Haradzienski palimpsest

Prysłanyja z Mahilova kiraŭniki Horadni nie vyčuvajuć horadu.

Kali ja zhadvaju pra Horadniu, to jaje niajarkaja zatumanienaja pryhažość zdajecca mnie niejkim dziŭnym palimpsestam. Stahodździ pakinuli tut, na tym samym miescy, cudoŭnyja ŭzory, što źmianiajucca ŭvieś čas.

Zofja Nałkoŭskaja

Polskaja piśmieńnica Nałkoŭskaja pisała hetyja radočki ŭ siaredzinie 1920-ch hadoŭ. I praŭda, pa stahodździ rasiejskaha panavańnia prypalačanaja Horadnia blizu tak i musiła vyhladać. U mižvajennym časie polskija ŭłady źlikvidavali adno kaplicu Alaksandra Nieŭskaha, z-za taho, što jana była pastaŭlenaja ŭ honar zadušeńnia paŭstańnia 1863 hodu. Tahdyšnija ŭłady stavilisia da Horadni, jak da svajoj, aščadna j ź luboŭju. Byli adrestaŭravanyja šmatlikija pomniki, praviedzienaja kanservacyja ŭnikalnych archiealahičnych kompleksaŭ na Zamku, zakładzienyja novyja skvery j zabrukavanyja ŭsie vulicy.

Vojny abyšli Horadniu staranoju. Z suśvietnych vojnaŭ jana vyjšła amal niekranutaju. Hałoŭnaj płoščaju karaleŭskaj Horadni spradvieku byŭ Stary Rynak. Jana ž Sabornaja, Batury, a dasiońnia Savieckaja. Paradny plac Horadni paŭstaŭ za časoŭ karala Ściapana Batury. Tut stajaŭ karaloŭ pałac. Tutsama była j Ratuša — haradzkoje samakiravańnie.

Savieckaja horadabudaŭničaja praktyka pakrysie ścierła z hetaje płoščy jaje spradviečny sens. Rešta histaryčnaje zabudovy, što atačaje jaje pa perymetry, tolki namiakaje na asablivy sens hetaha placu ŭ sercy staroha horadu. Savieckija vandały pavydzirali adsiul hetkija znakavyja abjekty, jak Ratuša, što była atočana handlovymi radami, pałac Radziviłaŭ i samaje hrandyjoznaje zbudavańnie ŭ našym krai — Faru Vitaŭta, što była puščanaja na druz u 1963 hodzie. U vyniku na miescy hałoŭnaje płoščy Horadni ŭtvaryłasia małaŭciamnaja prastora, atočanaja vypadkovymi karobkami, bieź vidavočnych akcentaŭ, z razarvanymi vizualnymi poviaziami. Hety kut horadu staŭ prostym frahmentam savieckaha abłasnoha centru: lapidarnyja budynki z sylikatnaje cehły, niahiehła razmalavanyja staraśvieckija kamianicy dy turemny podych z-za kalučaha drotu, što śpierazaŭ były klaštar jezuitaŭ.

Zachad Biełarusi dzičeŭ na vačach.

Prajekt detalovaje planiroŭki Horadni 1966 hodu ŭražvaŭ razmacham vandalizmu. Ad płoščy Zamku musili splažyć usiu prastoru histaryčnaha centru. Paratunak pryjšoŭ u 1973 h., kali nastupny Hienplan praduhledzieŭ stvareńnie bujnamaštabnaha haradzkoha jadra na terytoryjach za rakoj Haradničankaj.

Adnak drobnyja paskudztvy praciahvalisia. Biazładna tyrkali siud-tud budynki kamitetaŭ KPSS, damoŭ kultury, universamaŭ. Jaskravy prykład — haradzienski dramteatar, pabudavany ŭ siaredzinie 1980-ch. Hruvastkija formy teatru ŭ huščary staradaŭnich kamianicaŭ vyhladajuć niedarečna. Tady ž źnieśli samy stary vakzał u Biełarusi — kab nie zaminaŭ novamu budynku.

