«Ranaj majho žyćcia jość niastača systematyčnaj aśviety», — pisaŭ Vacłaŭ Łastoŭski ŭ dakumencie, pra jaki tut pojdzie havorka. Na žal, časam takuju charaktarystyku možna dać i daśledčykam jahonaj spadčyny. Adnak usio pa paradku. Da 125‑hodździa Łastoŭskaha piša Jazep Januškievič.
«Ranaj majho žyćcia jość niastača systematyčnaj aśviety», — pisaŭ Vacłaŭ Łastoŭski ŭ dakumencie, pra jaki tut pojdzie havorka. Na žal, časam takuju charaktarystyku možna dać i daśledčykam jahonaj spadčyny. Adnak usio pa paradku. Da 125‑hodździa Łastoŭskaha piša Jazep Januškievič.
Akurat na 120‑hodździe Vłasta «Biełaruski histaryčny časopis» (2003, №3) vydrukavaŭ najkaštoŭniejšy materyjał: žyćciapis V.Łastoŭskaha: (V.Zubko. «Curriculum vitae» Vacłava Łastoŭskaha i Tamaša Hryba).
Nakinuŭšysia na publikacyju ź niepadrobnaj cikaŭnaściu, ja smakavaŭ i škadavaŭ, što nie daciahnuŭsia da tych dakumentaŭ, kali pisaŭ svajho «Nieadmiennaha sakratara Adradžeńnia». Ci potym, składajučy tom spadčyny Łastoŭskaha dla vydaviectva «Biełaruski Knihazbor».
Toj Curriculum vitae Łastoŭski składaŭ u 1925 hodzie dla dziejača ŭkrainskaj emihracyi Mikity Šapavała, kiraŭnika Ŭkrainskaha Sacyjalahičnaha instytutu ŭ Prazie, jaki prapanavaŭ Łastoŭskamu stać členam‑karespandentam. Dakument pa‑svojmu sensacyjny, bo jon… staryć Vłasta amal na hod. Kali b V.Zubko apublikavała jaho raniej i kali b nie adšukałasia ŭ 1990‑ia chrosnaja metryka Łastoŭskaha, my mieli b inšuju datu narodzinaŭ Vłasta — 24 śniežnia 1882 h. I byŭ by jon u našym ujaŭleńni adnahodkam Kupały i Kołasa. Žyćciapis Łastoŭskaha, a taksama jahony list da Šapavała, zachavalisia ŭ Centralnym dziaržaŭnym archivie najvyšejšych orhanaŭ ułady i kiravańnia Ŭkrainy ŭ Kijevie, dzie znachodzicca ŭvieś praski archiŭ ukrainskaj emihracyi.
Ale vielmi chutka majo smakavańnie źmianiłasia prykraściu j harkatoju. Bo, vyvučyŭšy, nakolki było mažliva ŭ archivach Biełarusi i Litvy, navukovyja fondy pra historyka, piśmieńnika, krytyka‑publicysta, adnaho ź ideolahaŭ biełaruskaha ruchu, nia vieryłasia, što Łastoŭski ŭ takim značnym dakumencie, jak ułasny žyćciapis moh narabić hetulki pamyłak! Tak, za plačyma ŭ Vłasta było 4 klasy pačatkovaj škołki, jon nia moh zamiest «zaścienku» pisać «zastcienku», zamiest «źbity z tropu» — «źbyty z tropu».
Učytvajučysia, zaŭvažyŭ prosta niejkuju systemu pamyłak. Tamu publikacyjnaja zaŭvaha («uvieś tekst padajecca na movie aryhinału») u mianie sparadziła vialiki sumnieŭ. Kab razabracca, naležała daciahnucca da aryhinału, što i stała mahčymym niadaŭna nie biez spryjańnia ŭkrainskaha pasolstva ŭ Biełarusi, jakuju ačolvaje najsympatyčniejšy pasoł Ihar Lichavy (były ministar kultury ŭ siabie na radzimie).
I tolki pabačyŭšy i vyvučyŭšy ŭrešcie archiŭnyja materyjały, mahu dać vyjście emocyjam, jakija strymlivalisia nie adzin miesiac‑hod u čakańni znajomstva. U majoj niabiednaj archieahrafičnaj praktycy takoje niadbalstva sustreŭ upieršyniu. Kab na 8500 publikacyjnych symbalaŭ‑znakaŭ ułupić bolš za 200 abdrukovak, pamyłak, niasłušnych skarotaŭ, propuskaŭ, ułasnaj fantazii, nierasčytanych słoŭcaŭ, jakija pry minimalnym viedańni movy lohkačytelnyja (amal paśladoŭna ŭ V.Zubko idzie błytanina miakkaha znaku «» i litary «t») — heta ŭžo zanadta. Bolš za toje — škodna! Ujavicie, kali takoje pojdzie hulać pa śviecie navukovym. Peŭna, nie prabačaje aŭtarku i małady viek (jana skončyła Vińnicki dziaržuniversytet u 1998 hodzie).
