Całkam zapracavaŭ rasijski anałah «Vikipiedyi» z cenzuraj. Što ŭ im pra Biełaruś i Ukrainu?
Z beta-testu kančatkova vyjšaŭ rasijski prajekt «Ruviki», adcenzuravany anałah «Vikipiedyi», jaki pavinien adpaviadać śvietapohladu Kramla i «być ačyščanym ad fejkaŭ i chłuśni». Pahladzieli, što tam pišacca pra aktualnyja temy.
Prajekt tak zvanaj svabodnaj encykłapiedyi «Ruviki» byŭ anansavany jašče u mai minułaha hoda ŭ jakaści čarhovaha rasijskaha anałaha «Vikipiedyi», u jakim «nie budzie fejkaŭ i adkrytaj chłuśni».
Placoŭka raźmieščana vyklučna na rasijskich siervierach, całkam padparadkoŭvajecca rasijskamu zakanadaŭstvu, a taksama moža redahavacca i vieryfikavacca dziaržaŭnymi orhanami Rasii (siarod jakich paznačana Rasijskaja akademija navuk).
Usiaho na «Ruviki» na dadzieny momant raźmieščana 1 miljon 959 tysiač artykułaŭ, što krychu bolš za pakazčyki ruskaj «Vikipiedyi» — 1 miljon 958 tysiač artykułaŭ (ahułam va ŭsioj «Vikipiedyi» naličvajeca bolš za 60 miljonaŭ artykułaŭ).
A u biełaruskaj «Vikipiedyi» — 238 tysiač.
Pry hetym, pavodle servisu adsočvańnia internet-trafiku SimilarWeb, ahulnaja kolkaść naviedvańniaŭ biełaruskaj «Vikipiedyi» za minuły miesiac pieravysiła pakazčyki «Ruviki» — 202 tysiačy čałaviek suprać 157 tysiač. U toj ža čas ruskuju «Vikipiedyiju» paśpieli naviedać 130,5 miljona.
Ale što saboj ujaŭlaje kantent «Ruviki», nakolki jon cenzuravany i adroźnivajecca ad toj ža «Vikipiedyi»? Pravieryli na niekalkich vostrych temach.
Nijakich «Płoščaŭ», Hitleraŭ i ŭvarvańniaŭ va Ukrainu
Adrazu treba adznačyć, što «Ruviki» nie padtrymlivaje biełaruskuju movu (usiaho ŭ servisie tolki 20 moŭ narodaŭ Rasii), tamu jon praktyčna nie raspaznaje zapyty na biełaruskaj.
Voźmiem, dla prykładu, artykuł pra Łukašenku.
U adroźnieńnie ad varyjanta ŭ «Vikipiedyi», tut u pačatku da słoŭ «dziaržaŭny dziejač» dadali słova «bačny».
Značna adroźnivajecca i źmiest artykuła. Kali ŭ «Vikipiedyi» pra Łukašenku jość asobnyja raździeły pra mižnarodnyja sankcyi, masavyja represii i palityčnyja zabojstvy, to ŭ «Ruviki» ŭsia krytyka abmiažoŭvajecca tolki raździełam pra sankcyi.
Cenzura taksama prybrała raździeły pra «apošniaha dyktatara Jeŭropy», mianušku «Baćka», chvalebnyja vykazvańni Łukašenki pra Adolfa Hitlera i inšaje.
Uvieś artykuł aśviatlaje Łukašenku ŭ sproščanym i stanoŭčym farmacie, tolki mimachodź zhadvajučy niekatoryja momanty narodnaha supracivu. Pavodle «Ruviki», za amal 30 hadoŭ dyktatury Łukašenki suprać jaho vystupali tolki Viarchoŭny Saviet Biełarusi ŭ 1996-m i apazicyja ŭ 2020-m.
Taksama niama nivodnaha zhadvańnia saŭdziełu režymu Łukašenki ŭ vajskovaj ahresii suprać Ukrainy.
