Vitaŭtas Łandśbierhis, abo Chto nie baicca stać lidaram u pierałomny čas
Historyja časta vybiraje svaich hierojaŭ nasupierak vidavočnaj łohicy. Vitaŭtas Łandśbierhis i nie byŭ apazicyjanieram-padpolščykam, i nie naležaŭ da partyjnaj namienkłatury. Prafiesar-muzykaznaŭca, daśledčyk Čurlonisa i amatar šachmat — u teoryi narodnyja lidary vyhladajuć daloka nie takimi. Adnak mienavita jamu nakanavana było stać architektaram adnaŭleńnia litoŭskaj dziaržaŭnaści. Naščadak vybitnaj intelektualnaj dynastyi, jon nios u sabie «hien» davajennaj Litvy, jaki nie zmahła źniščyć paŭviekavaja savietyzacyja.
Vitaŭtas Łandśbierhis naradziŭsia 18 kastryčnika 1932 hoda ŭ Koŭnie. Jaho pachodžańnie adyhrała vyznačalnuju rolu ŭ farmiravańni asoby: jon pradstaŭnik dźviuch značnych dla Litvy intelektualnych dynastyj.
Pa matčynaj linii jaho dziedam byŭ Jonas Jabłonskis — vialiki linhvist, jaki ŭnarmavaŭ hramatyku i ličycca «baćkam» sučasnaj litoŭskaj litaraturnaj movy. Sam Vitaŭtas pisaŭ, što dziakujučy dziedu vyras u atmaśfiery, dzie litoŭskaja mova była nie prosta srodkam znosin, a śviatyniaj.
Maci, Ona Jabłonskicie-Łandśbierhienie (1894—1957), abrała miedycynu, jana była doktarka-aftalmołah. U hady nacysckaj akupacyi jana prajaviła vyklučnuju mužnaść: chavała ŭ domie jaŭrejskuju dziaŭčynku-padletka z hieta — Bełu Hurvi. U 1995 hodzie miemaryjał Jad va-Šem paśmiarotna nadaŭ joj zvańnie Praviednika narodaŭ śvietu.
Pa baćkoŭskaj linii dzied, Habryelus Łandśbierhis-Žiamkalnis, byŭ viadomym dramaturham i dziejačam litoŭskaha nacyjanalnaha adradžeńnia XIX stahodździa.
Baćka, Vitaŭtas Łandśbierhis-Žiamkalnis (1893—1993), dabraachvotnikam ustupiŭ u litoŭskuju armiju, udzielničaŭ u bajach za niezaležnaść Litvy ŭ 1918—1920 hadach. Paźniej atrymaŭ adukacyju architektara ŭ Rymie, vykładaŭ i realizoŭvaŭ značnyja architekturnyja prajekty ŭ Litvie.
Rannija hady Vitaŭtasa prajšli ŭ kaŭnaskim rajonie Žalakalnis, u atmaśfiery «časovaj stalicy», prasiaknutaj ducham madernizmu i patryjatyzmu. Zdavałasia, što niezaležnaść, zavajavanaja pakaleńniem baćki, — heta nazaŭždy.
Adnak hety mirny ŭkład zrujnavaŭsia, kali Litva apynułasia pamiž žornami dvuch tatalitarnych režymaŭ. Los Litvy byŭ pradvyznačany ŭ 1939 hodzie padpisańniem pakta Mołatava — Rybientropa pamiž Hiermanijaj i SSSR. Sakretny pratakoł da damovy padzialiŭ Uschodniuju Jeŭropu, adniosšy Litvu (jak i Łatviju z Estonijaj) da śfiery ŭpłyvu Savieckaha Sajuza.
Realizacyja hetaha płana pačałasia vosieńniu 1939-ha. Litvie, čyja armija naličvała ŭsiaho 28 tysiač čałaviek, naviazali Pakty ab uzajemadapamozie i raźmiaščeńnie savieckich vajskovych baz. Supraciŭleńnie hihanckaj mašynie SSSR paśla hetaha stała niemahčymym. Raźviazka nastupiła ŭ červieni 1940 hoda: Maskva vystaviła ŭltymatum, zapatrabavała farmiravańnia prasavieckaha ŭrada i ŭviała Čyrvonuju armiju. Kraina była akupavanaja.
