Перадаць чалавеку генаў кажана? Тады мы не зналі б раку і не баяліся б вірусаў
Навукоўцы інтэнсіўна вывучаюць гэтых адзіных лятаючых сысуноў, бо пабачылі шанец адкрыць перадавыя метады лячэння смяротных хвароб і запаволіць старэнне чалавека.
Кажаны — пераносчыкі небяспечных для чалавека вірусаў, але самі на гэтыя вірусы не хварэюць. Гэта адзіныя сысуны, якія ўмеюць лётаць. А яшчэ яны для стварэнняў свайго памеру незвычайна доўга жывуць — некаторыя да 40 гадоў, і гэта не ўкладаецца ў правіла, згодна з якім чым меншая жывёла, тым менш яна жыве.
Пандэмія Covid-19 звярнула ўвагу на кажаноў найперш як на магчымых пераносчыкаў гэтай хваробы, але яна таксама зрабіла іх аб’ектам даследавання на прадмет таго, ці могуць кажаны знішчаць вірусы і прадухіляць рак і іншыя захворванні.
Як вывучаюць гэтых жывёл у Нацыянальным інстытуце алергіі і інфекцыйных захворванняў ЗША і біятэхналагічным стартапе Paratus Sciences, які базуецца ў Нью-Ёрку і Сінгапуры, расказвае Wall Street Journal.
Незвычайная імунная сістэма
Нацыянальны інстытут алергіі і інфекцыйных захворванняў ЗША фінансуе даследаванні імуннай сістэмы кажаноў, якія, паводле слоў навукоўцаў, могуць дапамагчы ў лячэнні запаленняў і інфекцыйных захворванняў. Кансорцыум даследчыкаў вядзе праект пад назвай Bat1K па секвенаванні геномаў усіх 1462 жывых відаў кажаноў.
Па словах навукоўцаў, вывучэнне біялогіі кажаноў цяпер толькі пачынаецца. Толькі некалькі лабараторый у свеце маюць калоніі жывых кажаноў для даследаванняў.
«Сёння мы наватары», — адзначае Мая Вайнберг, даследчыца лабараторыі кажаноў Ёвеля ў Тэль-Авіўскім універсітэце ў Ізраілі.
Пошук сродкаў для лячэння хвароб чалавека ў жывёлах мае даўнюю гісторыю. Навукоўцы даследавалі ДНК сабакі, змяіны яд і антыцелы акулы. Што вылучае кажаноў, дык гэта іх шматлікія звышздольнасці, у тым ліку магчымасць пераносіць вірусы, не хварэючы на іх. Яны могуць пераносіць ліхаманку Эбола, Ніпах (смяротны вірус, на які хварэюць свінні і людзі ў некаторых частках Азіі) і вірусных продкаў каранавірусаў (хоць яшчэ не выяўлена, што кажаны пераносяць сам вірус Covid-19).
Па словах доктара Лінфа Ванга, прафесара Медыцынскай школы Duke-NUS у Сінгапуры, які вывучае кажаноў амаль тры дзесяцігоддзі, іх здольнасць заражацца і не хварэць можа быць звязана з той эвалюцыяй, якую жывёлы перажылі за мільёны гадоў, пакуль ператвараліся ў лятучых сысуноў.
Паводле яго слоў, некаторыя кажаны лётаюць ад пяці да васьмі гадзін у суткі, іх сэрцабіццё пачашчаецца да больш чым 1000 удараў у хвіліну, а іх целы спальваюць шмат калорый. «Біялагічны ціск і стрэс неймаверныя», — адзначае доктар Ванг.
Некаторыя віды кожны дзень з'ядаюць казурак масай роўнай свайму целу; іншыя выпіваюць нектару ў паўтара раза больш за сваю вагу. Толькі тры віды кажаноў п'юць кроў.
Кажаны натуральным чынам гасяць запаленне, якое ўзнікае з-за стрэсу або прыкмет небяспекі. Калі чалавек змагаецца з вірусам, ён хварэе, настолькі моцная наша імунная рэакцыя. Імунная сістэма кажаноў дзейнічае больш разважліва і церпіць «агрэсара».
«Мы, людзі, сапраўды эвалюцыянавалі разам з нашым інтэлектам, з развіццём нашага мозгу, — кажа доктар Ванг. — Але з гледзішча імунітэту, я хацеў бы быць кажаном».
Чым дапамогуць даследаванні?
Біятэхналагічная кампанія Paratus Sciences інвеставала 100 мільёнаў даляраў у даследаванне кажаноў для стварэння новых лекаў, якія дапамогуць змагацца з вірусамі, а таксама, патэнцыйна, з ракам, дыябетам і старэннем.
Paratus вывучае фізіялогію кажаноў, а таксама іх геном і ствалавыя клеткі. Кампанія параўноўвае даныя пра розныя віды жывёл — кажаноў-доўгажыхароў і кажаноў, якія жывуць кароткі час, кажаноў, якія хварэюць на рак, і тых, якія не хварэюць, кажаноў, якія харчуюцца казуркамі, і тых, якія харчуюцца садавіной і нектарам.
Вялікія круглыя ствалавыя клеткі кажаноў, атрыманыя даследчыкамі ў лабараторыі, моцна адрозніваюцца ад клетак іншых сысуноў. У іх ёсць малюсенькія бурбалкі, што змяшчаюць вірусападобныя структуры, і гены, якія актывуюцца, калі вірус заражае клетку. Многія вірусныя гены інтэграваныя ў іх геном — у гэтым можа быць сакрэт непрабівальнасці абароны кажаноў ад вірусаў.
Яшчэ адно пытанне, што цікавіць даследчыкаў, — як кажаны спраўляюцца з вялізнымі дозамі глюкозы, якая выклікалі б праблемы з абменам рэчываў у любога чалавека. Адказ на гэта пытанне мог бы даць разуменне таго, як кантраляваць такое захворванне, як дыябет.
Чытайце яшчэ:
Дзе шукаць кажана-гіганта і рабога сусліка? Сем захапляльных фактаў пра дзікую прыроду Беларусі
У адным з гродзенскіх інтэрнатаў пасялілася сотня кажаноў
«Цяпер я маці барсукоў». Мінчанка пераехала на Палессе і стала правадніцай па дзікай прыродзе
У іх цячэ самая каштоўная кроў у свеце. Яна блакітная і лечыць людзей
Каментары