Mova na rasiejskaj miažy

Test na «harbatu» Małoje Sitna nie prajšło. Reakcyja stałoŭnicy Taciany, jakaja hatuje abied dla tych, chto pracuje na pahruzcy lesu, na prośbu «nalić šklanku harbaty» mała čym adroźnivałasia ad šoku pradavački staličnaje kramy. Taciana niema zastyła la akienca z apałonikam u ruce, umolna hledziačy na nastupnuju ŭ čarzie kabietu. «Harbaty?..»

— I čaho ty na mianie smotryš? — nia vytrymała taja. — Ja vaabšče rasijanka, nia znaju, što tam u vas «harbata» nazyvajecca. Navierna, čaj.

Movu, na jakoj razmaŭlajuć Małoje Sitna i stancyja Alešča za piać kilametraŭ ad miažy z Rasiejaj (darma što sumiežnaja Nievielščyna etnična biełaruskaja), možna kvalifikavać jak typovuju trasianku. Tyja, kamu za 70, havorać pa-biełarusku, jak i maje być, na paŭnočna-ŭschodnim dyjalekcie; dzieci i padletki — pa-rasiejsku navat biez akcentu, ale pieravažnaja bolšaść — pa-rasiejsku ź biełaruskim akcentam. Najbolš značnyja słovy, nakštałt «ziamla», «rabić» abo «harełka» hučać jašče całkam pa-biełarusku, ale sama vioska — užo «dziareŭnia», bulba — «kartoška».

Rasiejskija karani ciahnucca pieradusim z televizara. Frazy ź leksykonu dyktaraŭ navin, viadučych tok-šoŭ i asabliva frahmenty reklamy paŭsiudna vycisnuli z užytku i słavuty narodny falklor, i školnuju prahramu, i litaraturnuju klasyku. Toje, što ciapier pa-biełarusku praktyčna nie havorać «pa cilivizaru» (i heta pry čatyroch nacyjanalnych telekanałach), aŭtamatyčna pieratvaraje movu ŭ ekzotyku. I dzie — u vioscy! Mižvoli aceniš trapnaść ukraincaŭ, jakija pastanavili davać reklamu tolki pa-ŭkrainsku — i adnym macham pazbavili rasiejskuju statusu «adzinaj narmalnaj».

Što praŭda, tut reahujuć na biełaruskamoŭnaść inakš, čym u horadzie. «Zachodnika niejkaha mnie prysłali», — tolki pačuŭšy mianie, adznačyła kamendantka, ciotka stałaha vieku. Małady, pad 30, chłopiec z Rasonščyny i prysłany pa raźmierkavańni ŭ Alešču majstar sa Staŭpieččyny pierajšli na biełaruskuju ŭ havorcy. «Paśla taho, jak ja pračytała «Kałasy pad siarpom tvaim», — 19-hadovaja ŭradženka Sitna Volha sustreła ŭ vioscy maładafrontaŭcaŭ ź Miensku, — u mianie była mara: ubačyć žyvych ludziej, jakija havorać pa-biełarusku, jak u knizie».

Chiba što 25-hadovy Vitalik z Połackaje biržy pracy — syn vajskoŭca — praburčeŭ: «Nu, ty by jeŝie po-niemiecki skazał!» Ale paśla histaryčnaj daviedki pra dziaržaŭnuju movu VKŁ i čaćviortuju ŭ śviecie drukavanuju Bibliju kryć Vitaliku ŭžo nie zastałosia čym. Tym bolš što mianie padtrymała miascovaje nasielnictva ŭ abliččy ciotki Juli, 55 hadoŭ: «Zaraz i ty, Vitala, u nas pa-biełarusku zahavoryš!»

Škoła ŭ Małym Sitnie ličycca biełaruskaj. Vučycca tut kolkidziasiat dzietak z usiaho navakolla, ale ž niekalki entuzijastaŭ movy siarod nastaŭnikaŭ jość. «Škoła biełaruskaja, — uzdychaje Alena, u jakoj sioleta syn nia zdoleŭ pastupić u Połacak, — ale ž paśla jano nidzie pa-biełarusku nie praciahvajecca…» Sotnia takich viaskovych matak dy nastaŭnikaŭ, abjadnaŭšysia dziela napisańnia skarhaŭ, mahli b uźniać chvalu značna macniejšuju za tebeemaŭski nacyjanalny ŭniversytet, čym kolišnija dziasiatki tysiač podpisaŭ haradzkich hramadzian.

«Biada, što razmaŭlajem my pa-biełarusku niejak hruba, kastrubatavata, — zaŭvažaje 39-hadovy Michaś, jaki čas ad času pierachodzić «na rodnuju», — a voś dziejačy z emihracyi… U ich mova piavučaja, pryhožaja, až zasłuchajeśsia». Ja pryhadvaju, što numar «Našaje Nivy» ŭsia bryhada i paŭvioski, pieradajučy z ruk u ruki, čytali biez anijakich ciažkaściaŭ.

U hłybokaj biełaruskaj vioscy rusifikacyja maje try hałavy: rasiejskaje telebačańnie, rasiejski mat i rasiejskaja papsa. Adpaviedna, šlachoŭ viartańnia movy napałovu źniamiełaj vioscy taksama try.

Najpierš — praz telebačańnie. Varta pieravieści na biełaruskuju chacia b BT, ANT dy reklamnyja paŭzy — i tut padchopiać.

Elita. Mova majstra na lesapunkcie, namieśnika dyrektara ŭ škole, uvohule čałavieka adukavanaha dy pry pasadzie — tut etalon. Rasiejskamu matu zdolnaja supraćstajać chiba što kultura maŭleńnia biełaruskaj intelihiencyi.

Dakul biełaruskaja vioska nie pačuje dobrych folkavych biełaruskamoŭnych hitoŭ, niezaležnickaha roku, bardaŭ dy remejku našaha załatoha siaredniaviečča — rasiejskaja papsa budzie praciahvać spravu rasiejskaha štycha i rasiejskaje škoły.

U kožnaj biełaruskaj viosačcy ŭsio jašče možna prasačyć miažu z Rasiejaj. Nia ŭmoŭnuju — moŭnuju. Uzrost pad 70, školny paroh z «Sardečna zaprašajem!», aficyjnyja šyldy, byccam punkcir na mapie, akreślivajuć terytoryju biełaruskaści. Ale kali ŭjavić jašče piać hadoŭ vymirańnia pakaleńnia biełarusizacyi, jašče piać vypuskaŭ maładych viaskoŭcaŭ, jakija nia mohuć atrymać vyšejšuju adukacyju pa-biełarusku, jašče piacihodku traščankoŭskich padručnikaŭ — biełaruskaj movie daviadziecca badaj što sychodzić ź vioski ŭ les.

U 2006-m, zvažajučy na adno tolki heta, treba abaviazkova pieramahać.

v.Małoje Sitna

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0