Kab lehitymizavać zachop u vačach Zachadu, akupacyjnyja ŭłady praviali śpiecapieracyju pa «dobraachvotnym dałučeńni da SSSR». Paśla fiktyŭnych vybaraŭ u lipieni 1940 hoda novy parłamient abviaściŭ savieckuju respubliku, jakaja ŭ žniŭni była ŭklučana ŭ skład SSSR. ZŠA i šerah zachodnich krain hetaha akta nie pryznali, spraviadliva ličačy jaho anieksijaj.
Tak dla chłopčyka Vitaŭtasa skončyłasia mirnaje žyćcio. Zamiest škoły i hulniaŭ jon staŭ śviedkam źmieny režymaŭ: pieršaj savieckaj akupacyi (1940), nacysckaj akupacyi (1941—1944) i viartańnia savieckich vojskaŭ u 1944 hodzie, jakoje zamacavała stratu niezaležnaści na paŭstahodździa.
U pieryjad z 1939 pa 1943 hod baćka Vitaŭtasa zajmaŭ vysokuju pasadu hałoŭnaha inžyniera i architektara Vilni. U 1944 hodzie jon vyjechaŭ u Hiermaniju, a ŭ 1949 hodzie — u Aŭstraliju. Ź im tam pasialiŭsia i starejšy syn Habryelus, jakoha ŭ 1944 hodzie byŭ aryštavany hiestapa i da 1945 hoda znachodziŭsia ŭ źniavoleńni ŭ Hiermanii. Dvanaccacihadovy Vitaŭtas zastaŭsia ŭ Litvie z maci. Z hetaha momantu siamja była padzielenaja «žaleznaj zasłonaj».
Junactva Vitaŭtasa Łandśbierhisa
Paślavajennyja hady Vitaŭtas pravioŭ u Savieckaj Litvie ź niebiaśpiečnym klajmom syna palitemihranta. Heta mahło pastavić kryž na jaho budučyni, adnak aŭtarytet niabožčyka dzieda Jabłonskisa i biezdakornaja reputacyja maci-doktarki dapamahli siamji vyžyć i paźbiehnuć aryštu.
Nasupierak stereatypu pra rafinavanaha muzykanta, małady Łandśbierhis nie byŭ typovym kabinietnym vučonym. Jon ros čałaviekam azartnym. Atrymaŭšy pačatkovuju adukacyju ŭ škołach Kaŭnasa, u 1950 hodzie jon pastupiŭ u Litoŭskuju dziaržaŭnuju kansiervatoryju ŭ Vilniusie pa kłasie fartepijana. U studenckija hady jon aktyŭna hulaŭ u baskietboł, ale paźniej pakinuŭ placoŭku z-za ryzyki traŭmavać palcy.
Tłumačačy svoj šlach ad muzykanta da palityka, Łandśbierhis u aŭtabijahrafii piša, što vybar muzykaznaŭstva byŭ dla jaho formaj eskapizmu. Pavodle jaho słoŭ, u Savieckim Sajuzie humanitarnyja navuki, takija jak historyja ci prava, byli całkam padparadkavany ideałohii, i zajmacca imi sumlenna było niemahčyma.
Muzyka ž, i asabliva vyvučeńnie tvorčaści M.K. Čurlonisa, davała mahčymaść zastavacca ŭ baku ad savieckaj chłuśni. Łandśbierhis uspaminaje, što pahłybleńnie ŭ kulturnuju spadčynu stała dla jaho sposabam zachoŭvać nacyjanalnuju identyčnaść, nie ŭstupajučy ŭ adkryty kanflikt ź sistemaj.
Hałoŭnym zachapleńniem, aproč muzyki, stali šachmaty. Łandśbierhis hulaŭ na vysokim uzroŭni, dvojčy ŭdzielničaŭ u finałach čempijanataŭ Litvy i atrymaŭ kvalifikacyju kandydata ŭ majstry sportu. Śpiecyjalisty adznačali jaho pazicyjny styl hulni. Umieńnie praličvać chady i trymać «hrosmajstarskija paŭzy» paśla stanie asnovaj jaho palityčnaha počyrku.
U 1955 hodzie jon skončyŭ kansiervatoryju. Da hetaha ž pieryjadu adnosicca jaho pieršy šlub ź pijanistkaj Rytaj Kučynskajcie-Sakalenie. U pary naradziłasia dačka Jurata (1955), jakaja stanie paśla muzykaznaŭcam. Toje siamiejnaje žyćcio nie skłałasia, i sužency nieŭzabavie rasstalisia.
