Невядомая знакамітасць Павел Пражко

Калі пачынаеш шукаць інфармацыю пра яго ў сеціве ці пытацца ў знаёмых, якія маюць дачыненне да тэатральнага жыцця, можна пачуць усё што заўгодна: геній, правакатар, чарнушнік, наватар… Дык хто такі Павел Пражко?

Пражко — драматург адносна малады (цяпер яму 38 гадоў), аднак не абдзелены ўвагай. З так званага «пакалення 30-гадовых» ён адзін з самых папулярных аўтараў, яго п’есы ставяцца і ў Расіі, і ў Еўропе, ён мае шэраг прэстыжных тэатральных узнагарод. Але пастаноўкі ці спробы пастановак па творах Пражко ў Беларусі можна пералічыць на пальцах адной рукі. Сітуацыя на першы погляд парадаксальная: захвалены замежнай тэатральнай крытыкай драматург, у сваёй краіне амаль незнаёмы гледачу.

Аднак пра ўсё па парадку.

Першыя тэксты Пражко датуюцца пачаткам 2000-х, але цяпер ад сваіх ранніх твораў адхрышчваецца і сам аўтар. Ён шукае сябе, і вынікам гэтых пошукаў робіцца поспех — п’еса «Серпантын» («Серпантин») атрымлівае ўзнагароду на міжнародным конкурсе драматургаў «Еўразія-2004». Гэта першая са шматлікіх прэмій, аднак менавіта пасля «Еўразіі» Павел Пражко робіцца вядомым. Ягоныя тэксты пачынаюць ставіць на культавых эксперыментальных пляцоўках, такіх як расійскія «Театр Post» і «Театр.doc», аўтар атрымлівае Гран-пры фестывалю беларускага «Свабоднага тэатра». Хутка Пражко робіцца адным з самых папулярных сучасных рускамоўных аўтараў.

Першапачаткова тэксты Пражко адносілі да «новай драмы» — сучаснай тэатральнай плыні, аўтары якой імкнуцца перадаць тое, што адбываецца з чалавекам сёння і цяпер. Герой «новай драмы», як і героі першых адметных п’ес Пражко, — гэта сучасны чалавек, што размаўляе на сучаснай мове. Няважна, гопнікі гэта, як у п’есе «Жыццё атрымалася» («Жизнь удалась»), «офісны планктон», як у п’есе «Замкнутыя дзверы» («Запертая дверь») ці апантаная сподняй бялізнай дзяўчына з п’есы «Майткі» («Трусы»).

Наогул, мова — асноўны «козыр» Пражко. Крытыкі хваляць аўтара за яго ўвагу да сучаснай мовы, бо героі п’ес, як і звычайныя людзі, у дыялогах нярэдка абыходзяцца выклічнікамі, мацюкамі, няскончанымі фразамі. Сам драматург кажа, што ў сваіх творах ён заўсёды займае пазіцыю назіральніка, які толькі сочыць за развіццём нейкай гісторыі і ні ў якім выпадку не імкнецца закласці ў твор глабальную ідэю. Фіксацыя сучаснага жыцця — галоўная мэта большасці яго п’ес, таму і персанажы павінныя размаўляць і рэагаваць на рэплікі натуральна.

Але Павел не абмяжоўвае творчыя пошукі мовай. У той жа п’есе «Замкнутыя дзверы» аўтарскія рэмаркі займаюць большую частку тэксту, што ізноў выклікае захапленне крытыкаў. З’яўляецца п’еса «Я вольны» («Я свободен»), якая складаецца з 535 фотаздымкаў і 13 подпісаў да некаторых з іх. Пэўнае здзіўленне можа выклікаць твор пад назвай «Салдат», які складаецца ўсяго з двух сказаў: «Салдат прыйшоў у звальненне. Калі трэба было ісці назад, ён у армію не пайшоў». Пражко растлумачыў, што калі ён працаваў над «Салдатам», то спрабаваў выпісаць нейкую гісторыю, аднак хутка зразумеў, што гэтыя два сказы — і ёсць ідэальны варыянт. Дарэчы, усе гэтыя п’есы былі пастаўленыя. Нават неадназначны «Салдат».

Дык усё ж такі чым выкліканая папулярнасць Паўла Пражко?

Малады рэжысёр Дзяніс Фёдараў, які паставіў у Брэсце спектакль па п’есе Пражко «Ураджай», так адказвае на гэтае пытанне: «Пражко мяне прыцягвае сваёй бескампраміснасцю, жорсткасцю, дзёрзкасцю, цынічнасцю, адвагай. Мне гэта здаецца вельмі адэкватным сучаснаму свету. І ў той жа час у яго п’есах поўная свабода для мастака, ён быццам усё жорстка замацоўвае рэмаркамі, але гэта поле, на якім можна саджаць што заўгодна. Для мяне ў кожнай яго п’есе код, які трэба разгадаць, хоць не выключаю, што сам Пражко наўмысна нічога не шыфраваў. Адсутнасць «трактоўкі» або кардынальнае пераасэнсаванне тэксту яго п’есы можа трапіць у яблычак. Пражко задае пытанні рэчаіснасці. Бударажыць розум. Адсутнасць ацэнкі падзей у яго п’есах, маралі, высноваў, схаваных сэнсаў вельмі сугучна часу. Няма рашэнняў. Няма пытанняў. Няма праблем».