U toj ža maniery byŭ apracavany i artykuł pra Pucina, ale tam jašče mienš krytyki, čym u tekście pra Łukašenku.
Nijakich palityčnych pieraśledaŭ, zabojstvaŭ i atručvańniaŭ, nijakich anałohij z Hitleram i Stalinym, nijakich mitynhaŭ i pratestaŭ (napisali tolki pra niezadavolenaść piensijnaj reformaj), nijakaj karupcyi i ŭvarvańnia va Ukrainu.
Adzinaje, što zastałosia z krytyki, heta niepunktualnaść Pucina i zhadka pra abvinavačvańni Mižnarodnaha kryminalnaha suda, «jakija Rasija nie pryznaje».
Rasijskaja apazicyja, pavodle artykuła, žadaje tolki «abrazić i ačarnić» Pucina, a taksama «sprabuje abjadnać nacyjanalistyčnuju i navat ksienafobskuju rytoryku z ekanamičnym libieralizmam».
Akramia hetaha ŭ raździele krytyki Pucina cenzary naadvarot pačali chvalić Pucina za baraćbu z karupcyjaj.
Što ž tyčycca samoha rasijskaha ŭvarvańnia va Ukrainu, to dastatkova znoŭ zirnuć na roźnicu ŭ strukturach źmiestu adpaviednych artykułaŭ u «Vikipiedyi» i na «Ruviki».
U artykule pra «SVA» uvohule niama nijakaj krytyki.
Prybrana niazručnaja infarmacyja, uvieś tekst sproščany i abahulnieny da maksimumu. Fokus idzie vyklučna na stratach ukrainskaj armii, paraženčych nastrojach u zachodniaj presie i rasijskaj štomiesiačnaj vajskovaj zvodcy.
Artykuł ad pačatku da kanca apraŭdvaje rasijskaje ŭvarvańnie va Ukrainu, čakana paźbiahajučy słova «ŭvarvańnie» i jaho sinonimaŭ, asabliva słova «vajna».
Pry hetym jość adno «ale». Kali ŭpisać u pošuku słovy «Vajna va Ukrainie», to adcenzuravany «Ruviki» adrazu vydaje adpaviedny varyjant mienavita sa słovam «vajna» i biez usialakich «SVA».
Jość i takoje, što, naprykład, u artykule pra paśpiachovy ŭkrainski kontrnastup pad Charkavam u 2022 hodzie pišacca, što Rasija ŭvarvałasia va Ukrainu.
A ŭ artykule pra «nieanacyzm va Ukrainie» cenzary ŭvohule spasyłajucca na materyjał vydańnia Deutsche Welle pad nazvaj: «Jak Pucin apraŭdvaje ŭvarvańnie va Ukrainu».
Zboj cenzury ci naŭmysnaje dziejańnie?
I heta jašče daloka nie ŭsio. Kali uziać artykuł pra pratesty 2020 hoda ŭ Biełarusi, to moža zdacca, što prakramloŭskija cenzary zajmajuć bok biełarusaŭ u baraćbie z režymam Łukašenki.
Tak, u tekście artykuła havorycca ab «praźmiernaj žorstkaści» siłavikoŭ u adnosinach da pratestujučych, da jakich «masava prymianiali katavańni i inšyja vidy žorstkaha abychodžańnia», što pryvodziła i da hibieli ludziej.
Padrabiazna apisvajucca ździeki z pratestoŭcaŭ, pierapoŭnienaść i antysanitaryja ŭ izalatarach, a taksama ludskija kryki z kamier, čutnyja na vulicy.
Akramia taho, «Ruviki» źviartaje ŭvahu i na toj fakt, što na niadzielnych maršach źbirałasia pa niekalki sotniaŭ tysiač biełarusaŭ.
