zvon dajechaŭ da Arančycaŭ, dzie ŭ čas bajoŭ apynuŭsia na polskim baku. Palaki zachapili jaho ŭ jakaści trafieja i źvieźli ŭ Varšavu.
U polskaj stalicy jon stajaŭ na čyhunačnaj płatformie, dzie jaho vypadkova pabačyŭ niechta sa Ściapankaŭ ci jaho vakolic, jaki zdoleŭ paviedamić pra svaju znachodku ziemlakam. Apošnija, nie marudziačy, nakiravali ŭ Varšavu delehacyju viernikaŭ, jakija ŭparta damahalisia ad polskaj ułady viartańnia zvona jak carkoŭnaj majomaści. Vyrašalnym staŭ fundušovy nadpis na zvonie ab jaho nadańni carkvie ŭ Ściapankach.
Na carkoŭnaj zvanicy da Vialikaj Ajčynnaj vajny znachodziłasia jašče 5 ci 6 mienšych zvanoŭ, jakija pa zahadzie akupacyjnaj ułady prychadžanie pavinny byli addać. Adnak tyja damovilisia pamiž saboju pakinuć samy vialiki i nie zvanić u jaho, kab źbierahčy ad rabaŭničaha vyvazu. Pieratryvaŭšy vajnu, zvon maŭčaŭ da zakančeńnia savieckaj epochi.
Śviedka źvierstvaŭ nacystaŭ
U 1932 hodzie nastajacielem staŭ Leanid Družyłoŭski, jakomu davodziłasia chryścić i viančać bolšaść žycharoŭ vioski Dramlova, jakaja adnosiłasia da jaho carkvy.
U vieraśni 1942 hoda nacysty pravodzili karnuju apieracyju «Trochvuholnik» suprać savieckich partyzan i miascovaha cyvilnaha nasielnictva na terytoryi pamiž čyhunkami Brest — Kobryn i Brest — Małaryta. 11 vieraśnia akupanty zabili ŭ Dramlovie 286 čałaviek, ź jakich 124 byli dziećmi, i spalili viosku. Paśla vajny vioska nie adradziłasia.
Nacysty nie dazvolili pachavać zahinułych dramloŭcaŭ, zabaranili rabić zapis u carkoŭnych knihach ab śmierci prychadžan. Śviatar Leanid Družyłoŭski patajemna praciahvaŭ zapisvać danyja ŭ mietryki, ale pra zabojstva 183 dramloŭcaŭ u adzin dzień jon nie advažyŭsia napisać, tolki pakinuŭ vyraznuju paznaku vialikimi litarami: «Sientiabŕ. POHRIEBIENIJ NIE BYŁO».
Paśla vajny carkva nie zakryvałasia, ale z 1974 hoda nie mieła svajho śviatara. Carkoŭnaje žyćcio adradziłasia tolki ź Pierabudovaj.
Prychod «terarysta»
Ściapankaŭskaja carkva, jak i mnohija pomniki minuŭščyny, pieražyła za svoj čas šmat strašnych padziej, ale nichto nie moh ujavić, što čarha nastupnych pačniecca ŭ 2020-ja, kali nastajaciel budzie abvieščany «terarystam».
Paśla pratestaŭ suprać hvałtu i falsifikacyi vynikaŭ prezidenckich vybaraŭ pa spravie Mikoły Aŭtuchoviča ŭ kancy 2020 hoda byli zatrymanyja śviatar carkvy Siarhiej Razanovič, a taksama jaho žonka Luboŭ i syn Pavieł, jakija adbyvajuć drakonaŭskija terminy — da 16 hadoŭ kałonii va ŭmovach uzmocnienaha režymu.
Jany dali prytułak Aŭtuchoviču, svajmu daŭniamu znajomamu, jaki chavaŭsia ŭ padpolli. Za heta i paciarpieli.
Suśvietnaja spadčyna JUNIESKA i biełaruskaja abyjakavaść
Jašče ŭ 2004 hodzie Biełaruś uniesła ŭ papiaredni śpis Suśvietnaj spadčyny JUNIESKA ceły šerah abjektaŭ: Aŭhustoŭski kanał, Spasa-Praabraženskaja carkva i Safijski sabor u Połacku, Barysahlebskaja (Kałožskaja) carkva ŭ Hrodnie, kultavyja zbudavańni abarončaha typu, ansambl praśpiekta Niezaležnaści ŭ Minsku, a taksama kultavaje draŭlanaje dojlidstva Paleśsia XVII-XVIII stahodździaŭ.
