Jak biełarusam dalej žyć sa stukačami i achviarami? Vopyt niamieckaha hramadstva, jakomu daviałosia pryznać kalektyŭnuju vinu

«Vinavatym pahražaŭ łahier, kanfiskacyja majomaści ci pazbaŭleńnie vybarčaha prava»

Hetaj temaj Natalla Skibskaja zacikaviłasia praz asabistuju historyju.

«Ja ź siamji, dzie byli represavanyja. Adzin pradzied z boku taty byŭ zabity, druhi — adpraŭleny ŭ łahier. Z malenstva ja razvažała ab tym, jak heta paŭpłyvała na maich rodnych i mianie samu», — dzielicca psichołah.

Jašče da vybaraŭ jana zadumvałasia pra prahramu psichałahičnaj reabilitacyi biełaruskaha naroda. A paśla zapeŭniłasia ŭ tym, što heta vielmi važna. I tut moh by być karysny niamiecki dośvied.

Prahrama denacyfikacyi pravodziłasia na zachodniaj terytoryi Hiermanii pad nahladam sajuźnikaŭ — amierykancaŭ, anhličan i francuzaŭ. Praź jaje prajšło 3,5 miljona niemcaŭ, jakich paličyli datyčnymi da nacyzmu. Usich padzialili na niekalki hrup. Hałoŭnymi vinavatymi pryznali 1,6 tysiačy čałaviek, vinavatymi — 22 tysiačy, vinavatymi ŭ mienšaj stupieni — 106 tysiač, spadarožnikami — 485 tysiač, nievinavatymi — 18,5 tysiač. Pad amnistyju trapiła amal 2,8 miljona žycharoŭ. 

Niemcy, jakija patrapili pad prahramu, — u asnoŭnym zvyčajnaje nasielnictva. Złačyncaŭ, jakich sudzili ŭ Niurnbierhu, siudy nie ŭklučali.

Pavialičyć

U zaležnaści ad katehoryi byli roznyja pakarańni. Vinavatym moh pahražać łahier da piaci hod, hramadskija pracy, kanfiskacyja majomaści, pazbaŭleńnie vybarčaha prava, zabarona zajmać peŭnyja pasady. 

Dla spadarožnikaŭ — razavyja ci rehularnyja vypłaty ŭ fond kampiensacyi. Kali čałaviek admaŭlaŭsia, jaho mahli adpravić na prymusovyja pracy. Dziaržsłužačych z hetaj katehoryi mieli prava panizić ci adpravić na piensiju (ale ŭ redkich vypadkach).

Darosłaje nasielnictva musiła prajści ankietu (tam było 131 pytańnie pra asabistaje i palityčnaje žyćcio). Kab nichto nie ŭchilaŭsia, pryniali peŭnyja miery. Naprykład, biez kvitancyi, jakaja paćviardžała, što čałaviek zdaŭ ankietu, nie vydavali praduktovuju kartku i nie brali na pracu.

U 1946 hodzie była amnistyja moładzi — tych, što naradzilisia paśla 1919-ha i nie byli ŭ śpisach aktyŭnych nacystaŭ ci złačyncaŭ. A ŭ mai 1948-ha sajuźniki pieradali hetu prahramu niemcam. 

«Mnie cikava, čamu tak atrymałasia, što savieckija śpiecyjalisty nie prymali ŭ joj udzieł. Dumaju, nastupstvy hetaha my bačym i zaraz, — razvažaje Natalla. — Jašče chacieła b źviarnuć uvahu na toj fakt, što ekanamičny rost i chutkaje razvićcio hramadstva adbyłosia mienavita ŭ toj častcy Niamieččyny, dzie pravodziłasia prahrama denacyfikacyi.

I heta nie dziva, bo kali ŭ ludziej šmat psichičnych pracesaŭ nie moža być skončana (tak zvanyja adkrytyja hieštalty), to na ich utrymańnie ŭ nieśviadomym vydatkoŭvajecca šmat enierhii i čałaviek prosta nie zdolny plonna pracavać. Kali ž unutranyja kanflikty vyrašajucca, enierhii chapaje i na pracu, i na tvorčaść, i na žyćcio».

«Samaje niebiaśpiečnaje ŭ situacyi taho času — niežadańnie viedać, praha zabyć i admaŭleńnie»

Asnovy prahramy raspracavaŭ psichijatr Karł Junh. Upłyŭ akazaŭ taksama fiłosaf Karł Jaśpiers. 

«U Junha ŭ asnovie idei denacyfikacyi było paniaćcie kalektyŭnaj viny. Nasielnictva ž bačyła, što rabiłasia. Ale ihnaravała. I ź ich maŭklivaj zhody heta adbyvałasia — kali ludzi nie supraciŭlalisia, jany taksama rabili niejki ŭniosak u heta. Na dumku Junha, hałoŭnaj prablemaj była adsutnaść sumleńnia. Kali my nie adčuvajem vinu za toje, što robicca, heta pryvodzić da takich nastupstvaŭ.

Jaśpiers inicyjavaŭ šyrokuju dyskusiju ŭ hramadstvie ab tym, jak spravicca z tatalitarnym minułym. Jon pryznavaŭ vinu niemcaŭ, zaklikaŭ suajčyńnikaŭ pakajacca i vykupić svaju vinu. Pisaŭ, što samaje niebiaśpiečnaje ŭ situacyi taho času — niežadańnie viedać, praha zabyć i admaŭleńnie padziej. Heta miechanizmy psichałahičnaj abarony, kali emocyi vyciskajucca ŭ nieśviadomaje. Akurat toje, jak zaraz kažuć «pierahorniem staronku», «nie budziem ab hetym razmaŭlać».