U dadatak da hetaha ŭ artykule pieraličany nacyjanalnyja biełaruskija simvały, jakija ŭvasablajuć «apazicyju režymu i aktyŭny vystup suprać ułady Łukašenki».
Aŭtary tekstu adkryta spasyłajucca na pravaabarončy centr «Viasna» i biełaruskija niezaležnyja miedyja, uklučajučy «Našu Nivu», «Biełsat», «Novy Čas» i h.d.
Ale jak takoje mahčyma, što na prakramloŭskim «Ruviki», pry ŭsioj zajaŭlenaj jahonaj cenzury, možna znajści šmat niajomkich i nieprymalnych dla Kramla artykułaŭ i detalaŭ (asabliva, kali za toje ž samaje sudziać i štrafujuć «Vikipiedyju»)?
Adkaz prosty. «Rasijski anałah Vikipiedyi» naŭprost kapijuje bolšaść materyjałaŭ z samoj «Vikipiedyi» (razam z tym, što rasijskija ŭłady nazyvajuć «fejkami i adkrytaj chłuśnioj») i bieź źmienaŭ pierastaŭlaje ich u siabie.
Voś jak heta vyhladaje na prykładzie artykuła pra biełaruskija pratesty (tekst i źmiest dvuch artykułaŭ całkam identyčnyja).
Artykuł pra Śviatłanu Cichanoŭskuju na «Ruviki» taksama całkam adpaviadaje zychodnamu varyjantu z ruskaj «Vikipiedyi» (razam sa zhadvańniem pasady «kiraŭnicy Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta Biełarusi»).
Takoje ž kapijavańnie adbyłosia i sa Stalinym, jakoha i ŭ aryhinalnym artykule «Vikipiedyi», i na «Ruviki» nazyvajuć vinavatym u zmovie z Hitleram pierad napadam na Polšču, a taksama u masavych palityčnych represijach i zabojstvach miljonaŭ čałaviek, uklučajučy rasstreły ŭ Katyni, jakija Kreml zvyčajna admaŭlaje.
Kiravać prajektam «Ruviki» pastavili Uładzimira Miadziejku, byłoha dyrektara «Vikimiedyja RU» — arhanizacyi, jakaja adkazvaje za raźvićcio svabodnych viedaŭ i ŭ pryvatnaści usiaho ruskamoŭnaha raździeła «Vikipiedyi».
U kamientarach da kramloŭskich miedyja toj adznačaŭ, što jaho novaja «svabodnaja encykłapiedyja «Ruviki» budzie farmavacca na asnovie 2 miljonaŭ artykułaŭ, uziatych z ruskaj «Vikipiedyi» i dapracavanych u adpaviednaści z «patrabavańniami».
Ci adpaviadaje ŭsim «patrabavańniam» i pryncypam impartazamiaščeńnia šmatrazovaje naciskańnie kłaviš Ctrl C — Ctrl V, Miadziejka nie zhadaŭ.
Pierachod padčas vajny na bok rasijskich uładaŭ čałavieka, jaki šmat hadoŭ praviŭ «Vikipiedyju» i musiŭ spryjać na svajoj pasadzie raspaŭsiudu svabody dumki i viedaŭ, vyklikała abureńnie ŭ jaho byłych kaleh z «Vikimiedyja RU».
Tyja abvinavacili jaho ŭ «parušeńni praviłaŭ internet-placoŭki, spryjańni cenzury, faktyčnym kradziežu nazvy i naniasieńni surjoznaj škody reputacyi «Vikipiedyi», za što Miadziejka letaś pazbaviŭsia pasady dyrektara «Vikimiedyja RU».
«Uładzimir Miadziejka zastaniecca ŭ historyi «Vikipiedyi» jak Iuda, jaki zdradziŭ svabodnym viedam, vybraŭšy bok cenzury i palityčnaj anhažavanaści praz ułasnyja intaresy», — zajaŭlali raniej «Našaj Nivie» pradstaŭniki viki-supolnaści.