Za 21 hod znachodžańnia draŭlanych paleskich chramaŭ u hetym hanarovym śpisie sprava nie zrušyłasia ni na jotu. Ničoha nie zroblena nie tolki na ŭzroŭni JUNIESKA, ale navat na miascovym ŭzroŭni.
Za dva dziesiacihodździ biełaruskija čynoŭniki navat nie zmahli vyznačyć, jakija ž draŭlanyja chramy jany chočuć bačyć u śpisie Suśvietnaj spadčyny. U karotkaj vytrymcy z daśje, apublikavanaj na sajcie JUNIESKA, zhadvajucca tolki cerkvy ŭ Ździtavie i Ołtušy. Vidavočna, što heta nie ŭvieś śpis, ale bolš pra jaho ničoha nie viadoma.
Uvieś hety čas cerkvy Paleśsia, jakija b mahli trapić u śpis JUNIESKA, aktyŭna pierabudoŭvajucca i acybulvajucca, stračvajučy svaje šancy atrymać kali-niebudź žadany status.
U 2015 hodzie źjaviłasia paradaksalnaja navina, što tolki płanujecca ŭnieści ŭ śpis Suśvietnaj kulturnaj spadčyny piać draŭlanych cerkvaŭ Bresckaj vobłaści, a padrychtoŭka naminacyjnaha daśje pa ich budzie praviedziena sumiesna ź Biełaruskaj pravasłaŭnaj carkvoj.
Siarod abjektaŭ nazyvalisia draŭlanyja cerkvy ŭ vioskach Ździtava, Źbirahi, Čersk, Dzivin i Ściapanki. Uvažlivy čytač možna zaŭvažyć, što ni carkvy ŭ Ździtavie, ni carkvy ŭ Ołtušy, jakija niepasredna zhadvajucca ŭ tekście na sajcie JUNIESKA, u śpisie čynoŭnikaŭ nie akazałasia. Prosta nadzvyčaj charakternaja ilustracyja niepaśladoŭnaści i nierazumnaści. I paśla 2015 hoda znoŭ poŭnaja cišynia.
Zhodna ź biełaruskim zakanadaŭstvam historyka-kulturnyja kaštoŭnaści, uklučanyja abo prapanavanyja da ŭklučeńnia ŭ śpis Suśvietnaj spadčyny, nabyvajuć 0-ju katehoryi kaštoŭnaści. Takuju ŭ Dziaržaŭnym śpisie sapraŭdy majuć i Safijski sabor, i Spasa-Praabraženskaja carkva ŭ Połacku, i Kałožskaja carkva ŭ Hrodnie, i abarončy chramy ŭ Synkavičach, Muravancy, Kamajach, i Aŭhustoŭski kanał.
Nie majuć 0-j katehoryi tolki draŭlanyja chramy Paleśsia. Zhadanyja ŭ naminacyi i bresckimi čynoŭnikami cerkvy ŭ lepšym vypadku majuć tolki 2-ju katehoryju kaštoŭnaści. Za 21 hod z momantu padačy zajaŭki ŭ JUNIESKA biełaruskija čynoŭniki nie zmahli navat vykanać ułasnaje zakanadaŭstva, vykanańnie jakoha nie patrabuje nijakich razumovych vysiłkaŭ.
Voś atrymlivajecca «naminacyja Šredzinhiera»: jana byccam by jość, ale ŭ toj ža momant jaje byccam niama dla biełaruskaj dziaržavy. A chramy źnikajuć prosta fizična: chto pad płastami sajdynhu i płastykavych akon, jak carkva ŭ Vałavieli, a chto ŭ ahni pažaru, jak carkva ŭ Ściapankach.
Vidavočna, što kali b da Ściapankaŭskaj carkvy było staŭleńnie jak da kandydata ŭ śpis Suśvietnaj spadčyny, to tam by było zroblena ŭsio, kab praduchilić padobny źniščalny pažar. Ale nichto za 21 hod tak i nie parupiŭsia pra taki status.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆCarkva ŭ Ściapankach zhareła całkam VIDEA
U carkvie-šedeŭry, što zhareła pad Žabinkaj, da 2020 hoda słužyŭ śviatar-palitviazień Razanovič
Zhareŭ šedeŭr narodnaj architektury Paleśsia — carkva ŭ Ściapankach. Jana zastałasia na fotach «Našaj Nivy»
Piać unikalnych draŭlanych cerkvaŭ Paleśsia, jakija abaviazkova treba ŭbačyć ŠMAT FOTA
Kamientary