«Iduć šlacham Babaryki»: Mikita Monič adkazaŭ Radzivonu Kołasu na krytyku inicyjatyvy Maldzis

Mikita Monič prapanuje pahladzieć na situacyju šyrej i vyłučaje try asnoŭnyja dumki nakont stanu biełaruskaj kultury.

Try tezisy pra spadčynu

Pa-pieršaje, mastactvaznaŭca nahadvaje, što spadčyna — heta tolki toje, što ŭdałosia zachavać, i heta zaŭsiody mienšaja častka ad stvoranaha.

«Čas biaźlitasny: pažary, pavodki, palityčnyja represii, relihijnaja prapahanda i vojny charčujucca kulturnymi praduktami z tym ža zadavalnieńniem i apietytam, što i čałaviečynaj», — adznačaje jon.

Pa-druhoje, značnaja častka biełaruskaj spadčyny znachodzicca za miežami krainy, i heta abjektyŭnaja realnaść.

Jak adznačaje Monič, artefakty raskidanyja pa muziejach i zborach Maskvy i Sankt-Pieciarburha, Varšavy, Vilni, Charkava, Mietrapoliten-muzieja ŭ Ńju-Jorku i inšych miescaŭ.

Heta nie vyklučeńnie, a «dadzienaść, ź jakoj pa miery pabudovy biełaruskaj dziaržavy naša hramadstva pačynała pracavać i, uvohule, budzie vymušana praciahvać».

Pa-treciaje, hałoŭnaja zadača muziejaŭ i archivaŭ — heta fizičnaje zachavańnie, bo historyja Biełarusi poŭnaja katastrafičnych strat.

Padčas Druhoj suśvietnaj vajny hinuli abo źnikali cełyja kalekcyi: niešta nie paśpieli vyvieźci, niešta vyvieźli i stracili, niešta nie viarnuli paśla vajny, niešta viarnuli, ale ŭ inšyja muziei SSSR. Savieckaja kulturnaja palityka časta adnosiłasia da dasavieckaha, arystakratyčnaha, buržuaznaha, relihijnaha i nacyjanalnaha mastactva jak da niepatrebnaha.

Monič pryvodzić šerah kankretnych prykładaŭ:

— u Viciebsku byli frahmienty siaredniaviečnych fresak Dabravieščanskaj carkvy, jakuju ŭzarvali ŭ 1961 hodzie;

— u Minsku ŭ 1965 hodzie razburyli Chałodnuju sinahohu, najstarejšy na toj momant budynak horada, a jaho ślady zastalisia na karcinie Maja Dancyha;

— Mark Šahał prapanoŭvaŭ BSSR svaje pracy ŭ 1970-ja, ale atrymaŭ admovu;

— Aładava kupiła niekalki pałotnaŭ Izraila Basava, ale tahačasny retrahradski Sajuz mastakoŭ «ledź nie parvaŭ muziej na kavałki», i paśla hetaha Basava nie nabyvali;

— Nadzieja Chadasievič-Leže prapanoŭvała źmiaścić na Pałacy sportu mazaičnaje pano Fiernana Leže, levaha pa svaich palityčnych pohladach mastaka i člena Kamunistyčnaj partyi Francyi, ale i hetaha nie padtrymali miascovyja kamunisty;

— Zoja Litvinava stvaryła razam z kalehami šerah hihanckich fresak u minskich pałacach kultury i kinateatrach, ale siońnia nie dastupnaja ni adna: ich źbivali, zafarboŭvali, znosili razam z budynkami abo zašyvali hipsakardonam.