Kaniec 1950‑ch hadoŭ staŭ časam kardynalnych pieramien u losie Łandśbierhisa. U 1957 hodzie pamierła jaho maci Ona Łandśbierhienie, tak i nie pabačyŭšy muža pierad śmierciu. Vitaŭtas zastaŭsia ŭ Vilni adzin i zasiarodziŭsia na vykładańni.
U 1959 hodzie adbyłasia siensacyjnaja dla taho času padzieja: baćka, Vitaŭtas Łandśbierhis-Žiamkalnis, viarnuŭsia z Aŭstralii ŭ Savieckuju Litvu. Ułady sankcyjanavali heta viartańnie, žadajučy takim čynam pakazać, jak ludzi viartajucca, i zaadno vykarystać vopyt viadomaha architektara dla restaŭracyi pomnikaŭ.
U hety momant Vitaŭtasu było ŭžo 27 hadoŭ.
Baćka viarnuŭsia nie adzin, a z druhoj žonkaj, ź jakoj paznajomiŭsia ŭ emihracyi. Jany pasialilisia asobna, ale adnavili adnosiny. Intelektualny dyjałoh baćki i syna praciahvaŭsia nastupnyja try dziesiacihodździ — architektar pražyŭ da 100 hadoŭ i zaśpieŭ tryumf syna ŭ 1990 hodzie.
Nieŭzabavie paśla viartańnia baćki Vitaŭtas naładziŭ i svajo asabistaje žyćcio. U 1960 hodzie jon ažaniŭsia z Hražynaj Ručycie (1930—2020). Hety sajuz staŭ losavyznačalnym. Hražyna była ź siamji represavanych: u 1949 hodzie jaje departavali ŭ Sibir, dzie jana vyžyvała, ihrajučy na akardeonie. Viarnułasia ŭ Litvu tolki ŭ 1957 hodzie, pastupiła ŭ kansiervatoryju, dzie i sustreła Vitaŭtasa.
Žanićba z «ssylnaj» dla syna emihranta była ryzykoŭnym krokam, ale zatoje siamju cemientavali ŭ tym liku hramadskija kaštoŭnaści. U hetym ščaślivym šlubie naradziłasia dvoje dziaciej: dačka Biruta (muzykaznaŭca) i syn Vitaŭtas (režysior i piśmieńnik).
Karjera Vitaŭtasa Łandśbierhisa
Až da 56 hadoŭ Łandśbierhis zastavaŭsia fihuraj, viadomaj pieravažna ŭ akademičnych kołach. Jaho karjerny šlach mieŭ vyraznuju stol: jon pryncypova nie ŭstupaŭ u Kamunistyčnuju partyju, što zakryvała šlach da administracyjnych pasad. Ale jon tym samym nie zaplamiŭ sabie reputacyi.
Jon vykładaŭ u muzyčnaj škole imia M. K. Čurlonisa, a z 1978 hoda staŭ prafiesaram Litoŭskaj kansiervatoryi. Hałoŭnaj spravaj jaho navukovaha žyćcia stała vyvučeńnie spadčyny Mikałojusa Kanstancinasa Čurlonisa. U 1969 hodzie Łandśbierhis abaraniŭ dysiertacyju na hetuju temu. Prasoŭvańnie tvorčaści Čurlonisa — simvała litoŭskaj mistyki i niezaležnaści duchu — stała dla prafiesara sposabam lehalna kultyvavać nacyjanalnuju ideju va ŭmovach cenzury.
Pry hetym Łandśbierhis nie byŭ kansiervataram, zamknionym u minułym. U jaho bijahrafii jość niečakany fakt, jaki źviazvaje jaho z suśvietnym avanhardam. Siabram jaho dziacinstva byŭ Džordž (Jurhis) Mačunas — zasnavalnik znakamitaha ruchu «Fluksus» (Fluxus). Niahledziačy na emihracyju siabra, jany pierapisvalisia. U 1960‑ch hadach, znachodziačysia za «žaleznaj zasłonaj», Łandśbierhis sprabavaŭ ukaraniać idei «Fluksusa» ŭ Vilniusie, ładziačy pierformansy i chepieninhi. Dla savieckich cenzaraŭ heta vyhladała jak studenckaje chulihanstva. Miž tym heta pakazvała budučaha palityka jak čałavieka, svabodnaha ad dahmatyzmu.