Pavialičyć

Jaśpiers kazaŭ, što treba zachoŭvać kalektyŭnuju pamiać, i ŭ Hiermanii šmat dla hetaha rabiłasia. Pakazvalisia filmy, adkryvalisia muziei. Takuju sistemu važna stvaryć i ŭ nas», — dzielicca Natalla.

Byli ŭ prahramie i sprečnyja momanty. Naprykład, pad nahladam amierykanskich sałdat žychary viosak i haradoŭ, dzie byli kancłahiery, hołymi rukami pierazachoŭvali cieły zabitych jaŭrejaŭ. Heta była častka šokavaj terapii — kab ludzi, jakija dazvolili, kab heta ŭsio atrymałasia, zrazumieli, što jany taksama mahli być na miescy zahinułych.

«Prabačać možna tolki ŭ adnym vypadku — kali ŭ ciabie hetaha prosiać»

Čamu važnaje pryznańnie viny i ŭśviedamleńnie asabistaj adkaznaści?

«Vykažu svaju dumku. U nas ža nie było nijakich nacyjanalnych prahram nakont stalinskich represij, kab razabracca, jak hramadstva dajšło da taho, što źniščała takuju kolkaść ludziej. Heta byli čystki i pa nacyjanalnaj prykmiecie (jak, naprykład, z maimi prodkami-palakami), i siarod talenavitych ludziej, jakich prybirali z zajzdraści. Navat kali była reabilitacyja — cichieńka padasyłali listy siemjam, ale šyrokaj dyskusij nie zładzili. Archivy dahetul zakrytyja, my nie viedajem, chto vinavaty — a heta važna.

Naprykład, susied zdaŭ kahości. Jon pra heta viedaŭ, i heta ŭpłyvała na jaho pavodziny. U francuzskich analitykaŭ jość mietafara pra haračuju bulbu, jakaja z adnych ruk pierakidvajecca ŭ inšyja. Niešta piače, ty trymać nie možaš i pieradaješ nastupnym pakaleńniam. Kali čałaviek žyvie z pačućciom viny, jon jaho ci vyciaśniaje, ci pačynaje siabie apraŭdvać — u tym liku praź identyfikacyju z ahresaram.

A chtości žyŭ z pačućciom achviary. Čałavieka pakryŭdzili, i jon nie viedaje chto. Treba zakryvać hieštalty». 

Pavialičyć

Natalla razvažaje — kab hramadstvu pieražyć ciapierašnija represii i mirna žyć razam dalej, patrebny buduć i filmy, i dyskusii, i muziei. Kahości varta budzie zavieźci na Akreścina i pakazać, jak usio było nasamreč, zładzić spatkańni z tymi, chto pakutavaŭ ci straciŭ častku zdaroŭja. Kab ludzi nie supakojvali siabie tym, što ničoha nie było.

Kali ŭ sieciva źlili adrasy stukačoŭ, mnohija abmiarkoŭvali, jak z hetym być. 

«Sprava składanaja. Pa maich nazirańniach, u asnoŭnym tam akazalisia ludzi, jakija i tak mieli drennyja adnosiny z susiedziami, jany nie lubili i nie byli lubimyja ŭ svaim asiarodździ. Chtości ŭlotki razdrukoŭvaŭ i viešaŭ u padjeździe: tut žyvie stukač. Ci adčuvajuć danosčyki soram? Naŭrad ci, jany majuć miechanizmy, jak ź im spraŭlacca. Ale ŭsie vakoł viedajuć, što jon zrabiŭ. I heta važna na hetym etapie.

Naohuł deanon upłyvaje na adčuvańnie čałavieka. Bo my nie žyviem u vakuumie, va ŭsich jość asiarodździe.

Ciapier šmat chto hnievajecca i patrabuje pomsty. I tyja emocyja, jakija ludzi adčuvajuć, narmalovyja — vy majecie prava złavacca na niespraviadlivaść. Što možna zrabić? Treba chacia b znachodzić mahčymaść vykazać svaje emocyi — praź pieśni, fizičnyja praktykavańni, razmovy doma ci ŭ inšym biaśpiečnym asiarodździ. Samaje składanaje zaraz, što ludzi žyvuć u tryvozie, ahresii, jakaja nikudy nie dziełasia i pačućci nie znachodziać vychadu, bo zatykajuć rty».

A što nakont prabačeńnia?

«Prabačać možna tolki ŭ adnym vypadku — kali ŭ ciabie hetaha prosiać. — ličyć psichołah. — Pamyłka kazać, što ŭsim treba daravać i stanieš ščaślivym. Heta śmiešna. Kali čałaviek pryznaŭ, što vinavaty pierad taboj, paviniŭsia ci prapanavaŭ kampiensavać škodu, to heta adna sprava. A kali nie, vy tady svaim prabačeńniem nibyta kažacie: nu i rabi tak dalej».

Čytajcie taksama:

Valancin Ždanko: Maje susiedzi — danosčyki. I jak ciapier z hetym žyć?

Zdavali dačok, žonak, cieściaŭ, susiedziaŭ — pra što biełarusy paviedamlali ŭ milicyju ŭ žniŭni 2020

«Na mianie samoha napisali čatyry danosy». Historyk Ihar Kuźniacoŭ pra źlituju bazu zvarotaŭ u milicyju i paraleli z 1930-mi

«Prosta mocna vypiła». Maci raskazała, navošta zdała dačku milicyi ŭ žniŭni 2020-ha 

Svołač, padła i pan: intervju z BČB-kambajnieram i mužčynam, jaki danios na jaho

• 1
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0