Novuju datu narodzinaŭ Łastoŭskaha, 24 śniežnia 1882 h., padadzienuju ŭ publikacyi, ja spačatku taksama zaličvaŭ da pamyłak aŭtarki publikacyi. Adnak dziva: tak staić i ŭ aryhinale. Čamu Łastoŭski pamyliŭsia? I ci pamyliŭsia? Ci hetaja sproba sastaryć siabie na hod — adna ź mistyfikacyjaŭ Vłasta? Bo ŭ adšukanaj u siaredzinie 1990‑ch chrosnaj metrycy paznačanyja data naradžeńnia — 8 listapada (27 kastryčnika pa starym styli) 1883 h. i data chrostu — 26 śniežnia 1883 h. Ciažka adkazać. Čaplaje inšaje: u publikacyi siaredziny 2003 h. padajecca novaja data naradžeńnia adnaho z najznačniejšych histaryčnych dziejačoŭ XX stahodździa — i nichto z historykaŭ na heta nie reahuje. Kožny zajmajecca svaim, nadrukavanaje kalehami nikoha nie chvaluje.
Tamu j prapanuju paasobnyja raździelčyki z taho praska‑kijeŭskaha archivu — treba dumać, nie daśledavanaha jašče jak śled biełaruskimi historykami.
* * *
«Curriculum vitae» Vacłava Łastoŭskaha.
Radziŭsia ja ŭ zaścienku Kaleśnikach na pahraniččy Dzisienskaha pav. (Vilensk. hub.) i Lepielskaha pav. (Vicieb. hub.) z baćki Justyna, syna Juzafata i matki Hanny z domu Žvirbleŭskaj, u 1882 hodzie 24 ChII. Chryščony u Zadarožžy, 20 Ch 1883 h. pa ryma‑katalickim abradzie.
Baćki maje byli bieźziamielnymi chlebarobami, i, jak u nas kažuć «chadzili pa arendzie», h. zn. što druhi‑trećci hod pieriekačoŭvali na novuju arendnuju sialibu, pieranosiačysia nia raz z adnaho ŭ druhi, susiedni paviet.
U siam'i ŭ nas byli ŭnijackija tradycyi i niemal da 1905 hodu ŭvieś naš rod sudziŭsia za apornaść u unijactvie. Rod naš vydavaŭ šmat mistykaŭ.
Praŭdapadobna u źviazku ź mistyčnym nastrojem viałosia, što ŭ našym rodzie, z baćki na syna, z pakaleńnia ŭ pakaleńnia, zajmalisia lečańniem; z hetaj pryčyny my ŭ Dzisienščynie bolš viedamy pad prydomkam «Daktaronki».
Siamja naša ŭ svaim akružańni słyła intelihientami, bo baćka moj prachodziŭ paviatovuju škołu, šmat padarožničaŭ pa śviecie i ŭ moładaści byŭ 10 hadoŭ praktykantam u doktara, ale skončyŭšy praktyku i atrymaŭšy paśviedčańnie na prava lačeńnia, praktykaj nie zajmaŭsia.
Zhodna hetym siamiejnym tradycyjam, paśla akončańnia mnoj narodnaj škoły, baćka pasłaŭ mianie da svajho brata, Franciša Łastoŭskaha, vučycca lekarskaha ŭmiectva, jaki raspačaŭ maju adukacyju ad navuki łaciny. Lekcyi adbyvalisia praktyčna: my išli ŭ pole i na kvietkach vučyŭ mianie dziadźka najpierš łacinskaj nazovy koleraŭ kvietak, ličeńnia, paśla łacinskija imiony samych raścin i adnačasna tłumačyŭ, jakaja raścina na jakoje niedamahańnie pamočna, jak i kali jaje źbirać, pierachoŭvać i pryhataŭlać da užytku. Vučyŭsia ja ŭ dziadźki usiaho adno leta: uvosień taho hodu baćka moj złamaŭ ruku, i maja pomač patrebna była doma.
U 1896 hadu, kali siamja naša, dziakujučy chvarobie baćki, dajšła da najvyšejšaha niedastatku, ja nadumaŭ šukać sabie pracy i, prajšoŭšy 70 viorst piachatoj da čyhunki, vyjechaŭ u Vilniu…
U 1906 hadu ja byŭ aryštavany za sacyjalistyčnuju propahandu i siadzieŭ niekalki miesiacaŭ u turmie…
U 1909 hadu 25.III. pierajechaŭ u Vilniu, kudy byŭ zaprošany A.Ułasavym «viaści faktyčna» časopis «Naša Niva», dzie pad tytułam sakratara Redakcyi pracavaŭ da 1915 hodu.
U 1913 hodzie sarhanizavaŭ ja «Biełaruskuju kniharniu ŭ Vilni» (Zavalnaja, 7), jakuju vioŭ da 1918 hodu…
Budučy faktyčnym redaktaram «Našaj Nivy», ja z 1909 hodu nia mieŭ času pracavać navukova, bo treba było produkavać toje, što vymahaŭ kruh čytačoŭ i maładoje biełaruskaje adradžeńnie. Pisaŭ ja ŭ hetym časie vielmi mnoha; nia raz zapaŭniajučy cełyja numary ad pačatku ad kanca, pad roznymi pseŭdonimami i akrom hetaha viadučy jašče miesiačnik sielskaj haspadarki «Sachu», układajučy štohodu popularnyja ŭ toj čas kalendary «Našaj Nivy».
Kamientary