Šlach z kansiervatoryi na trybunu (1988—1990)
Palityčnaje ŭzychodžańnie Vitaŭtasa Łandśbierhisa pačałosia 3 červienia 1988 hoda, kali ŭ Vilniusie była stvorana Inicyjatyŭnaja hrupa Litoŭskaha ruchu za pierabudovu («Sajudzis»). 55‑hadovy prafiesar kansiervatoryi, viadomy tolki jak muzykaznaŭca i daśledčyk Čurlonisa, uvajšoŭ u jaje skład, choć i nie byŭ samym viadomym siarod 35 zasnavalnikaŭ.
22—23 kastryčnika 1988 hoda adbyŭsia ŭstanoŭčy źjezd «Sajudzisa». Na im byli stvorany centralnyja kaardynacyjnyja orhany ruchu — Sojm i Rada Sojma. Cikava, što na hetym etapie Łandśbierhis jašče nie vyhladaŭ adnaasobnym favarytam: padčas vybaraŭ u Radu rekordnuju kolkaść hałasoŭ atrymaŭ nie jon, a fiłosaf Ramuałdas Ozałas.
Adnak kali 25 listapada 1988 hoda na pasiadžeńni Rady Sojma vybirali staršyniu, to im staŭ Vitaŭtas Łandśbierhis.
Čamu vybar paŭ mienavita na Łandśbierhisa, a nie na Ozałasa? Vyrašalnuju rolu adyhrała kampramisnaść fihury. Ozałas byŭ členam Kamunistyčnaj partyi, što vyklikała niedavier u radykalnaha kryła ruchu. Łandśbierhis ža byŭ biespartyjnym prafiesaram, zdolnym abjadnać roznyja płyni.
U sakaviku 1989 hoda Łandśbierhis vyjšaŭ na sajuzny ŭzrovień: jon byŭ abrany narodnym deputatam SSSR. Pad jaho kiraŭnictvam «Sajudzis» atrymaŭ tryumfalnuju pieramohu, uziaŭšy 36 z 42 miescaŭ, adviedzienych Litvie.
Vykarystoŭvajučy vysokuju trybunu Źjezdaŭ narodnych deputataŭ u Maskvie, Łandśbierhis i jaho bałtyjskija kalehi pačali płanamiernuju ataku na jurydyčny padmurak SSSR. Jany inicyjavali deputacki zapyt ab pravavoj acency Pakta Mołatava — Rybientropa, dakazvajučy, što Litva, Łatvija i Estonija apynulisia ŭ składzie Sajuza nie dobraachvotna, a ŭ vyniku złačynnaj zmovy dyktataraŭ.
Baraćba za niezaležnaść Litvy
U lutym 1990 hoda ŭ Litvie adbylisia pieršyja svabodnyja vybary ŭ Viarchoŭny Saviet, na jakich kandydaty «Sajudzisa» atrymali absalutnuju bolšaść.
Kulminacyjaj staŭ dzień 11 sakavika 1990 hoda. Na pieršym pasiadžeńni novaha parłamienta Vitaŭtas Łandśbierhis byŭ abrany staršynioj Viarchoŭnaha Savieta Litoŭskaj Respubliki, staŭšy de-fakta kiraŭnikom dziaržavy, jakaja adradžałasia. U toj ža dzień pad jaho staršynstvam byŭ pryniaty Akt ab adnaŭleńni niezaležnaści Litvy.
Łandśbierhis padkreślivaŭ jurydyčnuju tonkaść hetaha momantu: heta nie było stvareńnie novaj dziaržavy, heta było adnaŭleńnie taho, što było skradziena ŭ 1940-m.
«My nie ličyli heta pieradačaj ułady ad adnoj sistemy da inšaj, a chutčej viartańniem da našaj staroj sistemy. (…). My nie mahli raźvieścisia, bo my nikoli nie brali šlub. Nas zhvałcili i zaciahnuli ŭ hety dom. Tamu my prosta idziom», — tłumačyŭ jon paźniej, majučy na ŭvazie pierajemnaść ź Litoŭskaj Respublikaj 1918—1940 hadoŭ.
