«Ідуць шляхам Бабарыкі»: Мікіта Моніч адказаў Радзівону Коласу на крытыку ініцыятывы Maldzis
Вядомы мастацтвазнаўца Мікіта Моніч выпусціў відэа, у якім пракаментаваў дзейнасць ініцыятывы Maldzis і дыскусію, якая разгарэлася вакол гэтага.
Мікіта Моніч прапануе паглядзець на сітуацыю шырэй і вылучае тры асноўныя думкі наконт стану беларускай культуры.
Тры тэзісы пра спадчыну
Па-першае, мастацтвазнаўца нагадвае, што спадчына — гэта толькі тое, што ўдалося захаваць, і гэта заўсёды меншая частка ад створанага.
«Час бязлітасны: пажары, паводкі, палітычныя рэпрэсіі, рэлігійная прапаганда і войны харчуюцца культурнымі прадуктамі з тым жа задавальненнем і апетытам, што і чалавечынай», — адзначае ён.
Па-другое, значная частка беларускай спадчыны знаходзіцца за межамі краіны, і гэта аб'ектыўная рэальнасць.
Як адзначае Моніч, артэфакты раскіданыя па музеях і зборах Масквы і Санкт-Пецярбурга, Варшавы, Вільні, Харкава, Метраполітэн-музея ў Нью-Ёрку і іншых месцаў.
Гэта не выключэнне, а «дадзенасць, з якой па меры пабудовы беларускай дзяржавы наша грамадства пачынала працаваць і, увогуле, будзе вымушана працягваць».
Па-трэцяе, галоўная задача музеяў і архіваў — гэта фізічнае захаванне, бо гісторыя Беларусі поўная катастрафічных страт.
Падчас Другой сусветнай вайны гінулі або знікалі цэлыя калекцыі: нешта не паспелі вывезці, нешта вывезлі і страцілі, нешта не вярнулі пасля вайны, нешта вярнулі, але ў іншыя музеі СССР. Савецкая культурная палітыка часта адносілася да дасавецкага, арыстакратычнага, буржуазнага, рэлігійнага і нацыянальнага мастацтва як да непатрэбнага.
Моніч прыводзіць шэраг канкрэтных прыкладаў:
— у Віцебску былі фрагменты сярэднявечных фрэсак Дабравешчанскай царквы, якую ўзарвалі ў 1961 годзе;
— у Мінску ў 1965 годзе разбурылі Халодную сінагогу, найстарэйшы на той момант будынак горада, а яго сляды засталіся на карціне Мая Данцыга;
— Марк Шагал прапаноўваў БССР свае працы ў 1970-я, але атрымаў адмову;
— Аладава купіла некалькі палотнаў Ізраіля Басава, але тагачасны рэтраградскі Саюз мастакоў «ледзь не парваў музей на кавалкі», і пасля гэтага Басава не набывалі;
— Надзея Хадасевіч-Лежэ прапаноўвала змясціць на Палацы спорту мазаічнае пано Фернана Лежэ, левага па сваіх палітычных поглядах мастака і члена Камуністычнай партыі Францыі, але і гэтага не падтрымалі мясцовыя камуністы;
— Зоя Літвінава стварыла разам з калегамі шэраг гіганцкіх фрэсак у мінскіх палацах культуры і кінатэатрах, але сёння не даступная ні адна: іх збівалі, зафарбоўвалі, зносілі разам з будынкамі або зашывалі гіпсакардонам.
Эфект Бабарыкі і ініцыятыва Maldzis
Пазітыўным прыкладам Моніч лічыць калекцыю Белгазпрамбанка, сабраную Віктарам Бабарыкам. На думку блогера, калі гэтая калекцыя дасягнула «крытычнай масы», яна пачала ўплываць нават на дзяржаўную палітыку:
«Дыпламатычныя прадстаўніцтвы пачалі, ведаеце так, паглядаць на аўкцыёны ў еўрапейскіх краінах, пытаючыся ў мясцовых дылераў: «Прабачце, ці няма ў вас там Восіпа Любіча ці Царфіна? Толькі, калі ласка, танней». (…)
Купіць вялікага Шагала ці Суціна яны не маглі, занадта дорага, ды і незразумела для дзікага палітычнага начальства. Але сам рух быў, і шмат у чым ён быў вынікам стварэння «Арт-Беларусі».
Моніч падкрэслівае: калекцыю збіралі не акадэмічныя даследчыкі, і ініцыятыву Бабарыкі можна было папракаць у павярхоўнасці або хайпе. Можна нават казаць, што яна дыскрэдытавала навуковую супольнасць, бо дэманстравала няздольнасць прафесіяналаў уплываць на палітыку і грэбаванне папулярызацыяй спадчыны:
«Музейшчыкі і архівісты сядзелі, і шмат у чым да гэтага часу сядзяць у вежы са слановай косці, даследуючы свой фонд і ўздыхаючы пра нязбытнае: «Вось бы скарбы не былі вывезеныя. Вось бы мець у распараджэнні тое, пятае, дзясятае».
Мастацтвазнаўца лічыць, што Maldzis ідзе падобным шляхам, але ў больш складаных умовах — у выгнанні і без банкаўскіх рэсурсаў.
«Так ці інакш, я лічу, што ініцыятыва Maldzis ідзе падобнай дарогай, падобнай да той, якую працярэбіла калекцыя Бабарыкі. Пры гэтым без рэсурсаў «Белгазпрамбанка» і ў выгнанні, за межамі Беларусі. Але яны робяць тую штуку, на якую я, беларускі эмігрант у Іспаніі, рэсурсу ў сябе не знаходжу».
Чаму ініцыятыву крытыкуюць
Моніч прызнаецца, што, як эксперт, вельмі добра разумее пачуцці Радзівона Коласа. Ён прызнаецца: так, удзельнікі праекта могуць рабіць «няправільна, недастаткова якасна, недастаткова навукова», могуць траціць рэсурсы не туды. Але «яны робяць, як могуць. А дакладней, як не могуць іншыя. Напрыклад, я».
«Чаму я так думаю? Таму што я страшна раздражняюся, уключаючы відосы гэтага праекта. (…) Мяне зжырае зайздрасць і крыўда: бо я, я б распавёў пра іх значна цікавей. На іх месцы павінен быць я. Ну як так? Гэта здаецца мне гранічна несправядлівым. А мы, беларусы, мы за справядлівасць», — іранізуе над сабой Моніч, дадаючы, што «пачуццё несправядлівасці — гэта маці зайздрасці».
Мастацтвазнаўца прызнае, што сабраныя ініцыятывай сродкі маглі б быць выдаткаваныя і на іншыя, таксама вельмі важныя рэчы: на акадэмічныя даследаванні гісторыі, дапамогу палітвязням, эвакуацыю людзей з Беларусі, адукацыйныя праекты, медыцынскую дапамогу, здымкі фільмаў, падтрымку культурных пляцовак у Вільні або Варшаве, на барацьбу беларускіх добраахвотнікаў ва Украіне.
Але ён прапануе іншую перспектыву: «Можа быць, гэтых рэсурсаў проста не было б, калі б [удзельнік ініцыятывы] Maldzis іх не знайшлі? Можа быць, плюс пяць артэфактаў гэта лепш, чым плюс нуль?»
Каментары