Папулярнасць тэкстаў Пражко — менавіта ў іх універсальнасці. Любая з яго п’ес — ці панылы «Ураджай», ці наватарскі «Салдат» — гэта выклік як для рэжысёра, так і для гледача. Толькі ад іх пачынае залежаць тое, што прарасце на сцэне з безаблічнага тэксту аўтара. Прычым безаблічнасць — не знявага, а канстатацыя факта, бо, з аднаго боку, Пражко мае рацыю, і размаўляць так, як размаўляюць яго героі, цяпер можа і інжынер, і грузчык, але ж з іншага пункту гледжання, уся «геніяльнасць» гэтых твораў — у абсалютнай іх звыкласці.

Гледзячы спектакль паводле Пражко, не ўбачыш нічога новага, шакавальнага, невядомага, а ўбачыш толькі тое, што захочаш, будзе гэта непараўнальнае пачуцце пульсу эпохі, бессэнсоўны аповед ні пра што ці наогул нешта іншае. Нагадвае казку пра новае адзенне караля, але з той розніцай, што самога караля ніхто нікому не паказвае, і перад тым як скласці ўласнае меркаванне пра ягоны касцюм, трэба вырашыць для сябе, ці існуе гэты кароль наогул. Да таго ж Пражко ставяць у асноўным маладыя пастаноўшчыкі, людзі, якія працуюць з сучасным, эксперыментальным тэатрам, людзі, якім ужо нецікавы звыклы пошук новай формы для старога зместу, тыя, хто патрабуе пашырэння колькасці формаў, зместаў і сэнсаў у сённяшнім тэатры. Менавіта ў гэтым і хаваецца прычына поспеху Пражко ў Расіі, і незапатрабаванасці яго на айчыннай сцэне, бо, па-першае, Расія мае шэраг пляцовак, на якіх могуць праявіць сябе маладыя рэжысёры, а ў Беларусі пасля фактычнай эміграцыі «Свабоднага тэатра» калектываў, скіраваных на нешта, што адрозніваецца ад звыклага Чэхава і Дударава, на жаль, не так шмат. Па-другое, вялікую ролю грае абмежаванасць нашых так званых культурных ці блізкіх да культуры людзей, бо спробы мастацкіх чытак у тым жа Брэсце раней забараняліся, бо пражкоўскія тэксты ўтрымліваюць ненарматыўную лексіку. Стаўленне да тэатра як да традыцыйнага «храму мастацтва», якое так любяць гардэробшчыцы і чыноўнікі, прыводзіць да таго, што ў сучасным беларускім тэатры амаль адсутнічае тая самая даследчая, «лабараторная» праца, з якой потым і выходзяць сапраўды цікавыя і незвычайныя творы і пастаноўкі. Так, нешта, безумоўна, робіцца, з’явіўся міжнародны форум «Тэарт», дзе можна пабачыць адны з найлепшых сучасных пастановак знакамітых айчынных і замежных дзеячаў, але ўсё ж абсалютная большасць таго, што ставіцца на сцэнах Беларусі, — правераная часам класіка. І гэта было б цудоўна, калі б акрамя класікі было б нешта яшчэ.

Тут справа нават не ў Пражко (бо ён у кантэксце таго, што адбываецца на еўрапейскіх падмостках, — далёка не наватар), а ў тым, што, падабаецца гэта нам ці не, сучасны тэатр рухаецца наперад. І рухаецца ён — прычым ўпэўнена і даўно — у бок сучаснага мастацтва, беручы ў так званага contemporary art яго асноўныя рысы, такія, напрыклад, як сумнеў у традыцыйных мастацкіх каштоўнасцях, залежнасць ад крытыкі, арыентаванасць на сённяшні навакольны свет, залежнасць ад яго і цесная з ім сувязь.

Інакш кажучы, сённяшні тэатр усё больш аддаляецца ад тэатра ў звыклым для нас, класічным яго разуменні. І адмаўляць гэты працэс ці не звяртаць на яго ўвагі — як мінімум глупства.

Такім чынам, пакуль у Беларусі з недаверам ставяцца да занадта «прасунутага» Пражко, у той жа расійскай Пярмі плануюць паказаць балет «Вясна святарная», які паставіць вядомы сваім наватарскім падыходам італьянец Кастэлучы (адметнасць балета ў тым, што замест танцораў будзе выкарыстаны спецыяльны пыл, выраблены з касцявой мукі). Так, вядома, можна бясконца гаварыць, што каштоўнасць п’ес Пражко — даволі спрэчнае пытанне і што замена танцораў пылам — эпатаж і нічога больш, і гэтыя развагі будуць слушныя, але не трэба забываць галоўнае: баязлівасць і кансерватызм дастасавальныя да ўсіх сфераў чалавечай дзейнасці, не толькі да мастацтва.

Проста таму, што баязлівае і кансерватыўнае мастацтва перастае быць мастацтвам увогуле.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0