Maskva abviaściła Akt ab adnaŭleńni niezaležnaści niezakonnym i pierajšła ad pahroz da dziejańniaŭ. Kreml uvioŭ žorstkuju ekanamičnuju błakadu, sprabujučy pakarać naravistuju respubliku. Litvie pierakryli pastaŭki nafty i hazu, pradpryjemstvy sajuznaha padparadkavańnia «niečakana» spynili adhruzku krytyčna važnych tavaraŭ — až da miedykamientaŭ. Adnak raźlik na toje, što ekanamičnyja ciažkaści i deficyt prymusiać litoŭcaŭ zrynuć urad Łandśbierhisa, nie spraŭdziŭsia — kraina vytrymała błakadu.
Bolš za toje, u śniežni 1990 hoda parłamient respubliki pryniaŭ demanstratyŭna niezaležny biudžet na nastupny hod.
«Jon praduhledžvaŭ, što Litva ničoha nie atrymlivaje ad Savieckaha Sajuza i, adpaviedna, ničoha jamu nie płacić. Pamiž dziaržavami ŭźnikali b handlovyja adnosiny: toje, što vy raniej nam pastaŭlali, ciapier pradajcie; toje, što my vam addavali, budziem pradavać», — tłumačyŭ łohiku hetaha rašeńnia Vitaŭtas Łandśbierhis.
Centr adkazaŭ na palityčnuju dziorzkaść siłavoj akcyjaj. U noč z 12 na 13 studzienia 1991 hoda armiejskija čaści pry padtrymcy tankaŭ i śpiecnaza KDB «Alfa» ŭvajšli ŭ Vilniu.
Adna kałona braniatechniki skiravałasia da litoŭskaha parłamienta, ale šturm nie adbyŭsia. Druhaja kałona dasiahnuła svajoj mety — televizijnaj viežy i budynka Litoŭskaha radyjo i telebačańnia ŭ mikrarajonie Karaliniški, vakoł jakich žyvym kołam stajali tysiačy biazzbrojnych abaroncaŭ. Savieckija vajskoŭcy pačali šturm. U vyniku hetaj bojni zahinuli 15 čałaviek, bolš za 500 byli paranienyja.
U hety čas Łandśbierhis znachodziŭsia ŭ budynku parłamienta, jaki rychtavaŭsia da nieminučaha šturmu.
«My razdali zbroju achovie, ale ja viedaŭ: kali jany ŭvojduć, my nie zmožam adbicca fizična. Naša pieramoha mahła być tolki maralnaj. Kali my pamrom tut, śviet hetaha nie daruje», — uspaminaŭ tyja strašnyja hadziny Łandśbierhis.
Pavodle jaho słoŭ, jon sprabavaŭ datelefanavacca da Harbačova:
«Ja sprabavaŭ patelefanavać Harbačovu, ale mnie skazali, što jon śpić. Ja datelefanavaŭsia da Jelcyna, i jon adrazu ž patelefanavaŭ Harbačovu. I Jelcyn skazaŭ: «Spynicie hetyja źvierstvy».
Ciažka skazać, čamu Harbačoŭ u vyniku tak i nie addaŭ zahadu na poŭny zachop ułady ŭ Litvie. Mahčyma, heta było častkaj jaho firmovaha, pałavinistaha stylu. A moža być, u SSSR užo nie było siły padparadkavać Litvu, bo heta pahražała paskoryć «vybuch impieryi znutry».
Pamiatna, što baraćbu litoŭcaŭ za niezaležnaść aktyŭna patrymali i biełarusy. U Vilniu ŭ samy tryvožny momant pryjechała delehacyja deputataŭ Viarchoŭnaha Savieta Biełarusi. Siarod dziasiatkaŭ biełarusaŭ, uznaharodžanych miedalom Pamiaci 13 Studzienia (Sausio 13‑osios atminimo medalis) za aktyŭny ŭdzieł u abaronie niezaležnaści byŭ i pieršy hałoŭny redaktar adnoŭlenaj «Našaj Nivy» Siarhiej Dubaviec.
Čytajcie taksama: Litva. Vajaŭničaja siła suprać narodu
Kančatkovaja raźviazka nastupiła praz paŭhoda. U žniŭni 1991‑ha ŭ Maskvie pravaliłasia sproba dziaržaŭnaha pieravarotu (HKČP), što pazbaviła saviecki centr reštkaŭ ułady. 7 vieraśnia 1991 hoda Maskva aficyjna pryznała niezaležnaść troch bałtyjskich respublik. Nieŭzabavie Łandśbierhis uznačaliŭ delehacyju na pieramovach z Rasijaj, damohšysia kančatkovaha vyvadu akupacyjnych vojskaŭ.