Nahadajem, što «Vikipiedyja» stała achviaraj napadak z boku rasijskich uładaŭ jašče da poŭnamaštabnaha rasijskaha ŭvarvańnia va Ukrainu. U 2019 hodzie Uładzimir Pucin publična vykazaŭsia za zamienu internet-encykłapiedyi na rasijski anałah, «u jakim, va ŭsiakim razie, budzie dakładnaja infarmacyja»
A ŭžo padčas vajny ŭ krasaviku 2022 hoda maskoŭski sud upieršyniu aštrafavaŭ Wikimedia Foundation — niekamiercyjnuju arhanizacyju, jakaja padtrymlivaje infrastrukturu dla pracy šmatmoŭnych viki-prajektaŭ — na 5 młn rasijskich rubloŭ.
Padstavaj dla štrafu nazvali toje, što z ruskaj «Vikipiedyi» nie byli vydalenyja artykuły, jakija tyčylisia vajny va Ukrainie, u tym liku materyjały pra situacyju ŭ Maryupali, Bučy i Kijevie. Paśla hetaha byli jašče niekalki štrafaŭ na niekalki miljonaŭ rubloŭ, a taksama sudy.
Pa zapycie rasijskich uładaŭ u sakaviku 2022 hoda za raspaŭsiud «fejkavaj i antyrasijskaj» infarmacyi byŭ zatrymany biełaruski redaktar-vikipiedyst Mark Biernštejn, jakomu prysudzili try hady abmiežavańnia svabody.
Potym u 2023 hodzie kiraŭnik rasijskaha Savieta pa pravach čałavieka Valeryj Fadziejeŭ zaklikaŭ całkam zakryć u Rasii «Vikipiedyju». Pavodle jahonych słovaŭ, u artykułach encykłapiedyi «šmat skažeńniaŭ, kali havorka idzie pra palityku i pra historyju».
U Kramli jaho ideju padtrymali. Ale tady pres-sakratar Pucina Dźmitryj Piaskoŭ adznačaŭ, što spačatku treba stvaryć rasijskuju viersiju resursu.
Z tych časoŭ padobnych anałahaŭ stvarajecca nieźličonaja mnostva, samymi bujnymi ź jakich źjaŭlajucca vyšejapisany «Ruviki», «Runiviersalis», placoŭka «Znanija» i «Vialikaja rasijskaja encykłapiedyja». I ŭsie jany pa achopach, jakaści infarmacyi, a taksama kolkaści audytoryi, artykułaŭ i moŭnych viersij nie vytrymlivajuć nijakaj kankurencyi z «Vikipiedyjaj».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ«Novaja Biełaruś» zapuściła prajekt, jak biełarusy vyrašajuć prablemy ź lehalizacyjaj
Vikipiedyja nazvała staronki, jakija najbolš prahladalisia ŭ 2023 hodzie
Aŭtar 21 tysiačy artykułaŭ u Vikipiedyi sudziŭsia z BRSM-aktyvistkaj. Što ź imi paśla hetaha stała
«Jak Vikipiedyja, ale tolki ŭ śviecie kartaŭ». Hrodzieniec raskazaŭ pra svajo niezvyčajnaje chobi
Biełarusy ŭdvaja bolej stali čytać pra svajo pa-biełarusku. Taki trend nazirajecca ŭ «Vikipiedyi» z 2020 hoda
Śpiavačku Meryjem Hierasimienka na praciahu dvuch hadoŭ źbivaŭ muž43
Śpiavačku Meryjem Hierasimienka na praciahu dvuch hadoŭ źbivaŭ muž
Jak Jadźvihin Š. smažyŭ u redakcyi skvarki i čamu łožak Kupały nahadvaŭ dochłaha viarbluda. Ivulin i Astapienia źniali zachaplalny film pra «Našu Nivu»88
Kamientary