Efiekt Babaryki i inicyjatyva Maldzis

Pazityŭnym prykładam Monič ličyć kalekcyju Biełhazprambanka, sabranuju Viktaram Babarykam. Na dumku błohiera, kali hetaja kalekcyja dasiahnuła «krytyčnaj masy», jana pačała ŭpłyvać navat na dziaržaŭnuju palityku:

«Dypłamatyčnyja pradstaŭnictvy pačali, viedajecie tak, pahladać na aŭkcyjony ŭ jeŭrapiejskich krainach, pytajučysia ŭ miascovych dyleraŭ: «Prabačcie, ci niama ŭ vas tam Vosipa Lubiča ci Carfina? Tolki, kali łaska, tańniej». (…)

Kupić vialikaha Šahała ci Sucina jany nie mahli, zanadta doraha, dy i niezrazumieła dla dzikaha palityčnaha načalstva. Ale sam ruch byŭ, i šmat u čym jon byŭ vynikam stvareńnia «Art-Biełarusi».

Monič padkreślivaje: kalekcyju źbirali nie akademičnyja daśledčyki, i inicyjatyvu Babaryki možna było paprakać u paviarchoŭnaści abo chajpie. Možna navat kazać, što jana dyskredytavała navukovuju supolnaść, bo demanstravała niazdolnaść prafiesijanałaŭ upłyvać na palityku i hrebavańnie papularyzacyjaj spadčyny:

«Muziejščyki i archivisty siadzieli, i šmat u čym da hetaha času siadziać u viežy sa słanovaj kości, daśledujučy svoj fond i ŭzdychajučy pra niazbytnaje: «Voś by skarby nie byli vyviezienyja. Voś by mieć u rasparadžeńni toje, piataje, dziasiataje».

Mastactvaznaŭca ličyć, što Maldzis idzie padobnym šlacham, ale ŭ bolš składanych umovach — u vyhnańni i biez bankaŭskich resursaŭ.

«Tak ci inakš, ja liču, što inicyjatyva Maldzis idzie padobnaj darohaj, padobnaj da toj, jakuju praciarebiła kalekcyja Babaryki. Pry hetym biez resursaŭ «Biełhazprambanka» i ŭ vyhnańni, za miežami Biełarusi. Ale jany robiać tuju štuku, na jakuju ja, biełaruski emihrant u Ispanii, resursu ŭ siabie nie znachodžu».

Čamu inicyjatyvu krytykujuć

Monič pryznajecca, što, jak ekśpiert, vielmi dobra razumieje pačućci Radzivona Kołasa. Jon pryznajecca: tak, udzielniki prajekta mohuć rabić «niapravilna, niedastatkova jakasna, niedastatkova navukova», mohuć tracić resursy nie tudy. Ale «jany robiać, jak mohuć. A dakładniej, jak nie mohuć inšyja. Naprykład, ja».

«Čamu ja tak dumaju? Tamu što ja strašna razdražniajusia, uklučajučy vidosy hetaha prajekta. (…) Mianie zžyraje zajzdraść i kryŭda: bo ja, ja b raspavioŭ pra ich značna cikaviej. Na ich miescy pavinien być ja. Nu jak tak? Heta zdajecca mnie hranična niespraviadlivym. A my, biełarusy, my za spraviadlivaść», — iranizuje nad saboj Monič, dadajučy, što «pačućcio niespraviadlivaści — heta maci zajzdraści».

Mastactvaznaŭca pryznaje, što sabranyja inicyjatyvaj srodki mahli b być vydatkavanyja i na inšyja, taksama vielmi važnyja rečy: na akademičnyja daśledavańni historyi, dapamohu palitviaźniam, evakuacyju ludziej ź Biełarusi, adukacyjnyja prajekty, miedycynskuju dapamohu, zdymki filmaŭ, padtrymku kulturnych placovak u Vilni abo Varšavie, na baraćbu biełaruskich dobraachvotnikaŭ va Ukrainie.

Ale jon prapanuje inšuju pierśpiektyvu: «Moža być, hetych resursaŭ prosta nie było b, kali b [udzielnik inicyjatyvy] Maldzis ich nie znajšli? Moža być, plus piać artefaktaŭ heta lepš, čym plus nul?»

• 1
• 0
• 0
• 1
• 0
• 0
• 0
• 0