Palityčnyja areli (1992—2000)
Paśla zdabyćcia svabody i spadu revalucyjnaj ejfaryi Litva sutyknułasia ź ciažkaj ekanamičnaj realnaściu. Papularnaść «Sajudzisa» pačała padać. Łandśbierhis kanfliktavaŭ ź levym kryłom Viarchoŭnaha Savieta, śćviardžajučy, što jany tarmoziać reformy i sabatujuć vychad z rasijskaj arbity.
Na parłamienckich vybarach 1992 hoda partyja Łandśbierhisa paciarpieła paražeńnie. Pieramohu atrymała Demakratyčnaja partyja pracy Litvy (LDDP) pad kiraŭnictvam byłoha lidara kampartyi Alhirdasa Brazaŭskasa. Łandśbierhis pakinuŭ pasadu kiraŭnika dziaržavy, ale nie pajšoŭ z palityki.
U 1993 hodzie jon staŭ adnym z zasnavalnikaŭ novaj pravaj siły — pravacentrysckaj partyi «Sajuz Ajčyny» (Tėvynės Sąjunga) i byŭ abrany jaje staršynioj. Jon zaniaŭ nišu žorstkaha lidara apazicyi, krytykujučy ŭładu za «paŭzučuju savietyzacyju» i karupcyju.
Parłamiencki revanš adbyŭsia praz čatyry hady. Paśla pierakanaŭčaj pieramohi kansiervataraŭ na vybarach 1996 hoda Łandśbierhis viarnuŭsia va ŭładu, staŭšy Staršynioj Siejma Litoŭskaj Respubliki. Hetuju pasadu jon zajmaŭ poŭny termin, z 1996 pa 2000 hod.
Znachodziačysia na pasadzie śpikiera, Łandśbierhis zrabiŭ sprobu viarnucca na vyšejšuju dziaržaŭnuju pasadu, vyłučyŭšy svaju kandydaturu na prezidenckich vybarach 1997 hoda. Adnak zaniaŭ tolki treciaje miesca, nabraŭšy 15,92% hałasoŭ, i nie prajšoŭ u druhi tur.
Tym nie mienš, u jakaści kiraŭnika parłamienta jon praciahnuŭ farmiravać ideałohiju dziaržavy, zamacavaŭšy niezvarotny kurs na Zachad. Pad kaniec svajho terminu, 12 vieraśnia 2000 hoda, pa jaho inicyjatyvie Siejm pryniaŭ zakon, jaki pryznaŭ dekłaracyju Časovaha Urada Litvy ad 23 červienia 1941 hoda pravavym aktam Litoŭskaj Respubliki. Heta rašeńnie vyklikała vostryja histaryčnyja sprečki, ale padkreśliła imknieńnie Łandśbierhisa da poŭnaj jurydyčnaj revizii savieckaha pieryjadu. Adnak prezident Vałdas Adamkus hetaha zakona nie padpisaŭ.
Ad Vilni da Brusiela (2000—2014)
Niahledziačy na raźvitańnie z pasadaj śpikiera, Łandśbierhis nie źbiraŭsia na spačyn. Na vybarach 2000 hoda jon byŭ abrany deputatam Siejma ŭžo čaćviorty raz. U hety pieryjad (2000—2004) jon aktyŭna pracavaŭ u składzie delehacyj Litvy ŭ Parłamienckaj asamblei Rady Jeŭropy (PARIE) i Bałtyjskaj asamblei.
U 2003 hodzie Łandśbierhis adyšoŭ ad kiravańnia partyjaj «Sajuz Ajčyny», zaniaŭšy pazicyju strateha — staršyni Palityčnaha kamiteta i člena prezidyuma. Heta dazvoliła jamu zasiarodzicca na intehracyi Litvy ŭ zachodnija struktury. Jašče da aficyjnaha ŭstupleńnia krainy ŭ ES, u 2003—2004 hadach, Łandśbierhis užo pracavaŭ u Brusieli ŭ statusie naziralnika, delehavanaha litoŭskim Siejmam.
