Archiealohija
Na abšarach «eŭrapiejskaha nizu»
U peŭnym sensie eŭrapiejskaja archiealahičnaja navuka pieražyvaje metadalahičny kryzys. Tak zvanaja «pracesualnaja archiealohija» apošnich dziesiacihodździaŭ stanovicca ciesnaj i nia vielmi zručnaj dla niekatorych daśledčykaŭ. Kštałtujecca «postpracesualnaja archiealohija», zapačatkavanaja ŭ 1980-ch hadach. Jana vyrastaje na hruncie idejaŭ postmadernizmu ź jahonym subjektyvizmam, šmatmiernaściu i šmatznačnaściu adzinkavych prajavaŭ byćcia...
«Postpracesualnaja archiealohija» adkryvaje novyja perspektyvy, a pa śćvierdžańniu Jana Chodera — adnoha ź jaje kiembrydžskich «baćkoŭ», zrešty robić archiealohiju navukaju. Idei «archiealohii kantekstu» ad Ja.Chodera i jahonych paśladoŭnikaŭ pastupova pašyrajucca na navukovyja asiarodki susiedniaj nam Polščy.
Pryjarytet Poznańskaj škoły ŭ nakirunku adaptacyi idejaŭ postpracesualizmu na polskaj archiealahičnaj hlebie vidavočnaja. Ja adčuŭ i zrazumieŭ heta padčas svajho navukovaha stažu ŭ najbujniejšych archiealahičnych centrach Polščy. U suviazi z hetym pryjemna, što mienavita va Ŭniversytecie imia Adama Mickieviča ŭ Poznani — asiarodku daŭnich i najlepšych universyteckich tradycyjaŭ, farmujecca koła navukoŭcaŭ, jakija razumiejuć perspektyvy kulturna-daślednickaj poviazi «Uschod-Zachad» i dziejničajuć u hetym kirunku. U jakaści prykładu možna zhadać pra vychad niekalkich numaroŭ vydańnia «Baltic-Pontic Studies», adkryćcio Ŭschodniaha Instytutu, plonnaje supracoŭnictva z navukovymi ŭstanovami Kijeva, Miensku, Vilni.
Sumiežža Ŭschodniaj i Zachodniaj Eŭropaŭ — tak zvanaja Eŭropa Siarednie-Ŭschodniaja, ŭsio čaściej stanovicca abjektam pilnaj navukovaj uvahi. Što tyčycca dahistoryi (h. zn. pieršabytnaj historyi) Siaredniaj Eŭropy, to jana maje svoj praciah na Ŭschodzie. Eŭrapiejski Ŭschod u svaju čarhu kulturna i duchoŭna siłkavaŭ tysiačy hadoŭ tamu Eŭropu Siaredniuju. Asabliva vidavočna heta prajaŭlajecca na abšarach tak zvanaha «eŭrapiejskaha nizu» — lasistych raŭninach, što ciahnucca ad Elby ŭzdoŭž Bałtyki da našaha Padniaproŭja. «Nizovyja» kultury ŭ staražytnyja časy prajaŭlali peŭnuju adnarodnaść. Prykładam takoha kulturnaha adzinstva moža vystupać tak zvany «Tšciniec» — cykl blizkich i adnastajnych kulturaŭ i hrupaŭ, jakija isnavali ŭ miežach 17-12 stahodździaŭ da n. e. na prastorach Polščy, Paŭnočnaj Ukrainy j Biełarusi.
Mienavita tšcinieckaja supolnaść epochi bronzy i stała toj pieršaj i najbolš aktualnaj prablemaj, jakoju adkryvajecca ŭ Poznani cykl mižnarodnych sympozijumaŭ, pryśviečanych sprečnym aspektam raźvićcia staražytnych supolnaściaŭ uschodnie-zachodniaha pamiežža.
Sympozyjum pad zapytalnaju nazvaju: «Tšciniec» — kulturnaja systema ci interkulturny praces?» prachodziŭ 13-16 kastryčnika ŭ nievialikim haradku Abžycka pad Poznańniu. Va ŭtulnym pałacy minułaha stahodździa sabrałasia bolš za 30 archieolahaŭ z Polščy, Niamieččyny, Słavakii, Litvy, Ukrainy. Ja, majučy dośvied pa tšcinieckaj kultury Biełaruskaha Paleśsia, reprezentavaŭ Biełaruś dvuma dakładami.
Dylema «kulturnaja systema» ci «interkulturny praces» na sympozyjumie vielmi časta była padstavaju dla sprečak na metadalahičnyja temy. Zaŭziata adstojviučy «interkulturnaść» «Tšcinca» na prastorach eŭrapiejskaha «nizu», prychilniki poznańskaj škoły sfarmulavali niekalki nadzvyčaj niečakanych tezaŭ. Pavodle adnoj ź ich raspaŭsiudžvańnie kulturnych tšcinieckich admietnaściaŭ mahło adbyvacca nia stolki ŭ vyniku emihracyi ci inšakulturnych upłyvaŭ, a šlacham pašyreńnia adpaviednych idejaŭ («pakietu adznakaŭ»). Ci nie mahła ŭ asnovie ich lažać idealohija relihijnaja? Prapanavanaja hipoteza, jak i šerah inšych śmiełych mierkavańniaŭ, była sustretaja davoli strymana, ale nia vyklikała mocnaha piarečańnia.
Pavodle metadalahičnych kanonaŭ sučasnaj «pracesualnaj archiealohii», archiealahičnaja navuka nia ŭ stanie siahnuć za miežy svaich (nadumanych?) mahčymaściaŭ: rekanstrujavać, skažam, irealny śviet dahistaryčnaha čałavieka, uznavić sutnaść palityčnaha kanfliktu ŭ hłybokaj staražytnaści i h. d. Adnak ci da kanca archieolahami pračytvajecca «kantekst», h. zn. uličvajucca ŭsie akaličnaści znachodžańnia staražytnaj rečy, abjektaŭ, kompleksaŭ? Razychodžańni «pracesualnaj» i «postpracesualnaj archiealohii» mohuć vyznačacca tolki supiarečnaściami pamiž starymi i novymi ŭzroŭniami raźvićcia navuki...
Palaki nie adzin raz vitali ŭdzielnikaŭ sympozijumu jak pradstaŭnictva Pieršaj Rečy Paspalitaj. Reč Paspalitaja, akreślivajučy niekali peŭny siarednie-ŭschodnieeŭrapiejski rehijon, vykonvała rolu stabilizacyjnaha faktaru ŭ adnosinach pamiž Uschodam i Zachadam. Adnak uźniknieńnie siarednie-ŭschodnieeŭrapiejskaha rehijanalizmu ŭ histaryčnyja časy mahło być apasrodkavanym vynikam pracesu raźvićcia archaičnaha. Našaje hramadztva, jak i našaja hieapalityka, maje našmat bolš daŭnija tradycyi, čym ujaŭlajecca bolšaści.
U suviazi z hetym vialikuju vartaść nabyvaje suma viedaŭ, jakuju nazapasili archieolahi, vyvučajučy pieršabytnyja časy na abšarach Siardnie-Ŭschodniaj Eŭropy. Prykładam tamu moža być usio toj ža «Tšciniec» časoŭ epochi bronzy, jaki, darečy, niekali za savieckim časam štučna padzialali na zachodni i ŭschodni rakoju Zachodni Buh — zachodniaju miažoj Savieckaha Sajuzu.
Mikoła Kryvalcevič
Ciapier čytajuć
ZŠA pieradali Łukašenku najnoŭšyja amierykanskija leki dla pachudańnia10
Kamientary