U 1989 h. Biełaruskim navukova-daślednym instytutam horadabudaŭnictva (hałoŭny architektar — Alaksandar Horb) byŭ raspracavany dychtoŭny prajekt rehieneracyi histaryčnaha jadra. Praduhledžvałasia vyzvalić jaho ad transpartu šlacham stvareńnia pa jahonym perymetry aporna-raźmierkavalnaha kołca. Mocna pašyrałasia piešachodnaja zona, uznaŭlalisia frahmenty histaryčnych ansamblaŭ i landšaftaŭ. Ale hety samy racyjanalistyčny prajekt tak i zastaŭsia ŭ prajekcie.

Architektary iznoŭ, jak i apošnija 60 hadoŭ, uparta miarkujuć, što staražytnamu centru Horadni šmat čaho nie chapaje. Naturalna, nia stračanych pomnikaŭ.

Ciapierašniaja pierabudova staradaŭniaje płoščy źviałasia da vialikaha abjomu ziemlanych rabotaŭ i vysiečki starych drevaŭ. Karcieła zrabić dva padziemnyja pierachody dla ludziej, ale pakinuli adzin. Karcieła zaviaršyć archiealahičnyja dośledy, ale tolki padkapalisia da starych padmurkaŭ. Terminy j hrošy padcisnuli, rychtyk jak za savieckim časam. Jak z honaram zajaŭlaje hałoŭny architektar prajektu rekanstrukcyi, Alaksandar Zacharčuk, u hetym stanie Savieckaja płošča hatovaja da ŭznaŭleńnia Ratušy j pałacu Radziviłaŭ. A chiba jana nie była hatovaja j raniej? Dziela čaho rabiłasia hetak šmat šumu ŭ ŚMI? Niaŭžo ŭkładka dekaratyŭnaje plitki zamiest bruku taho zasłuhoŭvała?

Historykaŭ, restaŭrataraŭ, architektaraŭ dy krajaznaŭcaŭ aburaje toje, što prajekt rekanstrukcyi Savieckaje płoščy ździajśniaŭsia samymi savieckimi metadami: hramadzkaść była aznajomlenaja z prajektam post factum .

Sakret polišynela prosty: ciozka, amal ziamlak i adnahodak Łukašenki Alaksandar Antanienka, jaki ciapier kiruje Horadniaj, vyłuzvajecca, kab davieści svaju niezamiennaść. «2005 hod stanie ŭ historyi horadu samym maštabnym i značnym pa razmachu kapitalnaha ramontu žyłfondu, vulic i mahistralaŭ», — skazaŭ u adnym ź interviju mer.

Ščyra spačuvaju aŭtaru prajektu sp.Zacharčuku, pierad jakim pastavili takuju zadaču. Raniej načalstva myśliła katehoryjami «piacihodak», ciapier — vybaraŭ. Pavodle prajektu, «u Horadni źjavicca svoj «Arbat» — ad pačatku vulicy Savieckaj da dramteatru». Ot tak! U eŭrapiejskim horadzie, prasiaknutym ducham hotyki j baroka — dajoš maskoŭska-alimpijadny Arbat.

Usio heta — pył u vočy, kab zasłužyć pachvału na vyšejšym uzroŭni, a to j pavyšeńnie ŭ stalicu.

Praź jakija paŭhodu plon niaŭrymślivych budaŭnikoŭ možna budzie acanić. Voś tolki paŭpłyvać na jaho nia ŭdasca. Źniknie jašče niešta z starych kamianioŭ, detalaŭ, krajavidaŭ. Horadnia, karaleŭskaja stalica, zastaniecca čakać adbudovy. Jak zahadkavy palimpsest, pa jakim iznoŭ vypadkovyja ŭładary kreślać svaje piśmiony.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0