Paŭnavartasny vychad na jeŭrapiejskuju arenu adbyŭsia 13 červienia 2004 hoda, kali Łandśbierhis byŭ abrany deputatam Jeŭrapiejskaha parłamienta. U 2009 hodzie jon pieraabraŭsia na druhi termin, staŭšy najstarejšym i adnym z samych aŭtarytetnych pradstaŭnikoŭ Bałtyi ŭ Brusieli.
Svajoj hałoŭnaj misijaj jon ličyŭ tłumačeńnie zachodnim palitykam sapraŭdnaj sutnaści rasijskaha režymu. U kułuarach Jeŭraparłamienta Łandśbierhisa časta nazyvali «jastrabam» i rusafobam, ale palityk nastojliva paŭtaraŭ: Rasija nie źmianiłasia. Čas pakaža, nakolki jon mieŭ racyju.
U 2005 hodzie Łandśbierhis inicyjavaŭ hučnuju kampaniju pa zabaronie savieckaj simvoliki naroŭni z nacysckaj. Łandśbierhis zaklikaŭ ES abviaścić pa-za zakonam sierp i mołat, čyrvonyja zorki i himn SSSR. Inicyjatyva pryniesła plon na radzimie: u 2008 hodzie Litva pryniała zakon, jaki zabaraniaje demanstracyju nacysckich i savieckich simvałaŭ na masavych mierapryjemstvach.
Kali rasijskaja armija ŭ 2008 hodzie ŭvajšła ŭ Hruziju, Łandśbierhis rezka krytykavaŭ Jeŭrasajuz za miakkaciełaść i «palityku zamireńnia», praroča papiaredžvajučy: «Nastupnaj budzie Ukraina ci krainy Bałtyi».
«Jeŭropa lubić spać. Jana pračynajecca tolki tady, kali bomby pačynajuć padać na jaje harady. My ŭ Litvie nie śpim, tamu što viedajem, chto naš susied», — kazaŭ jon kaleham.
Patryjarch nacyi
U 2014 hodzie, u 82 hady, Vitaŭtas Łandśbierhis vyrašyŭ bolš nie bałatavacca ŭ Jeŭraparłamient, sastupiŭšy darohu maładym palitykam. Adnak heta nie aznačała sychodu na spačyn. Jon zastaŭsia hanarovym staršynioj partyi «Sajuz Ajčyny — Litoŭskija chryścijanskija demakraty» (TS-LKD), zachavaŭšy ŭpłyŭ. Jaho vystupleńni na partyjnych źjezdach pa-raniejšamu zadajuć ideałahičny viektar dla litoŭskich kansiervataraŭ.
Kaniec 2010‑ch hadoŭ prynios novy ŭsplosk mižnarodnaj cikavaści da asoby prafiesara.
U 2019 hodzie vyjšaŭ dakumientalny film «Spadar Łandśbierhis» (Mr. Landsbergis) viadomaha režysiora Siarhieja Łaźnicy. Karcina atrymała hałoŭny pryz na fiestyvali ŭ Amsterdamie, nahadaŭšy śvietu pra rolu «cichaha muzykaznaŭcy» ŭ razvale savieckaj impieryi.
Adnak publičny pośpiech byŭ azmročany ciažkaj strataj. U lutym 2020 hoda pamierła Hražyna Ručycie-Łandśbierhienie. Joj było 90 hadoŭ. Vitaŭtas i Hražyna pražyli razam 60 hadoŭ.
Niahledziačy na ŭłasnyja prablemy sa zdaroŭjem i špitalizacyi, Łandśbierhis zachavaŭ jasnaść rozumu, praciahvajučy pisać knihi i davać intervju.
U 2022 hodzie byŭ zakryty samy doŭhi i balučy jurydyčny hieštalt u karjery Łandśbierhisa. Na praciahu dziesiacihodździaŭ jaho status vyklikaŭ sprečki: u 1990—1992 hadach pasady prezidenta ŭ Litvie nie isnavała, i Łandśbierhis kiravaŭ krainaj jak Staršynia Viarchoŭnaha Savieta. Palityčnyja apanienty hadami błakavali sproby aficyjna pryraŭnavać jaho da prezidenta.
Kropka była pastaŭlena 30 červienia 2022 hoda. Siejm Litvy pryniaŭ śpiecyjalny Zakon ab pravavym statusie staršyni Viarchoŭnaha Savieta. Vitaŭtas Łandśbierhis byŭ aficyjna pryznany kiraŭnikom dziaržavy (faktyčna prezidentam) za pieryjad z 11 sakavika 1990 pa 25 listapada 1992 hoda.
«Ja nie maju patreby ŭ tytułach. Tytuły patrebnyja dziaržavie, kab jana pavažała sama siabie i svaju historyju», — prakamientavaŭ heta rašeńnie sam palityk.
Łandśbierhis zaniaŭ taksama adnaznačnuju pazicyju ŭ adnosinach da vajny va Ukrainie. Jon nazyvaje sučasnuju Rasiju «rakavaj puchlinaj» i «impieryjaj zła 2.0», a Pucina ličyć pahrozaj usiamu cyvilizavanamu śvietu.
«Rasija — heta nie kraina, heta stan rozumu. I hety stan — vajna z usim śvietam. Pucin pojdzie roŭna nastolki daloka, nakolki jamu dazvolać. Kali vy nie spynicie jaho va Ukrainie, vam daviadziecca spyniać jaho ŭ Polščy ci Litvie», — zajaŭlaŭ jon u intervju.
Vacłaŭ Haveł taksama admoviŭsia vyjści z turmy pry ŭmovie vyjezdu za miažu. Ale jon byŭ zusim niepadobny da lidaraŭ biełaruskaj apazicyi
Manierhiejm: čałaviek, jaki z rasijskaha raźviedčyka pieratvaryŭsia ŭ vyratavalnika Finlandyi ad Rasii
Li Kuan Ju: jak za adno pakaleńnie ćviordaj rukoj vyvieści maładuju krainu ŭ suśvietnyja lidary
Ciapier čytajuć
26‑hadovy Andrej pajechaŭ u Rasiju ŭ marski fłot. Ale trapiŭ na vajnu i zahinuŭ — maci kaža, spakusiŭsia vialikimi hrašyma8
26‑hadovy Andrej pajechaŭ u Rasiju ŭ marski fłot. Ale trapiŭ na vajnu i zahinuŭ — maci kaža, spakusiŭsia vialikimi hrašyma
«Pa-biełarusku «Słana» Filipienki nabyvali bolš achvotna, čym pa-rusku». Jakija knihi siońnia ŭ topie? Intervju z kiraŭnicaj vydaviectva Gutenberg Publisher55
«Pa-biełarusku «Słana» Filipienki nabyvali bolš achvotna, čym pa-rusku». Jakija knihi siońnia ŭ topie? Intervju z kiraŭnicaj vydaviectva Gutenberg Publisher5
«Heta ryzykoŭna dla Biełarusi». Zialenski zajaviŭ, što Rasija raźmiaščaje abstalavańnie dla naviadzieńnia šachiedaŭ na dachach biełaruskich šmatpaviarchovikaŭ2323
Kamientary
[Zredahavana]
Heta vielmi daśviedčany,adukavany,kulturny i razumny dziadźka,ien badaj samy pavažany mnoj letuviski dziejač.
Adnojčy ŭ Brusieli na płoščy Šumana ŭ budynku Jeŭrakamisii paśla "vybaraŭ"2010 ja prysutničaŭ na davoli masavym schadniakie biełaruskaj apazicyi,tam vystupali "dziejačy" ad Rymašeŭskaha da Kalakina,spadar Łandśbierhis taksama prysutničaŭ.Navat byŭ tam taki cipok- Siarhiej Kavalenka,ion ža jełačny betmen,iaki paviesiŭ BČB na jełku ŭ Viciebsku. Karaciej kožny ŭdzielnik vystupiŭ z pramovaj i kali čarha dajšła da Siarhieja Kavalenki-pačałasia dzič. Jen čamuści pačaŭ razhaniać,što sučasnyja litoŭcy heta žmudź,što Vilnia-biełaruski horad,što litoŭcy heta biełarusy i hd,karaciej kažučy- Šarykaŭ...) Atmaśfiera stała davoli niazručnaj,ale spadar Łandśbierhis pryhoža i vielmi dypłamatyčna ŭsie razruliŭ i navat dapamoh Kavalenku trochi mienš vyhladać bydłahopnikam.
Voś taki adbyŭsia śmiešny vypadak z Łandśbierhisam. )